Repressie is niet de oplossing voor het Finse drankprobleem - is meer vrijheid dat wel?

Op zijn kantoor in Helsinki wijst verslavingsarts Kaarlo Simojoki op een zwart-witfoto. Te zien is hoe Finse politiemannen flessen drank afpakken van smokkelaars. Een typisch tafereel uit de tijd van de Finse drooglegging aan het begin van de vorige eeuw, zegt Simojoki, medisch directeur van de A-Kliniek Stichting, een landelijke organisatie in Finland ter behandeling van alcoholproblemen.

De Finse staat probeerde destijds de drankzucht van de bevolking te onderdrukken met een totaalverbod. Het werkte averechts, zegt Simojoki. 'Door de drooglegging hebben we onszelf aangeleerd zodra we de kans krijgen zo veel en zo snel mogelijk te drinken.'

Als repressie niet de oplossing is voor het Finse drankprobleem, is meer vrijheid dat dan wel? Dat is de discussie die in Finland woedt. Het land kent nog altijd een van de strengste alcoholwetten van Europa. Maar de huidige regels zijn achterhaald, vindt de Finse regering. Het wordt tijd de teugels wat te laten vieren.

Ook het Finse parlement staat deze maand voor de vraag: worden we meer zoals de rest van Europa en kiezen we voor meer alcoholvrijheid? Of moeten we onszelf blijven beschermen?

Het is een uur of tien in de avond als barman Kari Kallio naar de ingang van zijn karaokebar loopt. Hij wil graag uitleggen wat er mis is met het alcoholbeleid in Finland. 'Zie je die deur. Daar wil ik reclame op maken voor een happy hour, maar dat mag niet.' En dat is maar een van de duizenden regeltjes - zo voelt hij dat - waar Kallio tegenaanloopt. Zoals ook de volgende: één wodka schenken is geen probleem, maar een dubbele wodka mag niet van de staat, dat zou dronkenschap in de hand werken. En: een rondje geven aan je vrienden kan niet, want de barman mag een klant maar één biertje per keer uitserveren. Dus bij een rondje moet iedereen zelf naar de bar om zijn drankje te halen.

De rechts-liberale Finse regering vindt die regels ouderwets. Autoriteiten houden er allang geen toezicht meer op. Ook zouden bars meer vrijheid moeten krijgen om langer open te blijven en zouden ze klanten met een happy hour moeten kunnen verleiden om binnen te komen.

Staatsketen Alko

Fundamenteler is echter de voorgestelde hervorming rond de verkoop van alcohol. Nu heeft staatswinkelketen Alko nog het monopolie op de verkoop van drank. Supermarkten verkopen slechts bier met een laag percentage alcohol, het zogeheten 'licht bier'. De supermarkten krijgen mogelijk toestemming voor de verkoop van 'sterk bier' en van de bij jongeren populaire gemixte drankjes. Wijn en sterke drank blijven het alleenrecht van Alko.

De verwachting is dat de prijs van bier, de meest geconsumeerde drank, door de concurrentie met 40 procent zal dalen. Dat is goed voor de Finse economie, stelt de regering. Finnen importeren dan minder drank uit Estland en zullen eveneens meer geld uitgeven in kroegen. Nu drinken ze vanwege de hoge prijzen vooral thuis.

Toch twijfelen veel politici of ze hun zegen aan de wet zullen geven. Want Finland heeft een verre van doorsnee-Europese drinkcultuur. De Finse alcoholconsument drinkt gemiddeld niet veel meer of minder dan de rest van Europa, maar zijn stijl van drinken vormt een gezondheidsrisico. Finnen drinken op een avond in het weekeinde in één keer wat de Italianen of Fransen verspreid over de gehele week bij het eten consumeren. Samen met de Ieren en de Roemenen voeren ze in Europa de ranglijst aan van binge-drinkers (alcoholinname van minimaal zes glazen tijdens een drinksessie).

'Wij Finnen drinken om dronken te worden: we hebben geen rem', zegt Janne Härkönen, alcoholonderzoeker bij het Nationale Instituut voor Gezondheid en Welvaart. Härkonen onderzoekt al jaren de drinkgewoonten van de Fin. Zijn visie: hoe makkelijker je het de Fin maakt, hoe meer hij zuipt. Hij heeft er weinig fiducie in dat de Finnen hun drinkgedrag zullen veranderen wanneer ze meer vrijheid krijgen. 'Dronkenschap is hier verweven met een gevoel van persoonlijke vrijheid', zegt hij. Al ben je nog zo goed bevriend met iemand, je grijpt nooit in als iemand te veel drinkt, legt hij uit. 'Je respecteert andermans dronkenschap. Pas als hij kotst, help je misschien. Maar dan is iemand dus uit zichzelf gestopt.'

Het 'inhalige' drinken wordt van vader op zoon overgedragen. Dokter Simojoki van de A-Kliniek Stichting herinnert zich hoe hij als jonge kerel op een familiefeest in het midden van Finland een fles wodka in zijn hand geschoven kreeg. Weigeren een slok te nemen was geen optie. Dan was je zwak, zegt Simojoki: 'De boodschap waar je hiermee opgroeit: je bent pas een man, een echte Fin, als je drinkt.'

Huiselijk geweld

Meer dan andere volken in Europa hebben de Finnen door hun 'explosieve' zuipgedrag problemen met alcoholverslavingen en sociale problemen, zoals door alcohol aangewakkerd huiselijk geweld, zegt Simojoki. Uit een studie van het Europees Bureau voor de Grondrechten blijkt bijvoorbeeld dat de helft van de Finse vrouwen sinds haar pubertijd te maken heeft gehad met fysiek of seksueel geweld. Dat is iets meer dan eenderde hoger dan het Europese gemiddelde, aldus de Finse omroep Yle. In dat onderzoek gaat het niet specifiek over alcohol. Uit cijfers van het Finse Centraal Bureau voor de Statistiek blijkt evenwel dat in bijna de helft van alle gevallen van huiselijk geweld alcohol in het spel is.

Natuurlijk zijn er zaken in de alcoholwet die uit de tijd zijn, zegt Simojoki. Het verbod op rondjes geven is een rare erfenis van de drooglegging. Maar om nu het monopolie van de staat op de verkoop los te laten, dat is voor Finland een te grote stap, zegt hij. 'Ik zie de alcoholproblemen alleen maar toenemen.'