Heisa over uitbreidingsplannen van het meest foute bedevaartsoord ter wereld: “Het is moeilijker geworden om die rechtse mensen te herkennen”

Geregeld stopt er een bus extreemrechtse toeristen voor de deur van het documentatiecentrum in Berchtesgaden, zeggen medewerkers van het museum. De tours worden georganiseerd vanuit Tsjechië en Hongarije, landen waar zulke sympathieën meer ingang vinden. En ze komen speciaal voor Villa Wachenfeld en het Arendsnest, twee belangrijke plekken uit de geschiedenis van het nationaalsocialisme.

Adolf Hitler kocht in de jaren 1920 de riante villa, door hem Berghof genoemd, en bouwde het gebied errond uit tot tweede zenuwcentrum van de nazi’s. Belangrijke SS’ers kregen er ook een verblijf, en voor z’n vijftigste verjaardag kreeg Hitler het Adelaarsnest cadeau: een vesting op de top van de berg Kehlstein, vlakbij. De Führer zelf kwam er amper veertien keer: hij had hoogtevrees en was bang om de lift te nemen.

Kaarsen en hakenkruisen

Na de Tweede Wereldoorlog werden de restanten van de woonst in 1952 opgeblazen en de ruïnes aangeplant met snelgroeiende bomen. Alles om de gruwel zo snel mogelijk te vergeten. Maar toen het Amerikaanse leger in 1996 uiteindelijk de site vrijgaf, had het gemeentebestuur van Berchtesgaden een probleem. Wat moet je met die plek doen?

Er werd besloten om een klein museum te openen, waarin uitgelegd zou worden wat er precies gebeurd is. Met een busje kan je naar het Adelaarsnest, waar je in een cafetaria een Bockwurst of spaghetti kan eten en genieten van het prachtige uitzicht. In het bos waar het huis stond, staat enkel nog een bordje: “Hier woonde Hitler.” Niks meer.

En aan dat ene bordje blazen neonazi’s dus vaak verzamelen. “Soms staan er hakenkruisen gekerfd, er worden kaarsen gebrand”, zegt Mathias Irlinger. Hij werkt al 15 jaar voor het documentatiecentrum. “En in al die tijd is het wel moeilijker geworden om die rechtse mensen te herkennen. Vroeger was het simpel: skinheads. Maar ze zijn slimmer geworden, vallen minder op. Soms komen ze ook in het museum en zeggen ze dingen die op het randje zijn. Ze dagen ons uit en discussiëren héél lang met onze medewerkers”, zegt hij. “Vaak hebben we hen niet eens gezien, maar merken we achteraf op Facebook dat er foto’s opduiken van hun bezoek.”

Juiste perspectief

Hoeveel extreemrechtse visite het museum krijgt, kan Irlinger niet exact zeggen. “Relatief gezien valt het mee: ik denk dat zo’n 1 à 2 procent van alle 170.000 bezoekers per jaar donkere motieven heeft.” Toch laait de discussie over de plek weer op, nu een forse uitbreiding van het museum op het programma staat. Na negentien jaar is het museum immers veel te klein geworden – naast neonazi’s komen er natuurlijk veel ‘gewone’ bezoekers.

21 miljoen euro kost het uitbreidingsproject, waardoor het centrum dubbel zo groot wordt. En dus klinkt de vraag: moet je van zo’n bedevaartsoord voor neonazi’s wel zo’n grote trekpleister maken? “Zeker wel”, vindt Irlinger. “Hoe meer gewone mensen hier zijn, hoe moeilijker de anderen het hebben om amok te komen maken. Die rechtse mensen gaan trouwens toch liever naar meer verborgen plaatsen. Bovendien is het belangrijk om te vertellen wat deze plek is. Hier heeft Hitler beslist om Polen binnen te vallen en is de Holocaust bedacht. Daarom gaan we in het nieuwe museum de glamoureuze vakantiefoto’s die hier gemaakt werden, afwisselen met beelden en verhalen van de gruwel van de oorlog.”

Er is ook een andere reden: “Zo’n museum plaatst het verleden in het juiste perspectief”, zegt professor Geschiedenis Bruno De Wever (UGent). “Misschien kunnen die bewonderaars genezen worden als ze het bezoeken. Het is nu trouwens al een uitstekend museum, en dit is in elk geval beter dan het verleden dood te zwijgen. Je kan ook niet vermijden dat die mensen samenkomen, ook al verwijder je alles. Uiteindelijk zullen fascisten altijd een plek vinden waar zij een symboliek aan kunnen geven.”