Volgens de D66-minister gebeurt de screening van wethouders nu te gefragmenteerd. Ze wil dat er één standaardtoets komt. Ze gaat ook bekijken of ook de burgemeesters voor hun benoeming beter gescreend moeten worden.

Ollongren komt met de maatregelen op verzoek van de Tweede Kamer. Er zijn al langer zorgen dat criminele elementen makkelijk infiltreren in de lokale politiek.

Anders dan wethouders hoeven gemeenteraadsleden ook in de toekomst geen VOG te overleggen, zo staat in de Kamerbrief van de minister. Ollongren vindt dat in strijd met het 'grondwettelijk verankerde passief kiesrecht'. Wel wil de bewindsvrouw duidelijkere regels om belangenverstrengeling te voorkomen. Gemeenteraadsleden mogen niet meestemmen bij zaken waar ze zelf bij betrokken zijn, maar volgens Ollongren zijn de voorschriften nu vaak voor meerdere uitleg vatbaar. Ze komt met nieuwe wetgeving.

Ollongren bekijkt daarnaast of er een scheidsrechter moeten komen die 'aanhoudende integriteitsconflicten' in gemeenten kan beslechten. De minister van Binnenlandse Zaken of de commissaris van de koning zou dan de macht krijgen om een wethouder via 'een bijzondere aanwijzing' uit zijn ambt te zetten.

Die laatste maatregel lijkt voort te komen uit een eerder conflict met de opspraak geraakte wethouder Jo Palmen in Brunssum. De burgemeester van Brunssum, de commissaris van de koning in Limburg én minister Ollongren vonden eerder dit jaar dat Palmen moest opstappen omdat hij een integriteitsrisico zou vormen. Maar de wethouder bleef gewoon zitten, ook omdat niemand de macht had om hem tot een vertrek te dwingen.

Het kabinet kan nu alleen een lokaal bestuur ontbinden en een regeringscommissaris aanstellen als sprake is van 'algeheel disfunctioneren'. Dat paardenmiddel is voor het laatst in 1951 ingezet. Ollongren wil nu meer instrumenten om toch te kunnen 'bemiddelen' bij hoogoplopende conflicten, al blijft volgens haar de eerste verantwoordelijkheid bij de gemeenten zelf liggen.

Als het aan de minister ligt, komt er 'een gezaghebbende integriteitscommissie' die de burgemeester gaat bijstaan als hij problemen signaleert. Ze wil ook dat de commissaris van de koning meer middelen krijgt om te interveniëren. Hij zou de bevoegdheid moeten krijgen om raadsvergaderingen bij te wonen of gemeentedocumenten in te zien.

In het uiterste geval zou de commissaris van de koning of de minister een wethouder uit zijn ambt kunnen zetten. Ollongren zegt wel eerst nog te willen verkennen of zo'n machtsmiddel 'wenselijk' is.

Gemeentebesturen hebben te maken met infiltratie door de onderwereld. De bestuurlijke en juridische middelen om dat tegen te gaan, zijn beperkt. Alertheid is nu het magische woord.

Dossier: hoe onder- en bovenwereld met elkaar versmelten
Criminelen infiltreren in gemeenteraden en delen de lakens uit in buurten of branches. Bestuurders kijken weg; een aantal zet zich schrap. Journalist Jan Tromp ondernam een speurtocht door de wereld van de ondermijning. Lees hier alle stukken terug die hij erover schreef.