De Noord-Zuidlijn staat symbool voor het moderne Amsterdam: mooi, snel, duur en vol toeristen

De recente geschiedenis van de Noord-Zuidlijn is een klucht met hoogmoed, budgetoverschrijdingen en jarenlange vertragingen als belangrijkste thema’s. Maar nu de metrolijn eindelijk gaat rijden, is een nieuwe akte begonnen.

Die draait om de vraag: wat is de impact van deze peperdure metrolijn op de stad? Wat betekent het dat tienduizenden mensen straks dagelijks onder het centrum door zoeven? In een kwartier van het noordelijkste puntje van noord en het hartje van de zakenwereld in zuid.

De tijd zal het leren. Maar wie nu uitstapt op de verschillende haltes en er praat met de mensen, ziet twee belangrijke trends. De lijn maakt het mogelijk om minder trams en auto’s in de binnenstad toe te laten en biedt de voetgangers en fietsers in het toeristische centrum de ruimte. Tegelijkertijd is de tunnelbuis een gat waardoor de welvaart en drukte op de zuidoever hun weg naar het noorden zoeken

Zo symboliseert de Noord-Zuidlijn het moderne Amsterdam: mooi, snel, duur en vol toeristen. Maar daarmee is de lijn ook een symbool voor het verdwijnen van een stad die zoveel oudere Amsterdammers liefhebben.

Die Deen staat er nu al een week’, klaagt Sandra tegen haar buurvrouw Mirella. Ze bestuderen de parkeerplaatsen op de Hoekschewaardweg. ‘Allemaal vol.’

Parkeren is een heet hangijzer in Noord. Om te voorkomen dat toeristen en dagjesmensen massaal hun auto’s gaan parkeren bij halte Noorderpark, is deze maand betaald parkeren ingevoerd in de aangrenzende Vogelbuurt. In Het Blauwe Zand, waar Sandra en Mirella wonen, is het nog wel gratis en nu staat de wijk vol buitenlandse nummerborden. Mirella: ‘Binnen twee jaar moet je overal in Noord betalen.’

Nee, de metro wordt door de meeste Noorderlingen niet met enthousiasme onthaald. ‘Wij verliezen steeds meer het vrijgevochten Noord van vroeger’, zegt Sandra, die in de thuiszorg werkt. ‘Verder is het voor de oudjes lastig dat er zoveel bussen verdwijnen.’ En dan is er de zorg over de stijgende huren. Sandra is onlangs ‘alleen komen te staan’ en betaalt 700 euro per maand. ‘Dus dat is pittig’.

De woning naast Mirella is vorig jaar verhuurd aan twee Syrische jongens. ‘Asielzoekers, dat was wel even schrikken. Maar het zijn lieve gasten hoor. Een heeft zijn broer verloren bij een bombardement. Toen hij dat vertelde hield ik het niet droog.’

Het is die jongens van harte gegund, wil Mirella maar zeggen. ‘Alleen, ik vraag mij wel af hoe het straks moet met mijn eigen kind. Mijn zoon is 17. Hij mag zich volgend jaar pas inschrijven bij de woningbouw en dan is er 15 jaar wachttijd. En kopen zit er met de prijzen van nu waarschijnlijk niet in.’

Het is hard gegaan met de dertien verdiepingen tellende flats aan de Loenermark, vlak naast het kopstation van de metro in Amsterdam-Noord. Makelaar Jerry Geldhof (27) zag het gebeuren. ‘Toen ik hier acht jaar geleden als broekie begon, stonden er wel twintig nagenoeg identieke woningen te koop. Met heel hard werken verkocht ik ze voor anderhalve ton. Tegenwoordig gaan ze voor ruim het dubbele.’

Staand voor de flat moet Geldhof zijn stem af en toe verheffen om boven het bouwlawaai uit te komen. Aan de andere kant van het spoor worden honderden nieuwe woningen neergezet. De metro draagt zeker bij aan de hausse, zegt Geldhof. ‘Kijk maar naar de prijzen, direct naast het station zijn appartementen 20- tot 30 duizend euro duurder dan een paar honderd meter verderop.’

De nieuwe eigenaren zijn vooral jonge stellen of ouders van studerende kinderen; zij kopen hier nog voor de helft van de prijzen in de Pijp, 8 metrominuten verderop. Geldhof: ‘En sinds een jaar zien we ook de particuliere beleggers komen, voor dit soort appartementen kunnen zij 1.750 euro per maand huur krijgen.’

‘Elke maand zie je de oevers van het IJ veranderen’, zegt schipper Ronald Holtkamp terwijl hij IJveer 56 over het drukke vaarwater stuurt. Met al die ontwikkelingen neemt het aantal passagiers op de ponten al jaren flink toe. Dat zal niet veel minder worden nu mensen ook met de metro kunnen oversteken, verwacht Holtkamp. ‘De pont is gratis en het is natuurlijk ook een pleziertochtje. Omdat het verkeer over het IJ blijft groeien, zetten we ondanks de metro meer en grotere ponten in.’ Holtkamp is vooral blij dat reizigers dankzij de metro een alternatief hebben als er bijvoorbeeld grote festivals zijn en er duizenden mensen op de kade staan te wachten om te worden overgezet.

Waarschijnlijk wordt over een paar jaar station Sixhaven aan de Noord-Zuidlijn toegevoegd, aan de noordoever direct naast de aanlegplek van de veren. Dat zou er wel toe kunnen leiden dat er iets minder toeristen op de pont komen. Maar Holtkamp reageert stellig op de vraag of zijn werk ooit overbodig zal worden. ‘De pontjes verdwijnen nooit, die horen gewoon bij Amsterdam.’

‘De grote vraag is natuurlijk wie er straks uit dat gat in de grond naar boven komt’, zegt Edwin van Dijk terwijl hij kijkt naar de metrohalte op het groots gerenoveerde Rokin. ‘Zijn het vooral Amsterdammers die komen winkelen, dan is het misschien mijn redding. Maar als het overwegend toeristen zijn, vrees ik dat ik hier kopje onder ga.’

Al meer dan honderd jaar is Schmidt Optiek aan het Rokin gevestigd. Koningin Juliana kocht hier nog haar brillen en prins Bernhard gaf de winkel het predicaat ‘hofleverancier’. In vitrines van Cubaans mahoniehout liggen montuurtjes van goud of buffelhoorn.

Van Dijk nam de zaak acht jaar geleden over en kon er ondanks de jarenlange bouwput voor de deur ‘een mooie boterham mee verdienen’. Maar als de huisbaas zijn zin krijgt, is dat straks voorbij. ‘Hij wil de jaarlijkse huur verhogen van 70 duizend euro naar 144 duizend. Die huur is zo sky high omdat de verhuurder zich baseert op acht winkels die onlangs zijn verhuurd. Bijna allemaal van die toeristenwinkels waar ze snoep, ijs, wafels of kaartjes voor rondvaarten verkopen.’

Hij vecht de huurverhoging aan en weet zich gesteund door de gemeente die regels opstelt om meer toeristenwinkels te weren. Maar Van Dijk is er toch niet gerust op. ‘We zullen het zien.’

Het is moeilijk uit te leggen waarom het na elf jaar nog altijd zo leuk is om op tramlijn 1 te rijden, zegt Rita Sparreboom-Jacobs. ‘Dat is een gevoel. Mijn man heeft dat ook, die rijdt ook al jaren op lijn 1.’ Ze staat op het Leidseplein en zal zo rechtdoor rijden, de drukke Leidsestaat in. ‘Maar vanaf zondag ga ik hier dus rechtsaf richting metrostation Vijzelgracht.’ Ze zet een knipperlicht aan zodat de collega op de brug bij de volgende halte weet dat hij het stukje enkel spoor door de smalle winkelstraat op kan.

Tegelijk met de ingebruikname van de Noord-Zuidlijn gaat zondag 22 juli het hoofdstedelijke tramnet groots op de schop. Slechts zes van de vijftien lijnen houden hun oude traject. Zo wordt het spinnenweb van tramlijnen richting Centraal Station omgebouwd tot ‘vissengraat’, met de Noord-Zuidlijn als backbone waaraan de tramlijnen als ribben zijn vastgemaakt.

‘Ik weet alleen wat het betekent voor Lijn 1’, zegt Sparreboom. ‘Die gaat ook dus ook niet meer naar het Centraal Station. Ik vind het leuk, een nieuwe route en alle forenzen, toeristen, scholieren en studenten die straks bij het metrostation in- en uitstappen. Al ga ik de Leidsestraat wel missen.’

‘Vroeger was de markt een plek waar de buurt elkaar tegenkwam’, zegt marktkoopman Peter Kruithof in zijn halflege winkeltje. ‘Maar dat is allang niet meer. De nieuwe bewoners werken overdag, groente kopen ze in de supermarkt en kleding via internet. Of in die belachelijk dure winkeltjes hier in de buurt. Jassies van 120 euro.’

Kruithof, die op de markt ook wel Pietje Bel wordt genoemd, staat al veertig jaar op de Cuyp. Eerst met gerookte vis en nu al weer heel wat jaren met telefoonhoesjes. Maar sinds een paar jaar zit de klad erin. ‘Ze kopen ze online via Ali Express, of hoe heet die website.’

Hij gelooft niet dat er verandering in komt als de metrohalte schuin tegenover zijn zaak ‘na zestien jaar bouwshit’ opengaat. Daarom gaat hij fuseren met zijn zoon Tim, die naast hem souvenirs aan toeristen verkoopt. ‘Amsterdam-truien lopen goed en in de winter mutsen.’ Collega’s die in hun stalletjes sap, stroopwafels en voorverpakte kaas verkopen aan toeristen doen ook nog goede zaken. ‘Daar moet de markt het nu van hebben.’

Over bereikbaarheid had de RAI al weinig te klagen. Het beurscomplex, dat met ruim 430 evenementen jaarlijks zo’n 1,5 miljoen bezoekers trekt, ligt pal langs de Ringweg en op loopafstand van trein en metro. Trams stoppen voor de deur en er staat altijd een taxi klaar. ‘Maar we zijn natuurlijk heel blij dat nu ook de Noord-Zuidlijn hier voor de deur stopt’, zegt Katlijn Wilhelmy. ‘Zo zijn onze bezoekers nog sneller in het centrum of bij het Centraal Station en gaan ze hopelijk iets minder taxi’s gebruiken.’

Spannend is ook de kwestie hoe de RAI zich als parkeerplaats gaat ontwikkelen. Op niet-beursdagen kun je er na 10 uur ’s ochtends voor 1 euro per dag parkeren. Wilhelmy: ‘Zeker nu het stadsbestuur duizenden parkeerplekken in het centrum wil opheffen en de parkeertarieven gaat verhogen, verwachten wij dat meer mensen bij de RAI parkeren en met de metro naar het centrum reizen.’

Station Zuid / WTC

‘Zaterdag even een glas champagne drinken ter ere van de Noord-Zuidlijn en dan direct door met die graafmachines.’ Dat zei Jozias van Aartsen bij zijn afscheid als waarnemend burgemeester van Amsterdam. David van Traa kan het als directeur van het gemeentelijke project Zuidasdok beamen. ‘Die metro is een enorme aanwinst voor de Zuidas en de stad, maar wij kijken hier alweer vooruit.’

Op zijn kantoor in het World Trade Center bevindt Van Traa zich in een klassieke situatie: man naast maquette. Een enorme maquette. Met daarop de hoogbouwwijk die hier de komende tien jaar verder zal uitgroeien tot ‘een internationale toplocatie voor wonen, werken en recreëren’.

Het ingewikkeldste deel van het project is het onder de grond brengen van de Ringweg A10. Daardoor ontstaat de ruimte om meer woningen te bouwen en treinstation Zuid WTC, het snelst groeiende station van Nederland, uit te breiden met twee sporen. Van Traa: ‘Het is de bedoeling dat daar in de toekomst alle internationale treinen uit Parijs, Brussel, Londen en Berlijn komen aanrijden. En het zou mooi zijn als de Noord-Zuidlijn vanuit hier verder wordt doorgetrokken naar Schiphol, zoals Van Aartsen ook voorstelde. De tekeningen daarvoor liggen al klaar.’