Imperium van Gupta-broers stort in: ooit onaantastbaar, nu opgejaagd wild

Op 30 april 2013 landt een gecharterde Airbus 330 uit India op de luchtmachtbasis Waterkloof, bij het Zuid-Afrikaanse Pretoria. Aan boord tweehonderd gasten, uitgenodigd door de broers Gupta voor het huwelijk van nichtje Vega. Een escorte van de politie brengt hen naar een peperduur resort in Sun City. Het gebeuren slaat Zuid-Afrika met verstomming. Niet zozeer de pracht en praal, wel dat het gezelschap landt op Waterkloof. Die luchtmachtbasis mag niet gebruikt worden voor niet-militaire vliegtuigen, met uitzondering door staatshoofden en de paus. Het is symbolisch voor de status die de geëmigreerde familie zich toe-eigent.

In 1993, net voor de eerste democratische verkiezingen, zijn de broers Ajay, Atul en Rajesh Gupta verhuisd van de Indiase Uttar Pradesh naar Zuid-Afrika. Ze zijn er klein begonnen met een computerbedrijf. Tien jaar later telt hun imperium onder andere een mijnbedrijf, een bouwfirma, een jachtresort, een krant, een tv-nieuwsstation en een melkveehouderij. Dat laatste bedrijfje – zo blijkt uit gelekte documenten in 2017 – kreeg jaren eerder miljoenen staatssubsidies toegeschoven die bedoeld waren om arme boeren te steunen. Het geld is op de rekening van Atul gestort via een witwascarrousel in Dubai. Het gerecht verdenkt de Gupta’s er ondertussen van dat die fondsen zijn gebruikt om de bruiloft in 2013 te betalen.

Vijf chef-koks

Sinds vorige maand zijn hun rekeningen bevroren en bankverrichtingen onmogelijk gemaakt. In totaal hebben negen firma’s die tot het imperium behoorden bij gebrek aan cash deze week de boeken neergelegd. De Canadese overheid heeft woensdag ook beslag laten leggen op een Bombardier-jet van 40 miljoen euro, aangeschaft met geld van een Canadese investeringsbank. En ondertussen loopt in India een grootschalig onderzoek naar witwaspraktijken en het frauduleus vergaren van eigendommen. Mogelijk een honderdtal.

Zuid-Afrika heeft een internationaal aanhoudingsbevel uitgevaardigd tegen Ajay. Toen ze de drie broers ruim een maand geleden wilden oppakken voor ondervraging in Johannesburg, bleken ze gevlucht. Vermoedelijk houden ze zich schuil in een luxevilla in Dubai. Geld en eigendom hadden en hebben de broers genoeg. Het nettovermogen van Atul wordt op 700 miljoen geschat. Naast hun onderduikadres in de Emiraten en het voormalige huis van de zoon van Thatcher in Kaapstad, is er nog hun thuisbasis niet ver van Johannesburg: een immens landgoed met vier riante gebouwcomplexen, geschat op een mooie 2,5 miljoen euro, waar – onder andere – vijf chef-koks fulltime aan de slag waren.

2 miljard naar Dubai

Pas als Zuma in 2009 aan de macht komt, begint het hard te gaan voor de Indische broers. Ze hebben vooraf gezorgd voor de nodige contacten met de sterke man van het Afrikaans Nationaal Congres. Zoon Duduzane Zuma is directeur van meerdere firma’s van de Gupta’s, een van de vrouwen van de president werkt voor het mijnbedrijf als communicatiedirecteur, en dochter Duduzile is hoofd van het Sahara Computers. Door hun directe contacten met de president en zijn entourage binnen de politiek en administratie, slagen ze erin veel overheidsgeld binnen te sluizen. Een beperkt onderzoek levert de hallucinante som van 10 miljoen aan staatsopdrachten op voor een periode van amper zes maanden. De voormalige Zuid-Afrikaanse minister van Financiën Pravin Gordhan schatte de verdachte financiële transacties op 465 miljoen euro. Volgens de Zuid-Afrikaanse raad van Kerken smokkelden de Gupta’s 2 miljard euro het land uit naar Dubai in vijf jaar tijd.

Geen minister zonder hun zegen

Oorspronkelijk doet het trio wat wel meer rijke zakenlui doen: politici sponsoren om ze aan hun kant te krijgen. Al snel gaan ze rechtstreeks ingrijpen in de partij en politiek. Door aanstellingen binnen de partijtop te arrangeren en ministersposten uit de delen om hun zakenimperium verder te kunnen uitbouwen. Zo getuigde de viceminister van Financiën Mcebisi Jonas dat hem de promotie tot minister was aangeboden in het bijzijn van de president. Vytjie Mentor werd de portefeuille van Openbare Werken aangeboden.

Wie kritische vragen had over de invloed van de familie, mocht vertrekken. Zoals minister van Financiën Gordhan, die door de broers werd ontslagen. In bijzijn van de president. Het rechtstreekse ingrijpen in het beleid van het land en de grootschalige fraude en omkoping, heeft geleid tot de openlijke beschuldiging van parlementsleden en onderzoekscommissies dat er sprake is van “manipulatie van de staat”. De Gupta’s weerleggen alle aantijgingen en houden het op een politieke afrekening. Slechts een keer vangen ze bot in hun machtshonger: toen ze een diplomatiek paspoort aanvroegen om met dezelfde egards als de president behandeld te worden in het buitenland als ze mee op staatsbezoek gingen.

Of de Gupta’s ooit voor de rechter zullen komen, is niet zeker. De Verenigde Arabische Emiraten hebben niet de gewoonte om mensen uit te leveren. Hoeveel geld met hen uit Zuid-Afrika is vertrokken en waar dat is geparkeerd, en of het geplunderde Zuid-Afrika dat ooit zal terugzien, blijft een open vraag. Maar de tijd dat ze de ongekroonde koningen van Zuid-Afrika waren, is definitief voorbij.