Direct naar artikelinhoud
NieuwsOntmoeting

Merkel en Poetin gaan zaterdag op zoek naar wat hen bindt

Na jaren van ijskoude betrekkingen komen Moskou en Berlijn weer nader tot elkaar met dank aan Donald Trump. Zaterdag ontvangt Merkel de Russische president in haar zomerpaleis. Waar zijn zij op uit?

Poetin en Merkel in 2007 in Sotsji, Rusland.Beeld AFP

Angela Merkel is geen koningin, maar de Duitse bondskanselier beschikt wel over een zomerpaleis van Koninklijke allure, Slot Meseberg. Hier ontvangt ze zaterdag Vladimir Poetin voor een tête-à-tête over politiek en economie. De ontmoeting markeert volgens Kanzleramt- en Kremlinwatchers een positieve kentering in de Duits-Russische betrekkingen.

Bij elke ontmoeting tussen een Duits en Russisch staatshoofd zat in de afgelopen 73 jaar ook de historische last van de Tweede Wereldoorlog aan de onderhandelingstafel. Aan de Russische kant de miljoenen doden, aan de Duitse kant de haast ontilbaar zware schuld. Ondanks het wederzijdse wantrouwen was er van Duitse zijde ook altijd een verlangen naar verzoening, ingegeven door het historische zelfbeeld, als verbindingsstuk tussen West- en Oost-Europa.

De afgelopen vier jaar waren de verhoudingen tussen Berlijn en Moskou ronduit slecht als gevolg van Ruslands annexatie van de Krim en infiltratie in andere delen van Oekraïne. Dat Merkel namens de EU en de Navo het voortouw nam in de onderhandelingen daarover, stond de bilaterale betrekkingen in de weg. De Russische president reisde alleen naar Duitsland in het kader van internationale toppen, zoals de G7 vorig jaar zomer in Hamburg.

Bruiloft

Voordat Vladimir Poetin zaterdagmiddag een ontmoeting heeft met Merkel in Berlijn, landt hij eerst in Oostenrijk. Daar woont hij de bruiloft bij van Buitenlandminister Karin Kneissl. Zij is onafhankelijk, maar kwam op voordracht van coalitiepartner FPÖ in het kabinet. Critici in Oostenrijk en ver daarbuiten vrezen dat zijn uitnodiging een toenadering betekent tussen de pro-Russische FPÖ en het Kremlin.

Twee keer in drie maanden

In Slot Meseberg – een uur rijden ten noordoosten van Berlijn en omgeven door barokke terrassen en het landschap van haar jeugd: de heuvels van de Uckermark – zien Poetin en Merkel elkaar voor de tweede keer in drie maanden tijd.  In mei spraken ze af in Sotsji. Vorige maand onderbrak Merkel haar vakantie om minister van Buitenlandse Zaken Lavrov te ontvangen.

De katalysator van deze toenadering is Donald Trump. Ook de onvoorspelbare Amerikaanse president zal in Meseberg aan de tafel zitten – in ieders gedachten. Poetin vreest een aangekondigde nieuwe ronde sancties, die de chronisch stagnerende Russische economie verder onder druk zal zetten. Merkel ziet de hechte Amerikaans-Duitse vriendschap wankelen. Ze is ‘een gevangene van Rusland’, twitterde Trump, verwijzend naar Duitslands afhankelijkheid van Russisch aardgas.

Volgens politicoloog Stefan Meister maakt Trump het voor Merkel en Poetin makkelijker de gemeenschappelijke belangen naar de voorgrond te halen, en de fundamentele meningsverschillen en zelfs de last van de geschiedenis voorlopig te laten voor wat ze zijn. Meister is Rusland- en Oost-Europaspecialist bij de Deutsche Gesellschaft für Auswärtige Politik.

Maar hoewel ze elkaars talen vloeiend spreken, verlopen de ontmoetingen tussen Merkel en Poetin altijd stroef. Bij het fotomoment oogt Merkel altijd verstijfd, zelfs toen Poetin in Sotsji een bos witte rozen voor haar had meegenomen. Merkel kent de relatieve waarde van zulke gestes: een paar jaar eerder liet haar Russische collega haar besnuffelen door een forse zwarte labrador. Merkels angst voor honden is een publiek geheim.

In Meseberg zullen ze het niet hebben over de sancties of Ruslands systematische pogingen multilaterale instituties te verzwakken, vermoedt politicoloog Stefan Meister. Waarover wel? En wat zijn de heetste hangijzers?

1. De gaspijpleiding Nord Stream 2

Het hoogst op de agenda van gemeenschappelijke belangen staat gaspijpleiding Nord Stream 2, waardoor Russisch aardgas vanuit Vyborg diep onder de Oostzee door naar Duitsland vloeit. De in 2011 geopende eerste leiding transporteert ongeveer 50 miljard kubieke meter aardgas per jaar. Door de geplande tweede leiding moet dat volume worden verdubbeld.

Veertig procent van het in Duitsland verbruikte aardgas komt uit Rusland. Toen Trump het over de Duitse afhankelijkheid van Russisch gas had, had hij dus een punt. Te meer omdat 51 procent van de aandelen Nord Stream in handen is van het Russische staatsgasbedrijf Gazprom.

Ook binnen de EU is de pijpleiding al jaren een splijtzwam – waaruit maar weer blijkt dat Trump de vuren waarop hij olie gooit met enige zorg uitkiest. Nord Stream maakt het voor Poetin makkelijker het aardgasnetwerk over land desgewenst in te zetten als instrument voor ‘energiechantage’ jegens Oekraïne of de Baltische landen.

Merkel heeft de politieke gevoeligheid van Nord Stream onderschat, vindt politicoloog Meister. Duitsland heeft het gas nodig, net als de andere Europese deelnemers aan Nord Stream: Frankrijk, Oostenrijk en Nederland. Meister denkt dat Merkel wel zal proberen bij Poetin concretere uitspraken te ontlokken over de hoeveelheden aardgas die Gazprom nog langs de Oekraïne-route, een van de routes waarlangs Duitsland Russisch gas krijgt, laat vloeien – dan heeft ze tenminste nog iets waar ze haar Europese tegenstanders mee kan paaien.

Poetin wil vaart zetten achter het Nord Stream-project. Met oog op de dreigende nieuwe sancties van Trump zijn extra gasinkomsten meer dan welkom.

Zomerpaleis

In SlotMeseberg is de sfeer een stuk intiemer dan in de kanselarij in Berlijn. Dat Merkel en Poetin gebruik kunnen maken van dit hagelwitte slot, dankt Merkel aan een moedige burgemeester van het nabijgelegen dorpje Gransee. Na de Duitse capitulatie in 1945 smeekte die het Rode Leger het paleis niet op te blazen, zoals gepland was. De smeekbede werd verhoord.

2. Syrië en de terugkeer van vluchtelingen

Ook met oog op de wederopbouw en toekomst van Syrië hebben Duitsland en Rusland in toenemende mate overlappende belangen. Niet voor niets was bij Merkels ontmoeting met Lavrov in juli ook opperbevelhebber van de Russische strijdkrachten Waleri Gerasimov aanwezig.

De belangen lijken ver uit elkaar te liggen. Poetin wil het regime van de Syrische dictator Assad stabiliseren. De EU, dus Merkel, ziet het liefst een Syrische toekomst zonder Assad. Maar Meister ziet in de EU het besef groeien ‘dat er in het Syrische vredesproces voorlopig ook een rol voor Assad is weggelegd’.

Politiek zou het Merkel, wier positie is verzwakt door de rechtse wind binnen haar eigen CDU/CSU, goed uitkomen als een deel van de in Duitsland levende vluchtelingen de komende jaren naar Syrië terug kan keren. Daarvoor is ze afhankelijk van Poetins contact met Assad.

Nu lijkt Poetin ook om een gunst te willen vragen: hij wil dat de EU de wederopbouw van Syrië financiert, omdat Rusland het kan noch wil. En wie geld uit Europa wil, moet bij de Duitsers zijn, weet ook Poetin.

Op 7 september vindt in Turkije een Syrië-top plaats. Daar zal behalve Poetin, Merkel en Erdogan, ook de Franse President Macron aanwezig zijn. De Amerikaanse president vliegt voor zover bekend niet naar Istanbul.

3. Oekraïne

De Russische annexatie van de Krim en de gevechtshandelingen in Oost-Oekraïne hebben de Duits-Russische betrekkingen sinds 2014 bevroren. Nu lijkt er aan die bevriezing een voorlopig einde te komen, zonder dat er schot zit in de situatie.

Nog steeds vinden er in Oost-Oekraïne gevechtshandelingen plaats waarbij het Russische leger waarschijnlijk betrokken is, ondanks het officiële staakt-het-vuren. Tijdens de ontmoeting in mei in Sotsji kwamen Poetin en Merkel overeen dat Rusland akkoord zou gaan met een VN-vredesmissie in Oost-Oekraïne. Met die plannen is nog weinig gebeurd.

Verder vermoedt Meister in Meseberg symbolische verklaringen over samenwerking met Iran, ondanks de Amerikaanse sancties. ‘Toch zullen zowel de Russen als de Duitsers in de praktijk nauwelijks meer in Iran investeren. Maar ze geven er wel een duidelijke boodschap mee af aan Washington.’