Opinie: Ongelovige Thomas peutert met Pasen ook in zwart gat M87
Onlangs bezocht ik de tentoonstelling ‘Caravaggio en Europa’ in het Centraal Museum in Utrecht. Een indrukwekkende verzameling werken rondom de even beroemde als beruchte Italiaanse schilder (1571-1610) en de door hem geïnspireerde Utrechtse Caravagisten. Allen meesters in het clair-obscur: het contrasterende, betoverende spel tussen licht en donker. Vooral het doek ‘De ongelovige Thomas’, waarop de twijfelaar onderzoekend in een van de kruiswonden van Christus zit te peuteren, is prachtig. Het is zo naturalistisch geschilderd dat je het bijna zelf voelt, die nieuwsgierige vinger.
Thomas kon niet geloven dat Jezus opgestaan was na die vreselijke kruisdood en wilde hem eerst zelf aanraken, voelen, om dat opstandingswonder te geloven. Hij ging niet af op wat anderen hem vertelden en schortte zijn oordeel op tot zijn eigen proef het wonder kon bevestigen. Dat maakt Thomas een heus kind van onze tijd. Hij gaat af op het rationele, proefondervindelijke. Liefst de eigen vaststelling, want ook al bevestigen betrouwbare bronnen het, het zou zomaar fake-nieuws kunnen zijn.
Best bijzonder, want het religieuze wereldbeeld domineerde in die tijd. Verschijnselen als ziekte en tegenslag, maar ook genezing en voorspoed, dus ook dood en opstanding werden destijds aan een god of goden toebedeeld. Het voor ons vertrouwde rationele wereldbeeld, dat verschijnselen wetenschappelijk, proefondervindelijk, probeert te verklaren, kwam pas veel later op met de filosoof René Descartes (1596-1650). ‘Ik denk dus ik besta’, stelde de denker, een uitspraak die niet uitmunt in religiositeit. De socioloog Max Weber (1864-1920) beschreef twee eeuwen later deze menselijke evolutie – van het eerst magisch, vervolgens religieus en tenslotte rationeel verklaren van de wereld – als de ‘onttovering van de wereld’. Het mythische verdween en maakte plaats voor de ratio. Net als bij de ontwikkeling van een kind.
En zo konden wij als onttoverde rationalisten in 2019 vorige week met zijn allen dankzij hoogstaande wetenschap naar een haast magische clair-obscurfoto van een zwart gat in sterrenstelsel M87 kijken. Mooi. Ze bestaan dus! De natuurwetenschap heeft zichzelf met al haar kennis en kunde tot het punt gebracht waar al die kennis en kunde opgeheven wordt, aldus een kwaliteitskrant. Want een zwart gat tart al onze kennis en ons voorstellingsvermogen en verslindt deze vervolgens op raadselachtige, onverklaarbare wijze.
Wonderlijk: wetenschap onttovert ons en brengt ons tot ongekende hoogten, om ons vervolgens zo vlak voor Pasen bij het volstrekte mysterie van een foto van een zwart gat weer vertwijfeld achter te laten met zeer existentiële vragen. Hoeveel weten we eigenlijk? Wat kunnen we eigenlijk met zekerheid op- of afschrijven?
In dit relativerende licht van ons rationele begrijpen verdient het afgeschreven lijdensverhaal van Pasen onze serieuze aandacht.
