Dag des oordeels voor Poetins olympische droom: een handleiding

Wie, wat, waar staat het te gebeuren?

Het comité exécutif van het Internationaal Olympisch Comité, of de Executive Board in de gangbare sporttaal Engels, beslist vandaag in Lausanne of Russische atleten mogen deelnemen aan de Winterspelen van Pyeongchang in februari van volgend jaar. De Russische Federatie wordt verweten een staatsgestuurd dopingprogramma te hebben opgezet. De bewijzen zijn overweldigend en veel gedetailleerder dan in de aanloop naar de zomerspelen van Rio in 2016.

Het hoogste bestuursorgaan van de olympische koepelbond, zowat de regering van dit sportvaticaan, neigt naar een zware straf, maar is wellicht verdeeld. Er zijn veertien leden, aangevuld door een vijftiende niet-stemgerechtigde Belg, algemeen directeur Christophe de Kepper. Zeven van de veertien zijn Europeanen en zeker twee zijn alvast niet happig om Rusland stokken in de wielen te steken.

Sportpaus en IOC-voorzitter Thomas Bach heeft zijn verkiezing mede te danken aan de steun van de Russische president Vladimir Poetin en de andere is de Oekraïner en ex-atleet Sergei Boebka, die vooral geen ruzie wil met Poetin. Maken verder de dienst uit: twee Amerikanen, twee Aziaten en telkens één lid uit Midden-Amerika, Zuid-Amerika en ten slotte iemand uit Fiji, in de Pacifische Oceaan.

Niet alle leden zijn even goed op de hoogte van deze materie, of even streng in de ethische leer. Een bijzonder belangrijk lid is evenwel de Zwitser Denis Oswald, die ook de ad-hoccommissie voorzit die Rusland al elf medailles van de vorige winterspelen in Sotsji heeft afgenomen, waardoor het van de eerste plaats in de medaillestand nu al naar plaats vier is getuimeld. Oswald heeft gedetailleerde informatie over alles wat de Russen hebben uitgevreten en zal ongetwijfeld zijn overtuigingskracht aanwenden om zijn visie door te drukken. Als hij zijn slag thuishaalt, wappert straks in Pyeongchang geen enkele rood-wit-blauwe Russische vlag.

Wat wordt Rusland precies verweten?

Georganiseerde doping, bevolen en overzien door de hoogste sportinstanties van het land. Fraude en bedrog in het dopinglab in Sotsji tijdens de winterspelen van 2014, met inmenging van de geheime dienst. En toen dat allemaal uitkwam: koppigheid om ook maar iets toe te geven, overgaand in stuitende arrogantie.

Alles begon in de herfst van 2014 met een documentaire van de Duitse zender ARD. Die waren het echtpaar Vitali en Julia Stepanova op het spoor gekomen. Zij, Russische middenafstandsloopster van hoog niveau, en hij, controleur voor het Russisch antidopingagentschap RUSADA, waren naar Oostenrijk gevlucht en hadden informatie over wijdverspreid dopinggebruik bij de Russische atletiek.

In eerste instantie richtte iedereen zijn pijlen op de internationale atletiekbond IAAF. Stepanova en andere spijtoptanten getuigden dat ze het al jaren met de hoofdcontroleur van de IAAF en de voorzitter en zijn zoon (de familie Diack) tegen betaling op een akkoordje konden gooien om positieve tests te laten verdwijnen. De IAAF mestte de stal uit en de Britse ex-olympiër Seb Coe nam de leiding over. Zijn sportbond besliste als enige om geen Russische ploeg toe te laten in Rio.

In mei 2016 was inmiddels nog een Russische beerput opengegaan. Grigori Rodtsjenkov, voormalig directeur van het dopinglab in Moskou, was met de noorderzon verdwenen en dook op in de VS. (Wie daar het fijne wil van weten, bekijkt best op Netflix de uitstekende docu Icarus.)

Rodtsjenkov was meteen vrij duidelijk: er was een staatsgestuurd programma, sportminister Vitali Moetko (ondertussen gepromoveerd tot vicepremier van Vladimir Poetin) was van alles op de hoogte, de doping omvatte álle sporten. In Sotsji bij de winterspelen in februari 2014 gingen de registers pas helemaal open. De Russische geheime dienst FSB (de opvolger van de KGB) zette een ingenieus systeem op waarbij urine van Russische atleten werd verwisseld met schone urine.

Het eerste rapport daarover verscheen in juni, anderhalve maand voor de start van Rio en stond bol van beweringen zonder bewijs. De Russen veegden alles onder de mat, maar in december van 2016 kwam het Wereld Antidopingagentschap WADA met een tweede rapport en daarin werden de beweringen gestaafd door bewijzen. Nog gaven de Russen geen krimp.

Ten slotte kreeg het WADA in oktober van dit jaar een database in handen van duizenden urinecontroles van Russische atleten uitgevoerd door het dopinglab in Moskou tussen 2012 en 2015. Na grondig onderzoek bevestigden de onderzoekers van WADA dat de database spoorde met de beweringen van Rodtsjenkov en dus betrouwbare informatie bevatte over de cover-up van doping bij Russische atleten. Ook dat is tegen de WADA-code: een lab mag geen preventieve screenings organiseren om atleten clean aan de start van een competitie te krijgen. Het onderzoek van die database loopt volop en concentreert zich in een eerste fase op winteratleten.

Wie zijn de voor- en tegenstanders van uitsluiting?

De Russen zijn tegen, maar dat mag niemand verwonderen. Zij stellen alles in het werk om een blamage te vermijden zoals in Rio op de zomerspelen toen de atletiekbond besliste dat er geen Russen mochten deelnamen tenzij ze in het buitenland afdoende waren gecontroleerd en niks te maken hadden met het systeem in eigen land. Alleen verspringster Daria Klisjina kon toen haar ding doen met een Russisch paspoort, maar wel onder de internationale vlag.

Inmiddels hebben de protagonisten van harde maatregelen elkaar gevonden. De 38 grote nationale antidopingagentschappen in de wereld hebben zich samen uitgesproken voor een schorsing van de Russische Federatie en zij krijgen uiteraard de steun van het WADA dat in de zomer van 2016 ook al voor de uitsluiting was.

Toen zat daar een behoorlijk sportpolitiek luik aan, grenzend aan een afrekening, omdat de brulboei van het WADA, de Canadees Dick Pound, niks liever wilde dan IOC-voorzitter Thomas Bach op de zenuwen werken. Hij wist zelf als advocaat nochtans dat het IOC geen juridische poot had om op te staan, als het de Russen wilde uitsluiten, maar won glansrijk de slag om de publieke opinie. Overigens is de hele Sotsji-affaire mede de schuld van het weinig doortastend optreden van het WADA. Directeur Oliver Rabin hoorde in de aanloop naar de winterspelen de plaatselijke directeur Rodtsjenkov onomwonden verklaren: "Ik word verplicht dingen te doen." Rabin noteerde dat, maar er werd verder niks mee gedaan, hoewel dat had kunnen volstaan om het dopinglab in Sotsji geen analyses te laten uitvoeren. Dat gebeurde niet, met het gekende resultaat.

Vandaag is Thomas Bach nog altijd niet voor wat hij de nucleaire optie noemt – de blanket ban of volledige uitsluiting. Die zou dood en vernieling zaaien in de internationale sport, zegt hij steeds weer. Maar insiders in Lausanne menen te weten dat hij zich niet langer verzet tegen een erg zware sanctie. Bach, een pragmatische advocaat, heeft het inmiddels gehad met de Russische onwil om ook maar iets toe te geven.

Evenmin voorstanders van een totale ban van Russen zijn de internationale sportbonden. Bobslee, biatlon, schaatsen of ijshockey zonder de Russen – zeker nu de NHL-spelers geen toestemming krijgen om naar de Spelen af te reizen – betekent een onthoofding van de competities. Ook de Zuid-Koreaanse organisator heeft liever dat de Russische Federatie straks op 8 februari in de openingsceremonie opstapt met een grote delegatie. Ten slotte zou een strenge straf zou weleens kunnen leiden tot een boycot van de Spelen door de Russen en van boycots heeft de olympische wereld een heilige schrik.

Wat zijn de verschillende opties?

De laatste keer dat een land werd uitgesloten van de Olympische Spelen is al een tijd geleden. Zuid-Afrika ten tijde van de Apartheid komt nog het dichtst in de buurt. Van 1964 tot 1988 was het niet welkom. Zo’n vaart zal het met de Russen niet lopen, en dit gaat ook alleen maar over de volgende winterspelen, maar de uitsluiting van de Russische Federatie voor Pyeongchang ligt wel degelijk als optie op tafel en dat voor het eerst sinds de beschuldigingen van staatsdoping.

De bewijzen zijn zo overweldigend en de Russische houding zo tegen de borst stuitend dat het executief van het IOC niet anders kan dan minimaal een totale ban overwegen.

Niks doen en alleen reeds gestrafte atleten uitsluiten van de Spelen, is geen optie. Inmiddels gaan de onderzoeken en de bestraffingen wel gewoon door. Zelfs als de Russen als land mogen aantreden, dan nog zijn heel wat grote namen uitgesloten van de Spelen. Ten minste dertig Russische atleten mogen nooit meer op het Olympisch toneel verschijnen omdat met hun urine is gefraudeerd en van de 33 medailles van Sotsji zijn er al elf ingetrokken, waaronder vier van goud. Nog één gouden medaille minder en ook Nederland springt over Rusland in de medailletabel.

Tussen niks doen en totale uitsluiting zijn veel tussenoplossingen en het IOC zoekt naarstig naar een uitweg waarmee het zelf geen gezichtsverlies leidt en de Russen niet te hard op de tenen trapt. Jammer genoeg is die er niet. Het dopingsysteem in Sotsji was zo’n flagrante aantasting van eerlijke sport en de olympische waarden, hoe hol die ook soms klinken, dat ze niet anders kunnen dan straffen. Ook de verschillende sportbonden laten beslissen, lijkt deze keer geen optie, al is dat juridisch wel de meest plausibele oplossing. Benieuwd hoe Bach vanavond rond halfacht de beslissing inkleedt als hij zijn persconferentie geeft.

Waar kan deze crisis toe leiden?

Dit is nu al de grootste crisis sinds de boycots van de jaren tachtig en zonder Russische toegevingen en offers zal dit alleen maar zwaardere gevolgen hebben. Het WADA heeft het Russisch dopinglab en het Russisch nationaal dopingagentschap als niet-conform de WADA-code verklaard. Als het IOC als gevolg daarvan ook het Russisch nationaal Olympisch comité niet-conform verklaart en uitsluit, wat de logica zelve is, scoort het zelf goede punten, maar kannibaliseert zijn eigen winterspelen.

Daarmee snijdt het financieel in de eigen vingers, maar dat is nog te overzien. Het voordeel is dan weer dat het de hete aardappel meteen doorschuift naar de wereldvoetbalbond FIFA. Die hebben volgend jaar ook een afspraak met de Russen voor de organisatie van het wereldkampioenschap voetbal en het WADA heeft bewijzen dat ook de Russische voetballers in het dopingprogramma zaten.

Als FIFA die bewijzen blijft naast zich neerleggen, kan ook de FIFA als internationale bond niet-conform worden verklaard. Dat zou een schisma betekenen in de internationale sport, maar niet alle IOC-leden zijn ervan overtuigd dat dit een slechte zaak is. Na alle schandalen van de laatste jaren werkt de FIFA het IOC behoorlijk op de zenuwen. Nu beide superbonden ook meer en meer in elkaars vaarwater zitten in de strijd om de wereldwijde grote sponsors, komt het erop aan zo snel mogelijk de zwartepiet kwijt te spelen.