Zoon van vermoorde Maltese journalist: ‘Onze auto’s werden bekrast, huisdieren vergiftigd. Dat was normaal’

Paul Caruana Galizia werd vorig jaar oktober herhaaldelijk gebeld door een onbekend nummer. Hij nam de telefoon niet op, was druk met zijn werk, en dacht dat ze zijn voicemail wel zouden inspreken als het belangrijk was. Maar zijn toestel bleef gaan, zonder dat er een boodschap werd achtergelaten. Paul (29) besloot zijn moeder te appen. ‘Het was een Maltees nummer, misschien wist zij wie het was’, vertelt hij. ‘Maar ze reageerde natuurlijk niet. Ze was al dood.’

Zijn moeder, dat was Daphne Caruana Galizia, een bekende Maltese onderzoeksjournalist. De 53-jarige vrouw stapte op 16 oktober 2017 in haar auto om even naar de bank te rijden. Ze was net vertrokken toen haar andere zoon, Matthew, een enorme klap hoorde. Hij rende naar buiten en zag de Peugeot 108 van zijn moeder brandend in een veld naast de weg liggen. Haar lichaam was door de explosie uit de wagen geslingerd, en lag even verderop in stukken in het gras. 

Het nummer van Matthew nam Paul even later wél op. ‘Je moet komen’, zei deze tegen zijn broer. ‘Er was een bom. Ik denk niet dat ze het heeft overleefd.’

De dood van Caruana Galizia zorgde tot ver buiten Malta voor een schok: alles wees erop dat er binnen de Europese Unie een journalist was vermoord vanwege de verhalen die ze schreef. Haar blog Running Commentary werd soms wel 400 duizend keer per dag bekeken, terwijl Malta nog geen 440 duizend inwoners telt. Maar dat maakte haar zeker niet geliefd op het eiland.

Belasting ontwijken

Caruana Galizia voerde in haar eentje een kruistocht tegen corrupte politici, criminelen en buitenlandse miljonairs die op Malta opereren. Het eiland is bij multinationals geliefd omdat ze hier, binnen de Europese Unie, miljoenen euro’s aan belastinggeld kunnen ontwijken. Tienduizenden buitenlandse bedrijven staan er ingeschreven bij de Kamer van Koophandel en op papier telt Malta zoveel online gokbedrijven dat ze gezamenlijk goed zijn voor 10 procent van het bbp. Bovendien is het sinds 2014 mogelijk om een Maltees, en dus een Europees, paspoort te kopen. In ruil voor een investering van zeker 800 duizend euro kan elke vermogende buitenlander het felbegeerde pas in zijn binnenzak steken.

En Caruana Galizia was de enige op het eiland die publiceerde over de misstanden die in dit klimaat plaatsvonden. Eén van de affaires waar zij zich voor haar dood in had vastgebeten, waren de Panama Papers. Hierin staat dat bekenden van de Maltese premier – onder wie zijn vrouw en één van zijn ministers – bedrijven hadden in Panama die mogelijk betrokken zijn bij witwaspraktijken en grootschalige belastingfraude.

‘Er zijn boeven, overal waar je kijkt’, had Caruana Galizia vlak voordat ze werd opgeblazen nog op haar blog geschreven. ‘De situatie is hopeloos.’

Paul Caruana Galizia, die al jaren in Londen woont, weet niet meer hoe hij is thuisgekomen na het telefoontje van zijn broer. ‘Misschien heeft ze het overleefd’, dacht hij nog. Maar toen hij een paar uur later op het vliegtuig naar Malta stapte, wist hij wel beter. De aanslag was overal op het nieuws. ‘Het was een enorme schok’, zegt hij. ‘Maar nee, het was geen verrassing.’

Kalm vertelt Paul in een zaaltje in Den Haag, waar hij op uitnodiging van de organisatie Free Press Unlimited op bezoek is, hoe hij als kind al werd geconfronteerd met de haat die zijn moeder opriep. Hij was 7 jaar oud toen hun hond, de collie Messalina, dood in de tuin lag. ‘Mijn moeder wilde haar kinderen niet bang maken, en vertelde dat het dier per ongeluk slakkengif had gegeten. Net zoals we te horen kregen dat ze een paar kaarsen bij de voordeur had laten branden, toen iemand een poging deed ons huis in brand te steken.’

Er werden meer honden vergiftigd, en toen Paul in 2006 terugkwam van een avondje stappen en in de verte een oranje gloed zag flikkeren, dacht hij nog dat het een vreemde tijd was voor een vreugdevuur. ‘Ons huis stond weer in brand. De gevel was doordrenkt met benzine, en is vervolgens aangestoken. Mijn ouders en twee broers lagen binnen te slapen. Als ik op dat moment niet was thuisgekomen, had het heel anders af kunnen lopen.’

Gearresteerd, aangeklaagd en geïntimideerd

Maar het schrikte Caruana Galizia nooit af. ‘Onze auto’s werden bekrast, de banden lek gestoken en er werd op straat tegen haar geschreeuwd, maar, heel gek, wij vonden het gewoon.’ De laatste jaren werd het steeds erger. Caruana Galizia werd gearresteerd, aangeklaagd, en geïntimideerd – zo was er een parlementariër die mensen opriep om foto’s van de journalist op zijn website te plaatsen en dat deden ze ook: foto’s bij de kapper, op het vliegveld, in de supermarkt. Ze ging zelfs in een andere auto rijden omdat ze niet direct herkend wilde worden. Maar stoppen met schrijven? ‘Ik geloof niet dat ze het ooit heeft overwogen.’

Want Daphne Caruana Galizia vocht voor een beter Malta, zegt Paul. Ze is in 1964 geboren, het jaar dat het eiland onafhankelijk werd van de Britten, en groeide op in een tijd dat er veel botsingen waren tussen een regering die zich almachtig waande in een oerconservatieve samenleving, en demonstranten die vooruit wilden. ‘Toen Malta in 2004 bij de Europese Unie kwam, zag mijn moeder dit als een kans op meer vrijheid van meningsuiting, en meer respect voor de rechten van individuen. Ze wilde dat inwoners meer gingen verwachten van hun politici.’

De afgelopen jaren heeft de economie van het eiland zich in hoog tempo ontwikkeld, maar volgens Paul is er verder niets veranderd. ‘Er zijn geen instellingen die politici ter verantwoording roepen, geen pers, geen onafhankelijke rechterlijke macht, niets. En waar vroeger een handjevol smeergeld werd betaald, strijken politici nu miljoenen op. Mijn moeder schreef erover, maar er is geen enkel onderzoek gestart naar de beschuldigingen, en de politie heeft haar nooit beschermd als ze werd bedreigd.’

Bekende criminelen

Net zoals er volgens de familie geen enkele moeite wordt gedaan om de moordenaar te vinden. Er zijn drie mannen, bekende criminelen, opgepakt, maar dat zijn volgens de zonen van Caruana Galizia ‘slechts voetsoldaten’. Zij vermoeden dat bekenden van premier Joseph Muscat meer afweten van de autobom. ‘We hebben het gevoel dat ons gezin in oorlog verkeert met de staat’, zegt hij. ‘Ze zijn een campagne gestart, zeggen dat onze familie iets te verbergen heeft, en hebben zelfs het gerucht verspreid dat de bom door mijn broer is geplaatst.’

De broers hebben de Raad van Europa gevraagd om erop toe te zien of het onderzoek onafhankelijk wordt uitgevoerd, en de Nederlandse parlementariër Pieter Omtzigt is sinds begin dit jaar als rapporteur aangesteld. In juni uitte hij in een tussentijdse rapportage al ‘veel zorgen over de rechtsstaat in Malta’. Zo werd het moordonderzoek de eerste dagen geleid door een rechter over wie Caruana Galizia heel kritisch had geschreven.

‘Deze druk van buitenaf is heel belangrijk’, stelt Paul. ‘Niet alleen voor het onderzoek, maar vooral voor Malta. Terwijl Brussel zijn zorgen uitspreekt over de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht in Polen en Hongarije, wordt er geen enkele druk uitgeoefend op Malta. En terwijl Polen en Hongarije zich weinig van de Europese kritiek aan lijken te trekken, zou onze regering daar wel gevoelig voor zijn. Malta heeft een kleine, open economie en is voor haar welvaart volkomen afhankelijk van de EU.’

De kans dat het recht zal zegevieren, acht Paul heel klein. ‘Een internationaal collectief van journalisten is met de laptop van mijn moeder aan de slag om te blijven onderzoeken, waar zij ooit aan is begonnen. Als de waarheid rond de moord ooit naar buiten komt, is dat waarschijnlijk omdat journalisten zoals zij hun werk tenminste doen.’

‘Pitbull’ Omtzigt stapt in Maltees wespennest

Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt maakt tijdens zijn onderzoek op Malta geen vrienden. De regering slaat terug met persoonlijke aanvallen. Munitie: Omtzigts uitglijder in het MH17-dossier.