"Anonieme doden krijgen een gezicht": wat gebeurt er met de lichamen uit een massagraf?

Begin deze week werden bijna tweehonderd lichamen ontdekt in een massagraf vlakbij het Nasser-ziekenhuis in Khan Younis. Sindsdien hebben we niets meer vernomen, maar voor een heel identificatieteam is dit het begin van een lange periode van onderzoek.

Patrick Bourgeois, coördinator van het identificatieteam van de Federale Politie, was in 1999 zelf aanwezig bij het opgraven, bergen en identificeren van lichamen in een massagraf in Kosovo. Hoewel dat heel andere omstandigheden waren, is de procedure voor het bergen van een massagraf in grote lijnen overal hetzelfde, vertelt hij. 

"Het eerste wat er moet gebeuren, is het bergen van alle lichamen. Daarna proberen we elk lichaam te identificeren, om het vervolgens terug te geven aan de overgebleven familie. Een erg belangrijke laatste stap." De identificatie van de slachtoffers gebeurt altijd volgens hetzelfde schema en aan de hand van zoveel mogelijk gegevens.

 "We werken met een post-mortem en een ante-mortem team. Het ante-mortem team verzamelt zoveel mogelijk feiten over de vermiste personen in kwestie. Wat hadden ze aan op het moment van de verdwijning? Hadden ze tattoos of piercings? Zijn er medische gegevens waaraan hun lichaam te herkennen kan zijn, zoals bijvoorbeeld tandheelkundige ingrepen, breuken of andere operaties uit het verleden die hun sporen hebben nagelaten?"

Het ante-mortem team gaat ook praten met de familie van de vermisten, om een zo volledig mogelijk beeld te krijgen. "Op die manier wordt er van elke mogelijke persoon die in het massagraf kan liggen een dossier gemaakt met een maximale hoeveelheid aan informatie."

Het post-mortem team werkt op de plaats van het massagraf. Zij maken voor elk lichaam dat er gevonden wordt een dossier op met de gegevens die daar voorhanden zijn. "Ze maken een zo gedetailleerd mogelijke beschrijving: welke kleren heeft de persoon aan, welke juwelen, hoe ziet het gebit eruit, ..."

Nadien is het een kwestie van ante-mortem dossiers en post-mortem dossiers aan elkaar te proberen matchen. Die taak is weggelegd voor een gemengd team van tandkundigen, pathologen, wetsgeneesheren, en het hoofd van het identificatieteam. Pas als het team voldoende match ziet tussen een ante-mortem dossier en een post-mortem dossier, volgt er een identificatie.

"We gaan daar niet licht over. Een identiteitskaart die toevallig op een lichaam wordt aangetroffen, is voor ons niet genoeg om over te gaan tot identificatie. Er zijn genoeg wetenschappelijke elementen nodig. We moeten heel zeker zijn van ons stuk, want we kunnen ons geen fouten permitteren." Als er geen of geen voldoende match gevonden wordt, kan DNA-onderzoek nog een uitweg bieden. 

Hoe vlot een identificatie gaat, hangt ook af van specifieke omstandigheden. Lichamen in een massagraf van enkele maanden of jaren oud, zijn in een andere staat van ontbinding dan lichamen die nog maar enkele weken geleden overleden zijn.

"Als er een vliegtuigcrash is, hebben we een lijst van de passagiers die aan boord waren. Dat helpt uiteraard. Het is niet altijd makkelijk, maar toch kunnen we zeggen dat de meeste lichamen vroeg of laat geïdentificeerd worden. Als er toch eens iemand tussenzit die we niet kunnen identificeren, begraven we dat lichaam tot we verder kunnen met nieuwe elementen."

Van zodra een lichaam geïdentificeerd is, volgt nog een moeilijke taak. "We geven het lichaam van de overledene terug aan zijn familie. Dat is vaak erg heftig, want we brengen gruwelijk nieuws. Maar tegelijk geven we die mensen ook informatie die ze nodig hebben om een hoofdstuk af te sluiten. Ze kunnen dan eindelijk aan hun rouwproces beginnen."

Een job bij het identificatieteam is niet voor iedereen weggelegd. Bourgeois beaamt dat het behoorlijk zwaar kan zijn. "Daarom werken we bij het identificatieteam enkel met vrijwilligers. Niemand wordt gedwongen om dit werk te doen en dat maakt wel een verschil. We proberen ook aandacht te hebben voor wat mensen het liefst doen: hebben ze liever contact met de families, of werken ze liever met de lichamen die zijn aangetroffen?

We kunnen ter plaatse ook altijd rekenen op een psycholoog en geneesheer. En achteraf is er een briefing met iemand van het stressteam. Ook individuele begeleiding achteraf is mogelijk. We zijn allemaal mensen, en dus raakt dit ons. Zeker als je te maken krijgt met kinderen bijvoorbeeld, dat is altijd emotioneler."

Maar, besluit Bourgeois, hoe zwaar ook, dit werk is belangrijk. "Wij spreken in naam van de doden. We proberen iedereen opnieuw een naam en een gezicht te geven en hen terug te geven aan hun familie."