Direct naar artikelinhoud

'Hoog risico op recidive moet grond voor tbs zijn'

'De gedachte dat mensen gevaarlijk zijn omdat ze een stoornis hebben en dat, als je die stoornis verhelpt, zij niet meer gevaarlijk zijn, is een misvatting gebleken,' betoogt psychologe en onderzoeker bij De Forensische Zorgspecialisten, Wineke Smid.

Kliniek Altrecht Aventurijn Roosenburg, waar Michael P. verbleefBeeld Marcel van den Bergh

Grote vraag in de zaak-Anne Faber is waarom verdachte Michael P. in 2010 niet is veroordeeld tot tbs. Oud-president van de Hoge Raad Geert Corstens vertelde zondag in Buitenhof dat de rechter alleen tbs kan opleggen als er een psychische stoornis is die de oorzaak is van het delict.

Als de verdachte weigert mee te werken aan een psychiatrisch onderzoek en er geen feiten zijn die wijzen op zo'n stoornis, kan de rechter geen tbs opleggen. De rechter heeft sinds kort genoeg aan minimale informatie, maar die minimale informatie moet er dan wel zijn.

Psychologe en onderzoeker bij De Forensische Zorgspecialisten Wineke Smid, die in 2014 promoveerde op de  risicotaxatie van zedendelinquenten, zei in Buitenhof dat de kern van het probleem in de wet uit 1911 zit. De achterliggende gedachte is dat mensen gevaarlijk zijn omdat ze een stoornis hebben en dat, als je die stoornis verhelpt, zij ook niet meer gevaarlijk zijn. Die gedachte, zegt Smid, is de afgelopen honderd jaar een misvatting gebleken. Volgens haar 'doet de stoornis er niet zo toe' en zijn de recidive factoren veel belangrijker.'

Een verrassende uitspraak: 'De stoornis van de delinquent doet er niet zo toe.'

'Misschien heb ik het wat gechargeerd. Iemand die psychotisch is, kan proberen vanuit die stoornis iemand te vermoorden. Maar dat betekent niet dat het recidiverisico ook hoog is. Veel mensen denken dat als je iemand niet geneest van zijn stoornis ook het recidiverisico hoog blijft. Dat klopt niet.

'Er zijn risicofactoren die ook het symptoom van een stoornis kunnen zijn. Zo is impulsiviteit een risicofactor, maar ook een symptoom van een aantal stoornissen. Als je die impulsiviteit al gemeten hebt met je risicotaxatie, maakt het niet meer uit of je het ook hebt gemeten als onderdeel van bijvoorbeeld een persoonlijkheidsstoornis.

'We hebben twee soorten instrumenten. De eerste bestaat uit gemakkelijk te scoren feiten waarvoor de medewerking van de verdachte niet nodig is. Die voorspellen al heel goed. Dat kun je verfijnen met 'dynamische risicofactoren'. Daar heb je wat meer medewerking voor nodig. Zo'n dynamische factor is bijvoorbeeld de totale desinteresse in het welzijn van anderen, psychopathie. Mensen met een hoge mate van psychopathie scoren bovendien meestal ook op andere factoren. De dynamische factoren heb je vooral nodig om te kijken waarop je de behandeling precies moet richten.'

Veel mensen denken dat als je iemand niet geneest van zijn stoornis ook het recidiverisico hoog blijft. Dat klopt niet

Als de stoornis er niet zo toe doet, waarom zou je dan tbs opleggen? Wat behandel je dan precies?

'In de behandelpraktijk hebben we al heel lang het motto: 'No cure but control'. We zijn niet zo bezig met het genezen van stoornissen maar vooral met het reduceren van risicofactoren. Bij de behandeling houden we wel rekening met stoornissen. Voor iemand die zwakbegaafd is, heeft een psychodynamische praattherapie niet zoveel zin, omdat hij daar weinig van begrijpt.

'De behandeling van risicofactoren komt er meestal op neer dat je mensen leert zich anders te gedragen. Een pedofiele delictpleger kun je niet genezen van zijn pedofilie, maar je kunt hem wel leren zich anders te gedragen.'

De behandeling van risicofactoren komt er meestal op neer dat je mensen leert zich anders te gedragen

U zei ook in Buitenhof dat voor de meeste zedendelinquenten straffen heel goed helpt.

'Dat wordt ook altijd verrassend gevonden. Mensen denken dat straffen niet helpt. Maar de meeste zedendelinquenten hebben niet zo'n hoog recidiverisico. Die denken: dit gebeurt me niet nog eens. Die hebben aan straf wel genoeg. Iemand die zegt dat hij trots is op zijn verkrachtingen is een heel zeldzame uitzondering. De meesten vinden het zelf ook niet zo geweldig wat ze gedaan hebben. Maar er zijn ook bijzonder recidivegevoelige zedendelinquenten. Die moeten behandeld worden.'

U pleit ervoor bij de strafoplegging rekening te houden met het risico op recidive en bij een hoog risico tbs op te leggen. Moet daarvoor de wet veranderd worden?

'Dat is wel het gemakkelijkste. Het is echter ook zo dat degenen die rapport uitbrengen voor justitie lang niet alle ruimte benutten die de huidige wet toelaat. De rapporteur moet niet te gauw zeggen dat er niet gerapporteerd kan worden. De wet zegt bijvoorbeeld helemaal niet dat de verdachte moet meewerken aan de diagnose.

'Ook bezwaarlijk is dat het delict waarvoor de verdachte nu terechtstaat liever niet wordt meegenomen in de rapportage. Je mag niet zeggen: dit delict is zo bizar, wie dit gedaan heeft moet wel gestoord zijn. Dat is vooral problematisch bij jonge 'first offenders' die op grond van hun eerste delict een hoog risi-coprofiel hebben, maar waar je geen kant mee op kunt als je dat eerste delict niet mag meetellen voor het bepalen van een stoornis. Dat zou niet mogen omdat, mocht de verdachte worden vrijgesproken, de rapportage nog steeds geldig moet zijn.

'Het probleem ligt erin dat de rechter in één uitspraak zowel de schuld van de verdachte als de noodzaak van behandeling wil vaststellen. Een oplossing kan zijn dat je die dingen apart houdt. De beoordeling van stoornis en risicoprofiel gaan in een gesloten envelop die pas open gaat als de verdachte schuldig is verklaard.'

De rapporteur moet niet te gauw zeggen dat er niet gerapporteerd kan worden
Wineke Smid

Dit schreven we eerder over de vermissing van Anne Faber en verdachte Michael P. die geen tbs kreeg

De man die verdacht wordt van het doden van Anne Faber zei eerder trots te zijn op de verkrachting van minderjarige meisjes. Hoe het kan dat Michael P. geen tbs kreeg, is de vraag die door het land gonst sinds het lichaam van Faber werd gevonden.

Met de vondst van het lichaam van Anne Faber is donderdagavond een einde gekomen aan dertien dagen van zoeken in bossen en vijvers, met de inzet van tientallen politiemensen, militairen, vrijwilligers en honden. Het was verdachte Michael P. die de politie woensdagavond wees op de plek waar naar Faber moest worden gezocht.

De samenleving moest 'zo lang mogelijk' tegen Michael P. worden beschermd, oordeelde de rechtbank in 2011 in een dubbele verkrachtingszaak. Maandag werd de destijds veroordeelde man alweer opgepakt op verdenking van betrokkenheid bij de verdwijning van Anne Faber. Wat ging er mis? 

Ruim tweeduizend tips kreeg de politie te verwerken sinds Anne Faber elf dagen geleden verdween. Daaronder talloze complottheorieën, bewezen verzinsels en goedbedoelde suggesties om vooral eens te gaan kijken bij dat ene ecoduct of in dat rare leegstaande gebouw. Hoe schat je die op waarde?

Den Dolder is wel wat gewend, vanwege de forensisch psychiatrische kliniek in de omgeving. Maar dat daar een man werd aangehouden die betrokken zou zijn bij de verdwijning van de 25-jarige Anne Faber is het gesprek van de dag. 'Ik ga al lang het bos hier niet meer in.'