Sadiq Khan: pragmatische burgemeester van Londen zonder écht grote successen

Het is niet toevallig dat de Londense burgemeester Sadiq Khan in een van zijn belangrijkste campagnevideo’s in een stadsbus zit. In het filmpje somt hij binnen zestig seconden zijn belangrijkste verworvenheden van de laatste acht jaar op. Khan (53) is de zoon van een uit Pakistan gemigreerde Londense buschauffeur. Dat gaf hem bij zijn aantreden in 2016 als politiek leider van de stad het nodige krediet bij de traditionele arbeidersklasse. Niet onbelangrijk voor een linkse politicus.

Khan hoopt op 2 mei een derde termijn als burgemeester veilig te stellen. Tien Engelse stedelijke gebieden kiezen op die dag een nieuwe burgemeester. Het zou voor de eerste keer zijn, in de 24 jaar dat Londen zijn politieke leider kiest, dat een kandidaat twee maal wordt herkozen. Khan laat zich dan ook dolgraag voorstaan op zijn electoraal succes. “Ik ben een winnaar, ik verlies nooit”, hield hij zijn toehoorders voor toen hij in 2015 de campagne voor zijn eerste termijn begon.

Slechts 27 procent tevreden

Londen is als hoofdstad veruit de belangrijkste stad waar op 2 mei lokale verkiezingen zijn: een reusachtige metropool waar circa negen miljoen mensen wonen en waar de politiek leider een budget van 24 miljard euro overziet. Wie aan het roer staat in Londen, is ook landelijk automatisch een politiek zwaargewicht. Al is Khan, met zijn 1,65 meter en ielige bouw, fysiek gezien juist vederlicht.

Ook nu gaat de voormalige advocaat weer aan kop in de peilingen. Maar helemaal zeker lijkt hij dit keer niet van zijn zaak. Khan weet dat Londenaren vooral op hem stemmen vanwege zijn partij. Labour is van oudsher populair in de Britse hoofdstad. De burgemeester zelf niet. Uit een peiling van het Mile End Institute blijkt dat slechts 27 procent van de stadsinwoners tevreden is over hem.

Dat Khan toch opnieuw de gedoodverfde winnaar is, komt volgens Helen Pattison doordat er geen ‘wezenlijk alternatief’ bestaat. Zij is secretaris van de Socialist Party in Londen – een van de splinterpartijen nog weer een stuk links van Khans toch al linkse Labourpartij. De andere kandidaten zijn volgens haar nóg erger dan Khan (de Socialist Party heeft zelf geen kandidaat). “Ik ben bang dat veel kiezers op 2 mei thuisblijven.”

Vandaar dat campagnefilmpje in de bus, waarin Khan op topsnelheid zijn politieke successen afgaat. Het bijschrift op X moest zelfs nóg verder worden ingedikt. Tot 280 tekens. Het begint met: “Gratis schoolmaaltijden. Recordaantal sociale woningen.” Daarna volgen wat gerealiseerde openbaarvervoerprojecten, de vermelding van “recordinvesteringen” in de politie en een claim dat er veel aan jeugdwerk is gedaan. De tekst sluit staccato af: “Schonere lucht. Fietsstroken verviervoudigd.”

Wachtlijst sociale huurwoning

Pattison is niet onder de indruk. Neem de sociale huurwoningen, daarvan heeft Khan er in acht jaar 32.000 gebouwd, rekent ze voor. Dat is inderdaad meer dan het aantal onder zijn voorganger. Maar kun je het écht hebben over een ‘gouden tijdperk’ voor sociale woningbouw, zoals Khan doet, als je weet dat er nog altijd meer dan 320.000 Londenaren op een wachtlijst staan voor zo’n woning?

Rechts op het politieke spectrum klinkt overigens minstens zoveel kritiek. Alleen richt die zich vaker op de claim van Khan dat hij het politieapparaat een impuls heeft gegeven. Columnist Andrew Pierce van tabloid Daily Mail foeterde onlangs: “Sinds 2016, het jaar dat Khan burgemeester werd, is de omvang van de gewelddadige misdaad in de hoofdstad met 30 procent gestegen”

De directeur van het Mile End Institute, hoogleraar overheidsbeleid Patrick Diamond van de Queen Mary Universiteit, is milder in zijn kritiek. Het probleem is dat veel mensen de macht van de burgemeester van Londen overschatten, legt hij uit. “Vooral op het gebied van misdaadbestrijding wordt Khan vaak onterecht bekritiseerd.” Hij moet in dat kader samenwerken met de hoogste politiecommissaris en met de nationale overheid. Diamond: “Khan trekt niet aan alle touwtjes.”

Toch vindt ook de hoogleraar dat de burgemeester zeker steken heeft laten vallen. De gratis schoolmaaltijden, waarover Khan als eerste pocht in zijn campagnefilmpje op X, zijn een belangrijk initiatief in een stad met bijna evenveel diepe armoede als extravagante rijkdom. De maaltijden vormen een effectieve manier om ondervoeding te bestrijden bij kinderen uit huishoudens waar zelfs geen geld voorhanden is om voldoende voedsel te kopen. Diamond: “Maar hij had daarnaast meer kunnen doen om ook extra economische ontwikkeling naar de armere wijken van de stad te brengen.”

Klusjes op een bouwterrein

Blijft staan dat Khan volgens de hoogleraar een fantastische verpersoonlijking is van het succes van Londen als etnische en culturele melting pot. De huidige burgemeester werd in 1970 in de wijk Tooting geboren, twee jaar nadat zijn islamitische ouders vanuit Pakistan naar het Verenigd Koninkrijk waren gekomen. Hij was één van acht kinderen. Met het buschauffeursalaris van zijn vader en het inkomen van zijn moeder als naaister had het gezin het niet breed. Khan werkte al jong buiten schooltijd. “Mijn ouders waren altijd aan het werk”, legde hij eens uit. “Dus zodra ik een baantje kon krijgen, ging ik ook werken. Een krantenwijk, een zaterdagjob. Sommige zomers deed ik klusjes op een bouwterrein.”

Een leraar raadde de slimme jongen aan om rechten te gaan studeren. Khan werd toegelaten op wat nu de London Metropolitan University heet. Na zijn afstuderen in 1991 werkte hij als mensenrechtenadvocaat. In 2005 werd hij verkozen in het Britse parlement. Dat was nog onder Labourpremier Tony Blair, over wie Khan zich desondanks niet zelden kritisch uitliet. Later vervulde hij verschillende functies in de regering van Gordon Brown, die Blair in 2007 opvolgde en tot 2010 premier was. Daarna moest Labour de oppositie in. Omdat de partij ook de verkiezingen in 2015 verloor, zat een ministerspost er voor Khan niet in. De weg naar het burgemeesterschap in Londen lag voor hem open.

Khan ontwikkelde zich tot een pragmatisch politicus. Iemand in het midden van de Labourpartij, die als burgemeester onder jongeren en etnische minderheden inmiddels meer steun weet te verwerven dan bij de traditionele witte, sociaal conservatievere arbeidersklasse. Maar op één thema is hij altijd opvallend uitgesproken geweest: hij was faliekant tegen de brexit en oefent ook nu nog druk uit op de partijtop om, als Labour landelijk weer aan de macht komt, de samenwerking met de Europese Unie zoveel mogelijk te intensiveren. Dat is van belang voor de Londense economie.

Verwijten van rechts

Ook was hij een van de eerste Labourpolitici die opriep tot een staakt-het-vuren in Gaza. Het resulteerde in veel verwijten van rechts – niet zelden onder de gordel. Zo meende ex-vicevoorzitter van de Conservatieve Partij, Lee Anderson, in februari dat islamitische extremisten Khan “onder controle” zouden hebben. En Daily Mail-columnist Pierce haalde een uitspraak aan van Robin Simcox, de anti-extremisme-adviseur van de Conservatieve regering. Die stelde dat, door de vele pro-Palestijnse demonstraties in het centrum van Londen, dit deel van de stad frequent verandert in een “no-gozone voor Joden”. Pierce schoof de schuld daarvoor gretig in de schoenen van Khan.

Toch valt de burgemeester moeilijk anders te beschrijven dan als gematigd. Waarschijnlijk heeft dat ertoe bijgedragen dat hij vrij weinig in het oog springende beleidsveranderingen op zijn naam heeft. Volgens Diamond helpt dat ook om zijn geringe populariteit te verklaren. “Khan weet zich bovendien minder goed te profileren in de media dan zijn voorganger Boris Johnson”, legt hij uit. Het geeft de aura van zijn burgemeesterschap, anders dan hij in zijn campagnefilmpje doet geloven, iets kleurloos.

Khans enige beleidsmaatregel die voor erg veel reuring zorgde, was de uitbreiding van de Ultra Low Emission Zone (ULEZ) vorig jaar. Daardoor wordt nu niet meer alleen in het centrum, maar ook in de buitenwijken van Londen het rijden met oude, vervuilende auto’s extra belast.

De uitbreiding van ULEZ, veel populairder in het centrum van Londen dan in de omringende suburbs, versterkte volgens Diamond het al bestaande idee dat Khan met name burgemeester is voor de binnenstad. Zo zijn de extra fietspaden, waarmee hij het bijschrift onder zijn video op X afsluit, iets waar vooral mensen in de binnenstad voordeel uit halen. In het stadshart zijn veel plekken op fietsafstand. Dat geldt lang niet altijd voor de uitgestrekte buitenwijken. Bovendien zijn mensen daar vaker bejaard en minder mobiel. En ook is het openbaar vervoer aan de randen van Londen minder goed.

Slecht functionerend openbaar vervoer

Het kernprobleem is volgens Pattison dan ook dat Khan ULEZ uitbreidde, terwijl hij het openbaar vervoer in Londen al jaren laat verslonzen. “Mensen met oude auto’s kunnen het zich niet langer veroorloven die te gebruiken, maar met het slecht functionerende publieke transportsysteem komen zij ook nauwelijks nog de stad rond.” Natuurlijk, erkent ze, alle Londenaren willen dolgraag schonere lucht. “Maar zelfs Khans eigen rapport over de impact van de ULEZ-uitbreiding stelt dat het beleid gezinnen met jonge kinderen, ouderen en de allerarmsten in de stad het hardst treft.”

Het is tragisch, verzucht ze, dat de zoon van een buschauffeur zo weinig voor het openbaar vervoer in de stad heeft gedaan. Niet voor niets regende het stakingen de laatste jaren. “Van betere werkomstandigheden is weinig terechtgekomen”, moppert Pattison. “Veel buslijnen zijn geschrapt. En terwijl het Londense transportsysteem uit elkaar valt, is het voor passagiers juist extreem duur geworden.”

Maar Khan zelf ziet dat anders. Hij lijkt zich van geen kwaad bewust. “Stem op mij op 2 mei”, spoort hij zijn miljoen volgers op X aan onder zijn campagnevideo. “Dan blijf ik leveren voor onze stad.”