Al het drama van het premierschap van Theresa May zat vervat in haar laatste woorden. Voor de zwarte deur van Downing Street 10 spreekt ze een laatste keer het land toe. Ze zegt dat ze weldra stopt met de job die ‘de eer van haar leven was’. Dat ze ongelofelijk dankbaar is dat ze ‘het land dat ze zo lief heeft, heeft mogen dienen’. Ze geeft toe dat ‘politiek onder geweldige druk staat, maar dat er ook zoveel goeds aan is waarop ze zo trots is’.

En dan komen de tranen. En de boosheid. Even wordt the Maybot weer een mens. Ze beseft dat ze gefaald heeft. Dat ze er niet in geslaagd is de wil van het volk – het Verenigd Koninkrijk loskoppelen van de Europese Unie – tot een goed einde te brengen. Hoewel ze in het referendum tegen de Brexit had gestemd, werd ze gezien als een ‘reluctant remainer’. Diep in haar binnenste vond ze ook dat haar land beter af was buiten de unie.

Alleen was ze enorm bang voor de chaos en de grote economische gevolgen van een Brexit. Ze wist dat de gewone Brit er een zware prijs voor zou betalen, zeker als de uitstap niet goed geregeld zou worden. Dat wilde ze tegen elke prijs voorkomen. En daarin heeft ze gefaald. Op 7 juni zal ze officieel haar ontslag aanbieden aan de koningin. Haar lijdensweg zal dan precies 1.059 dagen hebben geduurd.

Goede vooruitzichten

Dat het zo’n martelgang zou worden, hadden weinigen voorspeld toen ze op 13 juli 2016, drie weken na het EU-referendum, Downing Street 10 binnenstapte. Iedereen was opgelucht. De partij, Europa en Engeland.

De Conservatieve Partij was tevreden dat de alfamannetjes – Boris Johnson en Michael Gove – elkaar de tent hadden uitgevochten in de strijd om het leiderschap. May leek de geknipte persoon om het harde besparingsbeleid, dat diepe littekens had nagelaten in de verdeelde samenleving, om te buigen. May beloofde meer sociale accenten te leggen.

Ook in Europa gaf het haar het voordeel van de twijfel. De domineesdochter, die zes jaar het uitermate moeilijke departement van Binnenlandse Zaken had geleid, kende het klappen van de zweep, maar zou waarschijnlijk wel openstaan voor een compromis over de Brexit.

De eerste maanden van haar premierschap lazen als een ware triomftocht. Ze is meteen populairder dan David Cameron ooit geweest is en haar partij is met lengten voorsprong de sterkste. Ze toont zich ook de antipode van haar voorganger. Cameron verzamelde rond zich een hofhouding van vertrouwelingen die zich allemaal thuisvoelden in het liberale, aristocratische ons-kent-ons-milieu. Wie daar nooit bijhoorde, was May. Zij bestudeerde dag en nacht haar dossiers.

Zelfs in The Guardian, niet bepaald het lijfblad van de Conservatieven, krijgt ze schouderklopjes. Politiek columnist Rafael Behr noemt haar ‘een slimme culturele krijger’ en vindt dat ze de ‘juiste middenweg’ bewandelt.

Twee kapitale blunders

Maar in Europa groeit snel argwaan. In het Brexit-dossier maakt ze een bocht van 180 graden: ze is nu helemaal voor de uitstap uit de EU. ‘Ik respecteer de wil van het volk’, is haar nieuwe mantra. En om die wil van het volk in de praktijk te brengen, gaat ze all the way. Ze heeft gekozen voor een ‘harde’ Brexit, al spreekt ze zelf over een ‘cleane’ uitstap. Ze wil het Verenigd Koninkrijk volledig loskoppelen van de Europese interne markt en de douane-unie. In Brussel worden de veiligheidsgordels aangespannen en de rangen gesloten.

Op 29 maart 2017 maakt ze haar eerste kapitale blunder. Ze activeert artikel 50 van het Verdrag van Lissabon, waardoor de klok begint te tikken. De Britten krijgen precies twee jaar om de scheiding te regelen. De diplomaten in Brussel krabben zich in het haar. De ontmoetingen die ze hebben gehad met May en haar team, voorspellen weinig goeds. Ze zijn helemaal niet klaar om de onderhandelingen tot een goed einde te brengen.

Al snel volgt een tweede blunder. Surfend op de uitstekende peilingen schrijft May vervroegde verkiezingen uit. Het idee is verdedigbaar. Ze weet dat ze een zo groot mogelijke meerderheid moet hebben in het Lagerhuis om de Brexit tot een goed einde te brengen. Ze beseft immers heel goed dat haar partij diep verdeeld is over welk soort Brexit er moet komen. Ze zal altijd op verzet stoten.

Maar dan loopt het echt mis. Ze blijkt geen campagnedier. Ze kan de mensen niet begeesteren. Theresa May wordt Theresa Maybot: ze communiceert als een robot. De verkiezingen worden een grote flop. In plaats van haar meerderheid te verstevigen, verliest ze die en wordt ze meer dan ooit overgeleverd aan de grillen van haar partijgenoten en aan Labour. May wordt a lame duck.

Geen compromissen

Vanaf dan gaat het van kwaad naar erger. May, die nooit veel talent heeft gehad voor het politieke wheelen en dealen, graaft zich steeds dieper in haar gelijk. Ze omringt zich met een kleine hofhouding van gelijkgestemden en vergeet de hele partij én Labour te betrekken bij de Brusselse onderhandelingen. Die eigenzinnigheid wordt haar nooit vergeven.

Maar had iemand met meer talent voor het politieke compromis meer kans op slagen gehad? Feit is dat er met een deel van haar partij waarschijnlijk nooit een compromis gevonden zou kunnen worden. Ook Jeremy Corbyn – de ideoloog van de socialistische heilstaat – was niet de meeste geschikte politicus om mee aan tafel te zitten. Toch is het de verpletterende verantwoordelijkheid van May dat ze het nooit echt heeft geprobeerd.

Bij haar afscheid haalde ze nog een keer hard uit naar haar collega’s. Ze verweet hen dat ze niet in staat waren compromissen te sluiten. ‘Vergeet nooit dat compromis geen vies woord is. Het leven steunt op compromissen’, zei ze. Maar uit haar mond klonk dat verwijt hol.

Harde Brexit?

Maar lost haar vertrek de problemen op? Zeker is dat zij de laatste maanden uitgegroeid was tot het belangrijkste struikelblok. Dat ze verdwijnt, is op zich een goede zaak. Maar de verdeeldheid in de partij en in het land over de Brexit, is natuurlijk niet weg. Wie haar ook opvolgt, zal op dezelfde obstakels botsen. In het parlement is gewoon geen meerderheid voor een oplossing.

Daarom lijkt de harde Brexit almaar dichterbij te komen. De harde brexiteers in de partij verdringen zich om de fakkel over te nemen. Vorige maand kregen de Britten van Europa op de valreep extra uitstel. 31 oktober is de nieuwe deadline. Als er tegen dan geen doorbraak is in Londen, trekt Europa er zo goed als zeker definitief de stekker uit.