Direct naar artikelinhoud
Interview

Tara Westover groeide op bij de mormonen, en schreef er een boek over

Tara Westover.Beeld Paul Stuart

Ze ging niet naar school, doktersbezoek was uit den boze. Hoe ongewoon haar opvoeding ook was, Tara Westover bleef lang loyaal aan haar ouders. In haar bijzondere debuut Leerschool beschrijft ze hoe het toch tot een breuk kwam en hoe pijnlijk de weg daarheen was.

Ze wordt 32 op 27 september. Maar het kan ook een dag eerder of later zijn. Niemand die het precies meer weet, de datum van haar geboorte. Tara Westover kwam ter wereld in de bergen van de Amerikaanse staat Idaho. Er was weliswaar een vroedvrouw bij, maar niemand deed aangifte bij de burgerlijke stand. Pas op haar negende kwam er een geboorteakte met daarop een datum. Eigenlijk, lacht Westover, kwam die onduidelijkheid wel goed uit. "Ik was eind september geboren, daar was wel overeenstemming over. Ik koos dan zelf een dag om mijn verjaardag te vieren. Mijn ouders hadden nogal strikte ideeën over wat je op zondag wel en niet mocht. Je moest je goede kleren aan om naar de kerk te gaan, mocht niet buitenspelen, niet zwemmen. Dus ik had liever een zaterdag of een maandag."

'Soms is liefde niet genoeg. Soms houden mensen van elkaar en doen ze elkaar toch pijn'
Tara Westover

Ongewoon, dat is wel de meest neutrale beschrijving voor de jeugd waarover Sara Westover vertelt in haar boek Educated. Amper een maand na verschijnen staat het al op de bestsellerslijsten in Groot-Brittannië en de VS, vandaag verschijnt onder de titel Leerschool de Nederlandse vertaling. Het is het indrukwekkende en schrijnende verhaal van een vrouw die zich met veel moeite weet te ontworstelen aan een gezin waarvan de ouders afzondering zoeken van de wereld, en de pijn die die breuk veroorzaakt. "De laatste keer dat ik mijn vader zag, zei hij: 'Je weet toch dat ik van je hou?' En dat weet ik ook, daar heb ik nooit aan getwijfeld. Maar soms is liefde niet genoeg. Soms houden mensen van elkaar en doen ze elkaar toch pijn."

U groeide op, als jongste van zeven, op het platteland van Idaho. Uw vader probeerde zoveel mogelijk weg te blijven bij de officiële instanties. Waarom?

"Ik denk dat in de VS mensen argwanender staan tegenover de overheid dan veel mensen in West-Europa, zeker op het platteland. In geïsoleerde gebieden, zoals delen van Idaho waar ik vandaan kom, komen mensen vaak ook weinig in aanraking met de overheid. Of het moet zijn als het om verkeersboetes gaat. Dat gezegd hebbend, was mijn vader veel extremer dan anderen. Hij had een intense afkeer van instellingen die anderen voor kennisgeving aannemen. Daarom ging ik niet naar school, ging ik nooit naar een dokter. Zoals gezegd werd er pas een geboortebewijs opgemaakt toen ik negen was. Van mijn bestaan was tot die tijd geen spoor te vinden; er waren geen schoolresultaten, geen medische gegevens. Voor de staat bestond ik niet."

Uw ouders zijn mormonen. U schrijft dat volgens uw vader de overheid openbaar onderwijs gebruikte als truc om kinderen van God af te keren. Wat voor rol speelde religie?

"Mensen hebben vaak heel rare ideeën over mormonen. Maar ik wilde geen boek schrijven waarbij mijn vader als het ware model zou staan voor mormonisme. Ik woonde in een regio waar iedereen mormoon was. Maar de meesten deden gewoon aangifte van de geboorte van hun kinderen, stuurden ze naar school, gingen naar de dokter, leefden een leven zoals veel Amerikanen dat doen. Ik heb niet de neiging religie hiervan de schuld te geven. De paranoia van mijn vader manifesteerde zich vaak in religieuze termen, maar de oorzaak lag denk ik ergens anders. Toen ik eenmaal naar de universiteit ging, en in aanraking kwam met het idee van psychiatrische aandoeningen, ben ik beter gaan begrijpen wat er in mijn jeugd is gebeurd. Ik heb geen medische opleiding, maar ik denk dat er bij mijn vader sprake was van iets als een bipolaire stoornis."

Heeft u zelf uw jeugd als ongewoon ervaren?

"Op dat moment zelf niet. Of beter: ik wist wel dat ons leven anders was dan anderen, maar daar was ik juist trots op. Ik dacht dat ons leven beter was, dat dat de juiste manier van leven was. Ik zag bijvoorbeeld wel dat andere kinderen naar school gingen. Maar naar mijn idee werden ze gehersenspoeld, waren ze deel van een zondig systeem."

'Alleen mijn oma heeft een keer een plan bedacht om mij toch naar school te krijgen'
Tara Westover

"In veel opzichten was het ook een mooie jeugd. Mijn moeder werkte als vroedvrouw en kruidengenezeres. We brachten veel tijd door in de natuur op zoek naar kruiden. Ik hielp haar met het maken van tincturen en oliën. Of we speelden op de sloperij van mijn vader. Dat was voor ons als kinderen een exotische plek."

Toen er eenmaal een geboorteakte was opgemaakt, bestond u voor de overheid wel. Was er toen nergens een ambtenaar die dacht; hé, wat is daar aan de hand?

"Nou ja, het is Idaho. Het is een zeer dunbevolkte staat met van oudsher een sterkte nadruk op individuele keuzevrijheid. En mijn ouders waren officieel ook niet in overtreding. Ze zeiden dat we thuisonderwijs kregen, dat is in Idaho helemaal niet ongewoon."

"We waren ook zeker geen analfabeten. We konden zelfs heel goed lezen, beter dan de meeste kinderen in onze omgeving. Voor mijn ouders was het belangrijk dat we de Bijbel konden lezen, het boek van Mormon, andere religieuze geschriften. Alleen; we leerden lezen en schrijven en wat rekenen, en dat was het wel. Wat we aan onderricht kregen kun je moeilijk omschrijven als thuisonderwijs. Maar dat hebben niet veel mensen gezien. Alleen mijn oma, de moeder van mijn vader, heeft een keer een plan bedacht om mij toch naar school te krijgen. Maar ik associeerde haar met de buitenwereld, die slechte wereld. Ik hield van haar, maar ik vertrouwde haar niet, in ieder geval niet genoeg. Als het ging om loyaliteit aan mijn oma en aan mijn ouders, dan was de keus heel gemakkelijk."

In navolging van een oudere broer besluit u op uw zeventiende toch een stap in de buitenwereld te zetten. Na een test wordt u toegelaten tot de universiteit. Maar het is bepaald niet alsof de hemel opengaat.

"Ik wist totaal niet hoe ik moest studeren. Ik had mezelf genoeg wiskunde aangeleerd om het examen te kunnen doen. En voor het grammaticadeel van de toets bleek ik veel te hebben aan alle negentiende-eeuwse mormoonse geschriften die ik had gelezen. Maar ik was totaal onvoorbereid. Tijdens een van de eerste colleges kwam het woord Holocaust voorbij. Ik stak mijn hand op en vroeg wat dat was, want ik wist het niet. Medestudenten dachten dat ik een antisemitische opmerking maakte."

"Ik ging door de ene identiteitscrisis na de andere. Hoe meer ik leerde, hoe groter het besef werd van de omvang van mijn onwetendheid. Ook sociaal had ik grote problemen. Ik was niet gewend met mensen van mijn leeftijd om te gaan. Ik deed mijn best vriendschappen te sluiten. Maar die anderen vonden het bijvoorbeeld heel gewoon naar een dokter te gaan als ze ziek waren, wat voor mij helemaal niet gold. Ik wist steeds minder wie ik was, hoe ik over mijn opvoeding moest denken."

U ging vraagtekens zetten bij wat u zich van uw jeugd herinnert en daarmee ook van de relatie met een andere broer, die nogal gewelddadig was.

"Ik wist dat er iets fout was in mijn relatie met hem. Maar hij was er altijd heel goed in om zaken te bagatelliseren. Als er geweld was geweest, kon hij mij in no time doen geloven dat er niets was gebeurd. Zelfs als er andere mensen bij waren. Een vriend zag eens hoe hij mij aan mijn haren door de gang sleurde, maar mijn broer wist mij er in een paar minuten van te overtuigen dat het maar een spelletje was geweest, voor de lol. En ik wilde het graag geloven. Iets doen vraagt zoveel overtuiging."

'Op een gegeven moment besloot ik dat ik zelf mijn verhaal kon vertellen, of niet'
Tara Westover

"Uiteindelijk heb ik mijn ouders geconfronteerd met wat mijn broer had gedaan. Ze zeiden dat ik loog, dat mijn herinneringen niet klopten. Maar wat ik door mijn opleiding inmiddels had geleerd was dat ik een eigen mening kon hebben, op mijn eigen ervaring kon vertrouwen."

"Heel lang betwijfelde ik of ik wel het recht had om weg te gaan bij mijn familie. Het voelde als verraad. Het duurde lang voordat ik bedacht dat loyaliteit aan mijn familie een goede zaak is, maar dat het kan conflicteren met loyaliteit aan jezelf. Dat je op een gegeven moment voor jezelf mag kiezen. Maar het is moeilijk. Vervreemding is een proces. Mensen raken niet ineens van elkaar vervreemd."

Uw boek is non-fictie, een factchecker is zo veel mogelijk nagegaan of de waarheid geen geweld wordt aangedaan. Toch staan er op de website van Amazon reacties in de trant van: "In iedere familie is weleens wat, maar dit klopt niet". Heeft u overwogen uw verhaal te schrijven in romanvorm, ook om dit soort reacties te vermijden?

"Het had gekund, maar het is eigenlijk nooit een optie geweest. Toen ik mijn familie aan het verliezen was, was ik vaak wanhopig op zoek naar verhalen van mensen die hetzelfde hadden meegemaakt. Hoe moest ik me voelen, wat moest ik van mezelf denken? Ik denk dat ik lang niet de enige ben die met dit soort vragen worstelde. Op een gegeven moment besloot ik dat ik zelf mijn verhaal kon vertellen, of niet. Maar als ik het vertelde, moest ik het met open vizier doen."

Wie is Tara Westover?

Tara Westover (1986) werd geboren in de bergen van Idaho, een zeer dunbevolkte staat (1,6 miljoen inwoners op een oppervlakte vergelijkbaar met Groot-Brittannië) in het noordwesten van de VS. Ze ging nooit naar school, maar slaagde er via zelfstudie in toegelaten te worden tot de Brigham Young University in Provo (Utah), waar ze in 2008 een bachelor geschiedenis haalde. Een jaar later behaalde ze, met een speciale beurs, een master intellectuele geschiedenis en politieke theorie aan Trinity College in Cambridge. In 2014 voltooide ze haar promotieonderzoek aan de universiteit van Cambridge. 'Leerschool' is haar debuut als schrijver.

Tata Westover: "Op het platteland van Idaho, waar ik vandaan kom, komen mensen maar weinig in aanraking met de overheid. Behalve als het om verkeersboetes gaat."

Tara Westover, Leerschool. Uitgeverij De Bezige Bij. 400 pagina's. 22,99 euro.