Lieve Blancqaert over afscheid en dood: “Ik worstel met de angst om dood te gaan”

Waarom zou iemand een tv-programma willen maken over oud worden, afscheid en de dood? Het is tot degenen die zich die vraag stellen dat Lieve Blancquaert zich wendt met Last Days - de lezingen, het boek én het tv-programma. “Zo’n vraag illustreert hoe hier met de dood wordt omgegaan”, zegt ze. “Het is een belangrijk onderdeel van ons leven, maar toch zien veel mensen ertegenop. Voor ons westerlingen is het zelfs uitsluitend negatief - zo spijtig - maar door Last Days heb ik gezien dat de dood elders in de wereld anders wordt beleefd. In Birth Day toonde ik geboortes in de wereld, Wedding Day - het tweede deel van dit drieluik - ging over huwelijken, maar voor mezelf is een trouwpartij niet aan de orde. Maar dít? Ja! Dit onderwerp wilde ik volop opeten.”

Hoe ze elders in de wereld omgaan met de dood, is dat beter dan bij ons?

“Absoluut. De redactrice van het boek zei: Bij Birth Day en Wedding Day had ik het gevoel dat wij beter af zijn dan mensen in veel andere landen, maar deze keer niet. Wat de dood betreft, hebben wij inderdaad een arme cultuur. Ik heb het gevoel dat wij - toen we van ons geloof vielen - het kind met het badwater hebben weggegooid, en we hebben dat door niets vervangen. Daardoor turen we met z’n allen in een groot, donker gat, wat ons beangstigt, daarom duwen we het weg. Eigenlijk komt het erop neer dat we gewoon níet sterven, we willen het niet. Oud worden? Doen we ook niet aan mee. Met twee dingen die uiterst essentieel zijn in ons leven willen we niets te maken hebben. Raar toch? Want we gaan allemaal sterven. En hópelijk worden we oud. We moeten onszelf niet vastzetten met die hopeloos achterhaalde aversie tegen de dood.”

Een aversie die jou toch ook niet vreemd kan zijn.

“Tuurlijk niet. Zo stond ik in India naast een man die het lichaam van zijn overleden vader aan het verbranden was, beginnend met een vuurtje aan diens voeten. Ik vroeg hem of dat niet heftig was, en hij antwoordde met een niet-begrijpende blik: Allez, wat is uw probleem eigenlijk? Doe ne keer nie zo dom en onnozel.”

Maar dan niet met dat Gents accent.

“Nee, in iets dat op Engels leek. (lacht) Hij vond dat a stupid question, en zei dat we toch allemaal weten dat alles wat geboren wordt, ooit doodgaat. Niemand kan om die logica heen. Daarom sluiten we er ons maar beter niet voor af, vind ik. Als je niet kunt omgaan met de dood, is het ook moeilijk om in het leven te staan. De dood, dat is een hart dat stopt met kloppen, en gedaan. Zó simpel. Maar ’t is onze omgeving, onze mentaliteit die dat ingewikkeld maakt.”

Heb jij al mensen verloren?

“Ja, maar nog geen enkel dicht familielid. We zullen wel binnen afzienbare tijd de moeder van Nic moeten afgeven: ze is tachtig en heeft uitgezaaide longkanker. Die situatie weegt soms, maar het heeft ons ook al veel schone momenten bezorgd. In het begin, toen de diagnose werd gesteld, was ze heel erg overtuigd van euthanasie: Komaan, we gaan dat hier goed organiseren. Maar hoe dichter we bij die beslissing komen, hoe lastiger het wordt. De complexiteit van euthanasie is ook gigantisch. Geef mij dan maar een spuitje, zeggen veel mensen, maar zo simpel blijkt het uiteindelijk toch niet te zijn. We verleggen toch altijd weer die grens: wat eerst onleefbaar was, kunnen we een maand later aanvaardbaar vinden. Zo ook bij mijn schoonmoeder: de vastberadenheid ebt stilletjes weg. Er is toch nog levenskwaliteit.”

Hoe rijm je euthanasie met wat je hebt geleerd in het buitenland?

“Het is goed dat we euthanasie hebben. Wie ondraaglijke pijn lijdt zonder zicht op verbetering, moet de keuze kunnen hebben om uit het leven te stappen.”

Dood en pijn horen dus bij het leven?

“Tuurlijk. Maar een epidurale tijdens de bevalling kan ook aangenaam zijn, begrijp je? (lacht) Zelfbeschikking, dat is onze rijkdom.”

Als je voor ‘Last Days’ bij tachtigjarige dames informeert naar hun seksleven, moet je dan een drempel over?

“Zo efkes wel ja.”

Is seks voor een vrouw van vierenvijftig even belangrijk als voor een vrouw van vierendertig?

“Anders, denk ik. Er is die menopauze, wat geen cadeau is voor je seksleven. Er gebeurt iets in je hoofd waarvan je niet precies weet wat het is. Je denkt: Wat is dit? Waarom voel ik me zo grijs en plát? Je voelt je oud en uitgerangeerd, omdat je weet dat je niet meer aantrekkelijk bent voor mannen. Je verliest je kracht en er zijn geen pieken meer, ook niet op seksueel vlak. En er is die enorme saaiheid die je overvalt… Maar je moet erdoorheen! Wat niet gemakkelijk is. En je moet natuurlijk chance hebben met je man, en hopen dat hij voldoende humor aan de dag kan leggen om ermee om te gaan. Dat is heel belangrijk, dat je er met z’n tweeën om kan lachen. Want anders wordt het een gigantische, etterende puist. Ik heb vriendinnen die niet tegen hun man durven zeggen dat ze in de menopauze zitten, hoe raar is dat? Gelukkig had ik Nic om erover babbelen. Wat praten betreft heb ik weinig remmingen, want ik zit zelfs met jou over mijn menopauze te keuvelen.” (lacht)

Als de overgang voorbij is, wordt dan alles weer zoals tevoren?

“Het wordt anders. Maar je wint je kracht gedeeltelijk terug. En dat geldt ook voor je seksleven. In een andere vorm, weliswaar, maar wel weer goed.”

Je belicht graag sociale thema’s. Weegt dat nooit?

“Jawel, maar ik krijg veel applaus van mijn publiek, dat compenseert. Mijn publiek geneest me.”

In de zomer zei een lange Nederlandse zanger in onze krant dat elke interviewer de vragen stelt waarmee hij zelf worstelt.

“Rick de Leeuw heeft mij ook al geïnterviewd. (lacht) Hij heeft gelijk.”

Waar worstel je dan mee?

“Die angst om dood te gaan. (lacht) Wat is er toch zo fout aan oud worden? Waarom willen oudere mensen zelfs hun leeftijd niet zeggen? Omdat we in een kapitalistisch systeem zitten waaruit je verwijderd kan worden als je niet meer rendeert, denk ik. Dan word je, als het einde nadert, zo’n beetje weggeduwd in een hoekje waar je grijs mag gaan zitten wezen. Dat brengt natuurlijk ook angsten met zich mee. Ik word straks vijfenvijftig, wat is daar fout aan? Ik wil niet dat de wereld voor mij beslist dat dat niet oké is. Wat ik wél wil, is nog zo lang mogelijk mooie keuzes kunnen maken, gulzig leven, durven springen, me amuseren, risico’s nemen…”

Even over de reden waarom je zo vaak sociale thema’s aansnijdt. Voor ‘Misschien Marieke’, het theaterstuk dat je geschreven hebt, ging je praten met moeders die het moeilijk hebben.

“De basis van het stuk ontstond door Birth Day. Ik ontmoette een moeder in een moederhuis in Brussel, een vrouw zonder papieren. Door de glazen deur zag ik haar zitten met haar pasgeboren baby, die ze met ontzettend veel liefde aan het voeden was. Heel warm, heel lief, overal kusjes… Ik stelde mezelf voor, en het eerste wat ze zei, was: Vrijdag om negen uur ga ik hem afgeven. Ze had nog drie dagen met haar kind. (pauzeert) Dat was de basis voor Misschien Marieke. Dat kind afgeven was een onvoorstelbare daad van liefde. Ze wilde haar kind de shit besparen waarin zij zat. Ze had niets: geen huis, geen papieren, geen kleren aan haar lijf, geen tanden in haar mond, geen man, geen toekomst. Dat heeft er bij mij echt ingehakt.”

Je zoekt vaak situaties op van moeders en kinderen. Ik las dat dat erg aanleunt bij jouw problematiek. Maar als ik je zie, zie ik een zelfverzekerde vrouw zonder problemen.

“Het heeft te maken met mijn geschiedenis. Het komt erop neer dat mijn moeder alleen instond voor de opvoeding van vier kinderen. Haar positie was zo precair, zo kwetsbaar… (denkt na) Ik voel dat dát mijn woede is. Vaak denk ik: dáárom doe ik al die shit!”

Is dit bepalend geweest voor het beeld dat je hebt van mannen?

“Maar ik zie mannen graag, hoor. Behalve die ene soort mannen, daar ben ik ongelooflijk allergisch voor. Ik haal ze er zo uit. En mijn misprijzen heeft altijd te maken met hun machtsmisbruik. Als ik voel dat een man denkt dat hij meer is dan een vrouw, steiger ik.”

Welke vader geef ik aan mijn kinderen? Die vraag was naar verluidt doorslaggevend toen je voor Nic koos.

“Natuurlijk, en ook dat heeft te maken met mijn verleden. Voor mij was het belangrijker om voor een goede vader voor mijn kinderen te kiezen dan voor een goede partner voor mezelf. Ik heb het er soms heel moeilijk mee als vrouwen vreemde beslissingen nemen op dat vlak. Want als je kiest voor een oelewapper, dan wéét je toch wat de consequenties zijn, voor de rest van je dagen.”

“Met Nic heb ik goed gekozen. Ik wist niet of hij goed zou zijn voor mij voor de rest van mijn leven, maar ik wist wel honderd procent zeker dat hij goed zou zijn voor de kinderen. Hij is ook een fijne mens om mee samen te leven. Ik mag doen wat ik wil, hij laat me altijd mijn gang gaan en zal nooit zeggen: Zijt gij nu weeral weg? Zo’n relatie is toch een ongelooflijk geschenk. Als ik sommige mensen bezig hoor, kan ik alleen maar concluderen dat hun relatie een gevangenis is.”

Wat mis je het meest als je weer eens rond de wereld aan het vliegen bent?

“Het fysieke contact met vrienden en familie. Mijn zoon is negentien, mijn dochter eenentwintig, en we knuffelen nog steeds. Ze wonen nog bij Nic en mij, dus het is thuis altijd ongelooflijk druk. We hebben thuis een coworking space, wat ook weer extra volk over de vloer betekent. Ik vind dat fijn, maar soms is het toch veel. Onlangs kwam ik thuis en ik trof zestig jongeren aan in mijn tuin.” (lacht)

Hoe wil jij straks je laatste dagen doorbrengen?

“Liefst met Nic. We zijn ondertussen al drieëntwintig jaar samen, en dat is altijd vrij goed gegaan – behalve dan tijdens mijn menopauze. (lacht) Ach, zoals elk koppel hebben ook wij onze crisissen gehad, maar die bleken nooit onoverkomelijk. Wat, als je superboos bent, al eens kan opluchten, is vijf borden tegelijk op de grond gooien. Telkens ik dat doe, moeten we er nadien zo om lachen, omdat het zo onnozel is. (lacht) Báf! Die stapel borden op de grond, in duizend stukken. En op het moment tussen het gooien en het vallen van de borden heb je al spijt, maar je weet dat je het niet meer ongedaan kan maken. (denkt na) Je kan natuurlijk nooit voorspellen hoe het in de liefde zal lopen. Misschien vindt Nic morgen wel een mooie, jonge, aantrekkelijke, frisse vrouw. Maar ik zou het dus tof vinden om oud te worden met Nic, omdat ik denk dat we samen nog veel lol kunnen maken. En misschien krijg ik wel kleinkinderen, ook dat zou fijner zijn als we samen zijn. Het kan nog een boeiende periode worden, dus ik zie daar niet tegenop. Al ben ik heel bang om op mijn oude dag betutteld te worden.”

Je zegt ook dat je wil blijven fotograferen tot je een oud, krakend wijf bent. Wanneer ben je een oud, krakend wijf, Lieve?

“Dat kan heel snel zijn. Al hoop ik dat moment zo lang mogelijk uit te stellen. Ik probeer niet te dik te worden, ik probeer te bewegen, op mijn voeding te letten… Niet alleen uit ijdelheid, want ik wil toch vooral mobiel blijven. Dat lijf moet blijven draaien, da’s eens zo handig als je wil fotograferen. (lacht) Maar het allerbelangrijkste in het leven vind ik toch de liefde. Als je aan iemand die aan het eind van zijn leven staat, vraagt waar het nu eindelijk om ging, zal niemand over zijn carrière, centen of bezit beginnen. Maar wel over de vriendschap en de liefde. Voor Birth Day interviewde ik een vroedvrouw die zei dat de eerste aanraking zeer belangrijk is voor een pasgeborene. Die aanraking moet warm, teder en liefdevol zijn, daar ben ik ook van overtuigd. En door het maken van Last Days weet ik dat ook het levenseinde aan die criteria moet voldoen. Ik heb een vriendin die er binnenkort niet meer zal zijn, maar zij wordt omringd met zoveel liefde. Da’s de max. Als je daar in slaagt, is de cirkel perfect rond.”

INFO

styling & productie Marieke De Pauw

hair & make-up Lily Glavan

locatie Restaurant Alberte in Gent