Dat het eind maart nog steeds de stenen uit de grond vriest, is op zich niet zo uitzonderlijk voor ons land. Maar dat het, zoals dit jaar, opeens bitter koud wordt na een bijzonder zonnig weekend waarin het voorjaar al volop leek te zijn aangebroken, is minder de regel. Welke gevolgen heeft die aan-en-af-lente gehad voor de natuur?

De paddentrek valt stil

Volgens Hendrik Moeremans, woordvoerder bij Natuurpunt, wordt het afwachten. ‘De paddentrek bijvoorbeeld, die met het zonnige weer al op gang was gekomen, is door de kou compleet stilgevallen. Wat betekent dat voor de padden die al bij hun voortplantingspoel waren aangekomen, maar daar door de kou geen eieren kunnen leggen? Dat zullen we pas bij de volgende paddentelling, voorjaar 2019, kunnen inschatten. Ook voor sommige vlinders die met het mooie weer al waren uitgevlogen, wordt het wachten op de tellingen.’

De vlinder werd verrast

Zeker vlinders die als pop overwinteren, zoals het koolwitje, zullen verrast zijn geworden door het plotseling

kantelende weer, denkt Moeremans. Van die vlinders, die in principe niet zijn gebouwd om een periode van vrieskou te doorstaan, was een deel met het mooie weer al uit zijn pop gekomen. ‘Als de koude niet te lang duurt, zullen ze het wel overleven, al zal de dip hun veel krachten hebben gekost’, zegt Moeremans.

Door het mooie weer zijn begin maart ook honderden vlinders die niet als pop maar als vlinder overwinteren, uit hun schuilplaatsen gekomen en weer beginnen vliegen. ‘Dagpauwoog, kleine vos, citroenvlinder’, somt Moeremans op. Over deze vlinders maakt hij zich wat minder zorgen, want een beetje vorst kunnen ze goed hebben. ‘Ze zijn op ons kwakkelweer gebouwd. Als het kouder wordt, zoeken ze gewoon een beschutte plek en wachten ze op beter weer. We gaan er dus van uit dat de schade meevalt, maar zeker weten we het pas na de zomertelling.’

De zangvogels zingen niet meer

Ook voor veel vogels moet de kou een streep door de rekening zijn geweest. ‘Nogal wat zangvogels waren met het mooie weer al aan het zingen gegaan, om wijfjes te lokken en hun territorium te verdedigen. Zij hebben die inspanningen weer moeten staken, nu ze al hun energie nodig hebben om voedsel bijeen te scharrelen. Insecten zijn er met deze kou nog maar moeilijk te vinden.’

Ook vogels die al aan een nest waren begonnen, of zelfs al eieren hadden gelegd, zitten met een probleem, schat Moeremans. ‘Die eerste leg is verloren, al hoeft dat voor de oudervogels niet dramatisch uit te pakken. Eenmaal het weer beter wordt en ze weer zijn aangesterkt, beginnen ze gewoon aan een tweede leg.’

Trekvogels zitten in hetzelfde schuitje, zegt Moeremans. ‘Er zijn al boerenzwaluwen gesignaleerd. Die moeten op zoek naar voedsel dat ze verwacht hadden hier volop aan te zullen treffen, maar dat er niet is: insecten trekken zich terug als het koud is. Hoe dramatisch dat voor ze zal uitpakken, is afwachten. Waarschijnlijk valt het wel mee, de natuur is robuuster dan we denken.’

Geen melk voor de egels

Hetzelfde optimisme geldt voor egels die al wakker zijn. ‘Ze redden zich wel. Maar als mensen zo’n dier zien rondscharrelen in hun tuin, kunnen ze het bijvoorbeeld wel helpen door wat water en kattenbrokken buiten te zetten. Géén melk.’

En de bloemen?

Uit waarnemingen van de universiteit Wageningen blijkt dat de uitzonderlijk langgerekte ‘voorlente’ ook voor planten niet zonder gevolg is gebleven. Veel sneeuwklokjes en krokusjes staan al uitzonderlijk lang open en hun bloei duurt nog steeds voort. Als de temperatuur de komende dagen weer gaat oplopen, verwachten de onderzoekers dat ook voorjaarsbloeiers als klein hoefblad, bosanemoon, hondsdraf en speenkruid in bloei zullen komen. Het is natuurlijk afwachten hoe ver de temperatuur de komende nachten onder het vriespunt blijft zakken, en in hoeverre dat de in bloei en blad komende planten zal vertragen.

‘Voor de kwekers lijkt het vooralsnog mee te vallen’, zegt Hendrik Moeremans. ‘Voor hen was het groeiseizoen nog niet zo ver gevorderd dat de vriestemperaturen al veel schade hebben kunnen aanrichten. Hadden de bloesems al op de fruitbomen gestaan, dan had dat anders gelegen.’