Iran-expert over aanval Israël op Iran: ‘We gaan slaapwandelend naar een nieuwe oorlog’

Ondanks het feit dat de internationale gemeenschap er bij Israël had op aangedrongen om zich niet te revancheren voor wat er vorige week gebeurd was, heeft het dat toch gedaan. Waarom?

“Omdat de druk van het oorlogskabinet in Israël enorm hoog was. Netanyahu probeert zich al jaren sterk op te stellen tegen Iran. Het werd als een teken van zwakte gezien om niet op die aanval van vorige week te reageren. Iran had met zijn raketten op Israël de hele logica op zijn kop gezet. Tot dan was een rechtstreekse reactie van Iran op Israël altijd uitgebleven, dat werd overgelaten aan de bondgenoten van onder andere Hezbollah en Hamas. Met die driehonderd drones en raketten werd Israël in verlegenheid gebracht. Er was een enorme motivatie en aandrang in Israël om terug te slaan.”

Maar al bij al blijft het toch een zwakke tegenaanval op één militaire basis met zeer beperkte schade. Wat heeft Israël hier nu mee gewonnen?

“Voor binnenlands gebruik moesten ze laten zien dat ze terugslaan. Netanyahu heeft altijd alle problemen overwonnen door te zeggen: ‘Ik garandeer de veiligheid van Israël.’ Die aanvallen van Iran hebben daar een deuk in geslagen. Met deze tegenaanval wil hij zijn imago herstellen. Ook in de regio: de bondgenoten van Iran laten zien dat Israël in staat is om terug te slaan. Het is een boodschap aan Teheran dat Israël door het luchtafweersysteem van Iran kan raken en militaire bases kan raken. Netanyahu laveert tussen het dilemma van niet zwak lijken en dit alles niet te laten escaleren, ook om de VS niet voor het hoofd te stoten.”

De grote winnaar van dit schimmenspel is dan toch Iran: wat zij deden was toch spectaculairder.

“Ja, zo zou je het kunnen formuleren. Niet alleen omdat het spektakel groot was, maar omdat het hele veiligheidsparadigma op zijn kop gezet is. In het Midden-Oosten is Israël het sterke land met bondgenoten als Amerika en de EU. Iran had de afgelopen jaren strategisch geduld opgebracht bij aanvallen van Israël: ‘Wij moeten op de lange termijn mikken, Israël is zichzelf aan het verzwakken.’ Het is toch een schok dat Iran nu rechtstreeks op Israël gereageerd heeft. Dat brengt schokgolven teweeg in de regio, waarbij Arabische landen meekijken en zeggen: ‘Onze leiders durven niks tegen Israël en Amerika, Iran doet dat wel.’

“Als je het grotere plaatje bekijkt, denk ik dat Iran een nieuw evenwicht heeft gecreëerd op een hoger niveau van escalatie. Het evenwicht voor de Iraanse aanval was: Israël slaat Iran, Iran brengt strategisch geduld op. In het nieuwe evenwicht is dat geduld op: Iran zal ook terugslaan. Maar de volgende stap zou echt een oorlog kunnen zijn.”

Iran hield zich na de Israëlische tegenaanval gedeisd. Had u een sterkere reactie verwacht?

“Nee, eigenlijk niet. Wel als de Israëlische aanval krachtiger was geweest. Maar ik denk dat Israël dat precies probeerde te voorkomen: te laten zien dat zij terug kunnen slaan, maar Iran een uitweg geven om niet te reageren. Iran kan het hiermee bagatelliseren.”

Wat betekent dat alles voor de positie van Netanyahu?

“Ik denk dat de problemen in Israël de komende weken gaan toenemen. De protesten tegen Netanyahu gaan door. De aandacht verschoof helemaal naar Iran, maar nu zal er weer naar Gaza gekeken worden. De enorme schade die daar geleden wordt, maar ook dat Israël zijn eigen doelen niet gehaald heeft en de mogelijke aanval op Rafah. Ik denk dat de problemen in Israël zo groot zijn dat Netanyahu het hierbij zal laten wat Iran betreft. Dezelfde overwegingen gelden trouwens ook in Iran: ook daar staat het regime enorm zwak.”

En wat betekent dat voor de oorlog in Gaza?

“Een van de redenen waarom Israël deze aanval op Iran beperkt hield, was omdat ze het als wisselgeld wilden gebruiken bij de Verenigde Staten: ‘Oké, jullie krijgen jullie zin.’ En nu de Amerikanen en de Europese landen zich rond Israël geschaard hebben, zal Netanyahu dat uitbuiten om zijn project in Gaza door te zetten. Zijn punt was dus niet zozeer om Iran uit te schakelen, maar om zijn internationaal isolement te doorbreken. Daarin is hij wel geslaagd.”

Er was donderdagnacht een heilige schrik voor een escalatie van dat conflict in het Midden-Oosten. Is dat nu geweken?

“Kijk, de wereld kan nu eventjes opgelucht ademhalen. Maar ik denk dat het een grote fout is om dit te bagatelliseren. Vergeet niet dat we nog nooit zo dicht bij een directe oorlog tussen Iran, de VS en Israël hebben gestaan. Dat is een heel gevaarlijke trend. Het tolerantieniveau van geweld in het Midden-Oosten is in de afgelopen twee decennia steeds hoger geworden met de oorlog in Irak, IS in Syrië en nu de Gaza-oorlog. Het risico bestaat dat we slaapwandelend naar een nieuwe oorlog gaan. Ik ben bang dat dat besef er onvoldoende is.”

Vreest u op korte termijn voor een Derde Wereldoorlog?

“Op korte termijn denk ik niet dat er een oorlog komt. Maar er zijn twee factoren die zorgen baren. Ten eerste is deze confrontatie tussen Israël en Iran het gevolg van de Gaza-oorlog. Heel veel mensen waren al bang dat het zich zou uitbreiden naar de rest van de regio en dat is nu aan het gebeuren. Het heeft ermee te maken dat de Palestijnse kwestie een open wonde is in het Midden-Oosten, al zeventig jaar. Zolang die wonde niet heelt, zal ze dooretteren en tot nieuwe conflicten leiden. Ten tweede is de macht van de VS in het Midden-Oosten en elders aan het afzwakken en wordt die rol door landen als Rusland en China overgenomen. Dat gaat op lange termijn effecten hebben.”