Van reusachtig groot tot onooglijk klein: maak kennis met de hoofdrolspelers uit 'De wilde Noordzee'

De Noordzee. Als je er vanaf onze zeedijk naar kijkt, zou je soms bijna vergeten dat er onder die grijze soep een hele wereld schuil gaat.

"Ik ben er al jaren onwijs verliefd op", zegt Peter van Rodijnen, de Nederlandse onderwater-cameraman die je in 'De wilde Noordzee' op sleeptouw neemt. Naar het voorbeeld van zijn jeugdheld Jacques-Yves Cousteau duikt hij met zijn camera de woeste golven in om te tonen wat er leeft. 

"We kennen de Noordzee allemaal, maar we hebben hem nog nooit echt gezien. Ik hoop met deze documentaire een beetje beter bekend te maken wat er zich allemaal onder de golven afspeelt, en misschien zelfs wat van die liefde en verwondering door te geven."

Zelfs voor Van Rodijnen, die al over de hele wereld onderwateropnames heeft gemaakt, was het maken van 'De wilde Noordzee' een ontdekkingsreis. "Ik ben erachter gekomen dat er heel veel was dat ik nog niet had gezien." En dat gewoon voor onze eigen kust.

Van Rodijnen moet niet lang nadenken wanneer we hem vragen naar zijn favoriete moment uit de film. "De reuzenhaai. Van die scène krijg ik nog steeds kippenvel."

"6 jaar geleden zijn we begonnen aan het script. Dan bekijk je wat realistisch is om te filmen met de tijd en het budget dat je hebt. Toen al wisten we dat er heel wat grote jongens voorkomen in de Noordzee, zoals de reuzenhaai of de bultrug. Maar de kans dat je die fatsoenlijk kan filmen, is zo gering dat ze nooit in het scenario hebben gestaan."

"Als je een film maakt als deze, heb je lokale contacten nodig die dagdagelijks uitkijken over de Noordzee en je kunnen contacteren als er iets speelt. We kregen die hulp vanuit het VLIZ (het Vlaams Instituut voor de Zee, red.), vanuit Nederland, vanuit Schotland... Zelf moet je dan verschrikkelijk flexibel zijn en klaarstaan om te gààn."

"Wel, zo kregen we vanuit Schotland telefoon dat er iets uniek aan het gebeuren was aan de kust van Nairn. Daar waren reuzenhaaien aan het foerageren. Die mensen keken van op kliffen van 30 meter hoog uit over de zee en zeiden ons: jongens, we weten niet wat hier aan de hand is, maar pak jullie spullen maar."

En dat deden Van Rodijnen en zijn team. Ze doken in het water bij de reuzenhaaien, enorme dieren die zo'n 10 meter lang worden. "Tussen die dieren zwemmen, is... euforisch. Waanzinnig. Pas als je ernaast ligt, realiseer je je hoe groot en gracieus die dieren zijn. Het zijn oerbeesten, alsof je terug in de tijd gaat."

"Dat is het mooie aan onderwater filmen. Je komt vrij dicht bij de natuur en de dieren. Die reuzenhaaien hebben wel door dat je er bent, ze kijken je aan met die kleine kraaloogjes. Maar ze doen hun ding. Op de een of andere manier zien weinig dieren je onder water als een gevaar."

Die reuzenhaaien bleken trouwens naar de Schotse kusten gelokt door een piepklein diertje: plankton. Daarvan waren er op dat moment massaal veel aanwezig. En dat brengt ons bij de tweede hoofdrolspeler van 'De wilde Noordzee'.

Over naar het VLIZ, een van de instituten die Van Rodijnen hielpen bij het maken van 'De wilde Noordzee'.

De Vlaamse onderzoekers daar waren vooral onder de indruk van de haarscherpe beelden van plankton. "Dat zijn vaak microscopisch kleine planten en dieren", zegt marien bioloog Jan Seys. "Schuimalgjes, kiezelwiertjes, roeipootkreeftjes... Dat kleinste, onzichtbare leven draagt het hele voedselweb van de zee."

Plankton betekent letterlijk 'zweven'. Het gaat om alle organismen die te klein zijn om tegen de stroming op te zwemmen, en dus meedrijven op de stroming. Alle andere zeedieren zijn ervan afhankelijk, ofwel omdat ze het rechtstreeks eten (zoals de reuzenhaai), ofwel omdat hun prooidieren niet zonder kunnen. De tonijn eet zelf bijvoorbeeld geen plankton, maar de kleinere vissen waarvan hij leeft soms wél. 

"Al dat plankton is misschien heel klein, maar het is met zo veel en het is enorm belangrijk", vervolgt Seys. "Plantaardig plankton is bijvoorbeeld een van de belangrijkste levensvormen die aan fotosynthese doen in zee, en dus zonlicht omzetten in energie. Je kan ze vergelijken met de bomen aan land."

Net zoals bomen stoot dat plantaardig plankton trouwens ook zuurstof uit. Maar liefst de helft van alle zuurstof wereldwijd komt uit zee. En wist je dat plankton ook belangrijk is voor het klimaat? "Plankton slaat koolstof op en wordt vervolgens opgevreten door ander zeeleven. Of het sterft af en dwarrelt naar de zeebodem, waar dat koolstof voor honderdduizenden jaren vastgelegd kan worden. Dat effect, de zogenaamde koolstofpomp, is ontzettend belangrijk. "

Die koolstof kan de atmosfeer immers niet verder doen opwarmen. "Op voorwaarde natuurlijk dat je niet gaat graven in de zeebodem. Er is nog niet veel geweten over het effect daarvan (bijvoorbeeld door diepzeemijnbouw, red.). Daarom laat je het best gewoon zitten."

In 'De wilde Noordzee' krijg je trouwens ook een van de meest opvallende planktondeeltjes in onze Noordzee te zien: de zeevonk. "Dat is een klein, gelei-achtig bolletje van 1 millimeter groot dat 's nachts licht kan geven. Je kan het vergelijken met het blauwe lichtje van je laptop."

Bioluminiscentie, zo heet dat fenomeen. "Zeevonk verstaat de kunst om energie op te wekken met een chemische reactie. Het gebruikt dat als afschrikking in zee. Bij beweging in het water, bijvoorbeeld door een naderend roofdier, gaat zeevonk licht geven. Dat creëert verwarring."

Voor ons, aan land, is het vooral erg mooi. Aan onze kust heb je de grootste kans op zo'n schouwspel van half mei tot eind juni. "Wacht tot je een week warm weer hebt gehad met weinig wind, veel zon en veel licht", raadt Seys aan. "Dat zijn de ideale omstandigheden."

Arnout Hauben, die de vertelstem leverde voor de film, onthoudt vooral de heremietkreeftjes. Die verbergen hun zachte achterlijfje in een schelp die ze zelf moeten zoeken. Wanneer die schelp te klein wordt, betekent dat dat ze moeten verhuizen.

"Hoe die verhuizen uit hun schelpen en allemaal samen hun nieuwe huizen passen... Ik wist helemaal niet dat die dat doen. Heel mooi en grappig om te volgen, bijna een soort van dans, een onderwatersymfonie. Ik hoorde er zo de muziek bij."

Hauben heeft trouwens ook een bijzondere vermelding over voor de zalmen die aan de Deense sluizen wachten voor ze de rivier weer op kunnen zwemmen om te paaien.

"Terwijl ze in Nederland de Noordzee hebben ingedamd en het water uit alle macht willen houden waar het is, worden daar in Denemarken de sluizen open gezet voor de vissen. Dat vind ik een kleine, poëtische daad om het leven door te laten, een soort van verzet tegen de hoogmoed van de mens."

Terug naar de cameraman, Peter van Rodijnen. Wat hoopt hij dat de kijkers onthouden van 'De wilde Noordzee' met zijn reuzenhaaien, plankton en heremietkreeften, maar ook octopussen, tonijnen en orka's?

"Hopelijk kan de film wat meer balans brengen in de discussie over hoe we met dat gebied moeten omgaan. De Noordzee is een drukke zee. Er wordt geknokt om elke vierkante meter, en dan vooral om economisch gewin. De natuur speelt een bijrol. Gelukkig zien we daar de laatste jaren wel wat verandering in."

"Daarin kan de camera een krachtig wapen zijn. Als mensen de Noordzee iets beter leren kennen, gaan ze er ook anders mee om en maken ze misschien ook andere keuzes. Misschien gaan ze wat anders eten of minder brandstof verbruiken, bijvoorbeeld. Hebben we niet allemaal meer dan genoeg?"