‘Hoe meer contacten in je gsm, hoe meer je waard bent’

‘De Europese Unie is medeplichtig aan het folteren van Soedanese ­migranten in Libië.’ Dat zegt Eva Berghmans, beleidscoördinator van Amnesty International, naar aanleiding van nieuwe beelden die de VRT gisteren uitzond (zie video hieronder). Daarop is te zien hoe familieleden van Soedanese vluchtelingen afgeperst worden. Ze krijgen filmpjes opgestuurd waarin hun familie­leden in Libië worden gefolterd. De boodschap: de folteringen stoppen pas als je geld stort.

Het martelen en afpersen is geen nieuwe praktijk. De Libische milities hebben ‘de stiel’ geleerd van mensensmokkelaars in de Sinaïwoestijn. Daar waren vooral Eritrese, maar ook Soedanese vluchtelingen het slachtoffer. De Nederlandse onderzoekster Mirjam van Reisen deed er vijf jaar onderzoek naar en schreef er vorig jaar het boek Human trafficking and the trauma in the digital era over.

Extra waarde

‘De waarde van een vluchteling gaat omhoog als hij in zijn telefoon meer contacten heeft’, vertelt Van Reisen. ‘Een mobieltje is een goede indicatie van wat je kan opbrengen. Je hebt een oom in Canada, of je vader is in Israël? Dan word je extra afgeperst.’De Egyptische regering nam strenge antiterreurmaatregelen, waarna de praktijken grotendeels ophielden. Maar ze schoven op naar Soedan en vooral naar Libië. Van Reisen: ‘Verrassend is dat niet, want het blijft natuurlijk een lucratieve business.’

Ook Amnesty stelde de praktijken al geruime tijd aan de kaak. ‘En daarom zijn we zo boos op de Europese Unie’, zegt Berghmans. ‘Ondanks onze rapporten blijft Europa materiële, technische en logistieke steun verlenen aan Libië. Daarom vinden we de EU medeplichtig. Want de Libische veiligheidsdiensten zijn betrokken partij. De kustwacht en de bewakingsdiensten van de detentiecentra maken zich schuldig aan mishandelingen.’

Ook Van Reisen is daar zeker van. ‘Je ziet de patronen terugkeren. Uit ons onderzoek bleek duidelijk dat het Eritrese en Soedanese regime betrokken waren in de mensenhandel.’

Maar wat moet de Europese Unie dan doen? De samenwerking met Libië helemaal stopzetten? ‘Er mag hulp naar Libië gaan, maar er moeten voorwaarden aan verbonden worden’, aldus Berghmans. ‘Waarom eist de EU geen controles van de detentiekampen? Bovendien moet Libië een deftig asielsysteem op poten zetten. Het land doet daar geen enkele inspanning voor.’

Terugkeeroperaties

Europa heeft ondertussen wel maat­regelen aangekondigd. Op de Europees-Afrikaanse Top, eind vorig jaar, werd beslist versneld kwetsbare mensen uit Libië weg te ­halen. Europa heeft vorig jaar al 20.000 vrijwillige terugkeeroperaties helpen uitvoeren en wil tegen eind februari nog eens 15.000 mensen laten terugkeren uit Libië.

Ook in Libië zelf wil Europa meer doen om de mensen op de vlucht beter te beschermen. Op de Top werd afgesproken dat Afrikaanse landen soldaten leveren om de detentiecentra te controleren. De EU wil geld uittrekken. Maar Europese diplomaten lieten meteen verstaan dat die ‘militaire’ missie niet een-twee-drie op poten zou staan.

Volgens Van Reisen moet Europa veel meer inzetten op het systeem achter de mensenhandel. ‘Dat systeem, waarbij de regimes betrokken zijn, moet goed in kaart gebracht worden. En daarna hard aangepakt.’