Direct naar artikelinhoud
AnalyseVal Oostenrijkse regering

Oostenrijkse kanselier Kurz staakt het experiment om samen te regeren met rechts-nationalisten

Het schandaal met een FPÖ’er die tijdens een ontmoeting op Ibiza zou willen samenspannen met de Russen, maakt al na anderhalf jaar een eind aan de gewaagde coalitie van de Oostenrijkse kanselier. 

De Oostenrijkse kanselier Sebastian KurzBeeld AFP

De jonge Oostenrijkse kanselier Sebastian Kurz wist dat hij voor een doornige weg koos toen hij eind 2017 een coalitie vormde met de rechts-nationalistische FPÖ. Maar dat zijn regeringspartner hem al na anderhalf jaar met zo’n groot schandaal zou confronteren, moet ook hem hebben verrast. Zaterdag maakte hij bekend niet verder te willen met de FPÖ. ‘Genoeg is genoeg’. In september komen er vervroegde verkiezingen.

Regeren met extreemrechts was een gewaagd experiment voor Kurz en ondanks zijn politiek talent moet dat als mislukt worden beschouwd. De vraag is nu of hij er niet zoveel kleerscheuren aan overhoudt dat hij door de kiezer voor zijn avontuur zal worden gestraft.

Het schandaal met de FPÖ en de val van de Oostenrijkse coalitie waarvan zij deel uitmaakte, komen vlak voor de Europese verkiezingen van deze week. Het is een tegenslag voor alle rechts-populisten in Europa die net als de FPÖ voor een strenger Europees immigratiebeleid zijn.

Het ging dit weekend snel. Vrijdagavond komen twee gerenommeerde Duitse bladen, de Süddeutsche Zeitung en Der Spiegel, met een video waarin FPÖ-leider en vicekanselier Heinz-Christian Strache in 2017 een met drank overgoten ontmoeting heeft met een Russin in een villa op het Spaanse eiland Ibiza.

FPÖ-leider en vicekanselier Heinz-Christian Strache maakt zijn vertrek bekend.Beeld AP

Strache en een partijgenoot denken dat zij een nicht is van een rijke Russische zakenman. Ze stellen haar lucratieve overheidscontracten in het vooruitzicht in ruil voor financiële steun aan de FPÖ. Ook stellen zij voor dat de oligarch de Oostenrijkse massakrant Kronen Zeitung koopt. Het gesprek is met een verborgen camera opgenomen, maar de Duitse bladen onthullen niet door wie. Wel zeggen zij de echtheid van het materiaal door forensisch deskundigen te hebben laten bevestigen.

Zaterdagmiddag maakt Strache, vechtend tegen de tranen, zijn vertrek als vicekanselier en partijleider bekend. Hij spreekt van een ‘politieke moord’ maar zegt over zijn gedrag in de video dat dit ‘dom, onverantwoordelijk en fout was’. Hij houdt vol niks illegaals te hebben gedaan en alleen maar als een opscheppende tiener stoer te hebben willen doen tegenover een aantrekkelijke vrouw. Hij zegt op te stappen om voortzetting van de coalitie met de conservatieve christendemocratische ÖVP van Kurz mogelijk te maken.

Maar zaterdagavond laat Kurz weten dat hij niet verder wil met de regeringscoalitie. Van begin af aan was zijn keus voor samenwerking met de FPÖ omstreden. De rechts-nationalistische Vrijheidspartij heeft haar wortels in de neo-nazibeweging en veroorzaakt geregeld opschudding met polariserende uitlatingen over vrouwen, moslims of migranten. Elders in West-Europa legt de gevestigde politiek liever een cordon sanitaire rond zulke extreemrechtse partijen in de hoop dat deze door het isolement verschrompelen. Kurz koos voor het tegenovergestelde.

Hij wees erop dat FPÖ bij de verkiezingen van 2017 26 procent haalde. Zoveel kiezers mogen niet genegeerd worden, vond hij. Bovendien had hij niet heel veel alternatieven. De enige andere partij die genoeg zetels had om een meerderheidscoalitie mee te vormen, was de sociaaldemocratische SPÖ. Die vormde decennialang met de ÖVP een Grote Coalitie en volgens Kurz waren de kiezers daar zo op uitgekeken dat een coalitie met Strache het meest voor de hand lag.

Maar behalve door deze overwegingen liet Kurz zich sterk leiden door politieke berekening. Hij hoopte door samenwerking de populistische kiezers te verleiden naar zijn ÖVP over te stappen. Isoleer de rechts-nationalisten niet maar druk ze juist aan de borst en verstik ze zo, was de aanpak die hij prefereerde. Het werkte gedeeltelijk: in peilingen voor de Europese verkiezingen lag de ÖVP de afgelopen weken steeds zo’n zes tot zeven procent voor op de FPÖ. Om dit te bereiken schoof Kurz wel verder op naar rechts in zijn standpunten over immigratie en de Europese Unie. Dat deed een diplomaat in Brussel zich afvragen wat je eraan hebt als je extreemrechts wilt bestrijden door erop te gaan lijken.

Het Ibiza-schandaal doet Kurz nu een punt zetten achter zijn experiment. De afgelopen achttien maanden waren er al eerder kleinere en grotere affaires waarbij de kanselier zich moest distantiëren van de FPÖ. Maar het schandaal met Strache bevat twee ingrediënten – het samenspannen met Russen en het willen controleren van kranten á la Orbán – die zo gevoelig liggen in het huidige Europa en zo giftig zijn dat Kurz nu de FPÖ ijlings weer van zich afwerpt.

‘De laatste twee jaar heb ik veel compromissen moeten sluiten’ om de prioriteiten van de coalitie te verwezenlijken, zoals het indammen van de migrantenstroom en het verbeteren van de economische situatie, zei hij zaterdagavond. Maar ‘na deze video, zeg ik genoeg is genoeg’.

Hij wil niet besmet raken. Het was zijn bedoeling dat hij de rechts-populisten in zijn omhelzing zou verstikken en niet andersom.