De Turkse verkiezingen in vijf vragen: Erdogan gokt, en zou wel eens kunnen verliezen

Waarom zijn er ­verkiezingen?

De parlements- en presidentsverkiezingen moesten ­eigenlijk in november 2019 plaatsvinden. In april vervroegde president Erdogan ze onverwachts. Hij stelde dat het land “zekerheid nodig had in onzekere tijden” door de situatie in Irak en Syrië, waar het land in een militair offensief tegen de Koerdische troepen en de PKK is verwikkeld. En er is nog een onzekerheid waar Erdogan, de man die wordt ­geloofd omdat hij economische welstand bracht, het niet over had: de sputterende economie. De lira heeft veel pluimen verloren tegen de dollar, de inflatie stijgt, de jeugdwerkloosheid is een zorg. Als die toestand nog verergert, had het er voor de president in 2019 misschien slechter uitgezien. Dus nam hij zegezeker een gok, die te vergelijken is met de vervroegde verkiezingen die de Britse ­premier Theresa May uitschreef. En die haar in de miserie brachten.

Wat zijn de verwachtingen voor de presidents­verkiezingen?

Volgens de Turkse peilingen, die weliswaar geen goede ­reputatie hebben, zou Erdogan zichzelf opvolgen. In de eerste ronde zou hij net geen absolute meerderheid halen, elf op de vijftien peilingen voorspellen dat. Bij de tweede ronde op 8 juli zou hij zijn rechtstreekse tegenstander – heel nipt – verslaan. Met dat scenario had Erdogan in april eigenlijk geen rekening ­gehouden. Door zijn grote ­populariteit en het aangewakkerde nationalisme door de militaire overwinningen op de Koerden in de grensstreek voelde hij zich zeker. Maar zijn tegenkandidaten zijn sterker uit de hoek gekomen dan verwacht. En er is een ­onderstroom misnoegden, vooral onder arbeiders en werkloze jongeren. Vooral die laatste groep zou zich volgens de peilingen van de “eeuwige leider” Erdogan afkeren.

Wat zijn de verwachtingen voor de parlements­verkiezingen?

De coalitie van zijn AKP – Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling – en MHP – Partij van de Nationalistische Beweging – zou volgens de peilingen net geen meerderheid halen, al lijkt het een fotofinish te worden. Om de macht van de partij van Erdogan te breken is een ­bizarre alliantie gesmeed tussen linkse en rechtse, seculiere en islamitische partijen. De grootste breuklijn die door de Turkse samenleving liep, was – en vermoedelijk is – de vraag tot hoever de godsdienst de maatschappij mee mag bepalen. Erdogan wordt er door seculiere partijen van beschuldigd de scheiding tussen islam en staat stilaan op te heffen. Volgens conservatieve moslims gaat hij dan weer niet ver genoeg.

Cruciaal voor de uitkomst wordt de uitslag van de linkse Democratische Volkspartij (HDP). Normaal haalt de AKP veel Turks-Koerdische stemmen. Maar die kiezers zijn ontstemd over het samengaan met de nationalistische partij, die sterk anti-Koerdisch is. Scoort de HDP goed, dan kost dat de AKP zetels. Scoort ze onder de kiesdrempel, met acht of negen procent, dan gaan miljoenen stemmen de vuilnisbak in en wint AKP. Verwacht wordt dat HDP de kiesdrempel zal halen, hoewel de kopstukken door de noodwet bijna allemaal in de cel zitten op verdenking van banden met de PKK. In 2015 haalde de partij de kiesdrempel. Het was de enige verkiezing in 13 jaar die Erdogan verloor. Waarna hij nieuwe verkiezingen uitschreef.

Welke van de twee verkiezingen is de belangrijkste?

De presidentsverkiezingen. Wie ze wint, krijgt voor het eerst de verstrekkende machten die met een referendum vorig jaar werden goed­gekeurd. De president zal per decreet kunnen regeren. In het nieuwe systeem neemt de president ook de taak van premier over, een functie die is ­geschrapt. Hij stelt de vicepresident aan en de ministers, die hij ook kan ontslaan. Ook rechters worden door de president – en het parlement – benoemd. Als het parlement ook nog aan zijn kant staat, is er niemand die ­Erdogan iets in de weg zal kunnen leggen tot 2023, waarna hij zich nog eenmaal kandidaat kan stellen.

Wat gebeurt er als het parlement in handen komt van de oppositie?

Dan komt het land pas echt in onzekere tijden terecht en lijkt de gok van Erdogan wat op die van May. Alleen heeft de Turkse president meer macht dan de Britse premier. Hij kan het parlement ontbinden als hij wil, waarna er nieuwe verkiezingen komen. Het parlement ontbinden kan de president ook als het volgens hem “onwerkbaar” is. Zeker als die meerderheid als hoofddoel heeft gesteld de uitgebreide macht van de president terug te draaien.