Manipulatie met applausband en kritiek van kandidaten: "EBU zal in ziel moeten kijken" na tumultueuze editie

Gisteren won Nemo voor Zwitserland de 68e editie van het Songfestival. De Zwitser kreeg met 'The code', over de zoektocht naar diens non-binaire identiteit, de meeste punten en was daar uiteraard zeer gelukkig mee. Het Songfestival, een feest, maar deze week was de feeststemming dikwijls ver weg.

Er was de controverse over de deelname van Israël vanwege de oorlog in Gaza. Daar was al langer veel protest tegen. Maar de EBU, de koepel van tv-omroepen die het Songfestival organiseert, zag geen argumenten om Israël uit te sluiten. Deze week was er tijdens de repetities, de halve finales en de finale gefluit en boegeroep voor de Israëlische zangeres Eden Golan. In Malmö, waar het Songfestival plaatsvond, waren er protesten op straat.

Er hing al spanning in de lucht, en toen ontstond er vrijdagavond plots commotie over een incident met de Nederlandse kandidaat Joost Klein. De EBU besliste dat hij niet kon deelnemen aan de generale repetitie en sloot hem gisteren uiteindelijk ook uit van de finale. Een beslissing die een ketting aan reacties losmaakte.

Zowel over de deelname van Israël als over de uitsluiting van Joost Klein wordt met de vinger gewezen naar de EBU. Experts zijn het erover eens: de koepelorganisatie moet zich dringend bezinnen over haar aanpak.

"Er zal moeten worden nagedacht", zegt Songfestivalkenner Gianni Paelinck. "Nemo, de winnaar, zei dat het Songfestival een beetje gebroken is, zoals hun trofee gebroken was (Nemo is non-binair en verkiest om aangesproken te worden met 'die' en 'hun', red.). Is het Songfestival gebroken? Er moet alleszins worden nagedacht, en dat zal ook gebeuren. Veel delegaties hebben vragen en opmerkingen. Ik denk dat de deelname van Israël bijvoorbeeld wel opnieuw bekeken zal worden."

Dat zegt ook Bruno Beeckman, die bij 16 edities van het Songfestival betrokken was als producer voor de EBU. "De EBU heeft de deelname van Israël onderschat. Wat tijdens zo'n festival centraal moet staan, zijn de artiesten. En het was verre van ideaal voor hen. Grote veiligheidsmaatregelen, dagelijkse demonstraties. De EBU zal volgend jaar door zijn leden verplicht worden om dat te herzien."

"De EBU zat in een soort Eurotunnelvisie wat Israël betreft", zegt Peter Van de Veire, die voor VRT 1 commentaar gaf bij het Songfestival. "'We hebben een beslissing genomen en we keren daar niet op terug'. Je kan daarover nadenken."

Van de Veire verwijst naar een Poolse journalist die de Israëlische kandidate na de halve finale de vraag stelde of ze wist dat artiesten en kandidaten zich niet meer veilig voelden. "En de Ierse kandidaat Bambie Thug wilde bij de repetitie niet meedoen omdat die zich bedreigd voelde door iemand uit de Israëlische delegatie. De Griekse kandidaat werd naar eigen zeggen gefilmd door iemand van Israël terwijl ze dat niet wilde."

Er komen nu heel veel van dat soort verhalen naar boven, zegt Van de Veire. De Litouwse kandidaat Silvester Belt trad in de finale op na Israël. Op X schrijft hij dat het een van de ergste ervaringen uit zijn leven was, en dat hij liever in de halve finale gesneuveld was. En Bambie Thug haalt na de finale scherp uit naar de EBU als die geïnterviewd wordt.

Er is ook veel te doen over het luide boegeroep tijdens de optredens van de Israëlische kandidate tijdens de halve finale en de finale. Voor mensen die thuis zaten te kijken, was het niet altijd zo duidelijk, maar "er werd inderdaad vooropgenomen applaus afgespeeld", zegt Gianni Paelinck. "Kennelijk is de vraag aan de EBU gesteld om het geroep te overstemmen."

"Die applausband is een spijtige ontwikkeling die uiteindelijk leidt tot manipulatie", zegt Bruno Beeckman. "Die werd in 2015 voor het eerst gebruikt toen de Russische kandidate werd uitgefloten tijdens de repetitie, het was een jaar na de Russische inval in de Krim. Je laat er eigenlijk niet mee zien wat er echt gebeurt."

Volgens Beeckman worden dezelfde technieken gebruikt "waar we anderen voor bekritiseren. Ik ben het ermee eens dat als de Russische president Vladimir Poetin zoiets doet, we het hebben over 'propaganda' en 'fake news'. Dat is manipulatie."

Over de uitsluiting van Joost Klein zegt Beeckman: "Dat was schabouwelijke communicatie van de EBU. Zo'n beslissing neem je niet zomaar. Die artiesten zitten daar al 2, 3 weken, zijn daar al maanden mee bezig." De EBU blonk allesbehalve uit in crisiscommunicatie. "Het enige wat ertoe doet is, heeft hij echt iets fouts gedaan, dan moet hij eruit. Maar we weten nog niks."

De EBU heeft zich laten gijzelen, vindt Beeckman. Was het eerst door Israël, dan was dat daarna door Klein. "Vrijdag was een belangrijke dag, met de generale repetitie en de punten van de vakjury, gisteren was het de finale. Maar iedereen was met iets anders bezig." Volgens Beeckman was het niet meer 'united by music', maar "united by Klein, divided by everything else".

De uitsluiting van Klein leidde tot landen die niet deelnamen aan de repetitie. Sommige mensen die de punten van de vakjury moesten meedelen, trokken zich terug. De Franse kandidaat Slimane onderbrak zijn optreden tijdens de repetitie voor een boodschap van vrede.

Volgens Peter Van de Veire heeft die ongeziene uiting van protest te maken met de spanning rond Israël die zich al weken opbouwt. De uitsluiting van Klein lijkt de druppel te zijn geweest waardoor het geëscaleerd is. "De spanning die er nu hing, die heb ik nog nooit meegemaakt."

Voor volgend jaar moet de EBU in eigen ziel kijken, vindt Van de Veire. "Het is in de soep gedraaid, maar soms moet eens iets heel hard in de soep draaien voor je er iets nieuws van kan koken."

Al is de vraag hoe snel we daar iets van gaan merken. "De EBU is een organisatie van bijna 40 omroepen, als je die allemaal moet horen en daar rekening mee houden, dan ben je toch een tijdje bezig", zegt Van de Veire nog.

Martin Österdahl, de baas van het Songfestival, werd tijdens de finale luid uitgejouwd door het publiek in de zaal. Zal hij volgend jaar nog altijd het Songfestival leiden? In welke mate kan de top van de EBU aanblijven? "Dat is op dit moment moeilijk te zeggen, dat zal de komende tijd duidelijk moeten worden", zegt Bruno Beeckman.   

"We moeten ons realiseren dat politiek vandaag in elk evenement betrokken is. Apolitiek is het Songfestival niet. Dat is het nooit geweest. Denk maar aan de jaren 80 en 90 waar landen steevast wel stemden voor het ene, maar niet voor het andere land", zegt Beeckman.

"Het concept van het Songfestival is het idee van mensen samenbrengen rond muziek, universele waarden delen. Het bracht harmonie en samenhang. Het festival slaagde lang waar de politiek niet in slaagde. Nu zie je ook in het festival een uitvergroting van wat er vandaag in Europa gebeurt. Het festival heeft evenveel werk voor de boeg als de politiek."