Direct naar artikelinhoud
liveblogprovinciale staten

Teruglezen - FvD-voorman Baudet ageert in speech tegen ‘klimaatketterij’ en ‘pure oikofobie’

Nederland koos woensdag nieuwe provinciale politici en nieuwe leden van de waterschappen. Grote winnaar van de dag werd Forum voor Democratie van Thierry Baudet. De VVD blijft landelijk de grootste partij, maar Forum lijkt de tweede te worden in de Eerste Kamer. Lees hieronder de ontwikkelingen van de dag terug. 

Lijsttrekker Thierry Baudet van Forum voor Democratie (FvD) tijdens de uitslagenavond van de Provinciale Statenverkiezingen en de waterschapsverkiezingen.Beeld ANP

Live

  1. Reactie Baudet: ‘We staan tussen brokstukken van mooiste beschaving’

    FvD-leider Baudet begint zijn speech met bombastische woorden. ‘We staan tussen de brokstukken van wat eens de mooiste beschaving ter wereld was.’ De grote winnaar van de provinciale verkiezingen ageert tegen het migratiebeleid van het kabinet, tegen ‘de kaalslag in het onderwijs’ en ‘de verschrikkelijke Europese Unie’. 

    Vervolgens richt hij zijn pijlen op het klimaatbeleid van het kabinet, ‘dit geseculariseerde zondvloedgeloof’. Baudet spreekt over ‘klimaathekserij’ en ‘pure oikofobie’. Maar, zegt hij: ‘Vandaag is Forum voor Democratie mogelijk de grootste partij van Nederland geworden.’

    Het publiek scandeert ‘Thierry! Thierry! Thierry!’

    Lijsttrekker Thierry Baudet van Forum voor Democratie (FvD) tijdens de uitslagenavond van de Provinciale Statenverkiezingen en de waterschapsverkiezingen. Beeld ANP
  2. Reactie Klaver: ‘Het politieke speelveld gaat veranderen’

    ‘Wij gaan Mark Rutte aan zijn belofte voor een CO2-belasting houden’, zei Jesse Klaver tegen zijn achterban in Utrecht. GroenLinks is een van de grote winnaars van de dag. Volgens de exitpoll verdubbelt de partij in zetels in de Eerste Kamer. Het politieke speelveld verandert, stelde Klaver. De coalitiepartijen verliezen hun meerderheid in de senaat en zullen voor steun hun hand moeten ophouden bij GroenLinks. 

    Tijdens de toespraak van Klaver grijpt Forum voor Democratie-leider Thierry Baudet zijn kans om de spotlight over te nemen. 

  3. Reactie Rutte: Nederland blijft bestuurbaar

    ‘De opdracht die Nederland ons heeft gegeven is werken aan breed draagvlak om Nederland klaar te maken voor de volgende generaties’, zei premier en VVD-leider Rutte in een eerste reactie op de exitpoll. Hij vierde met zijn aanhang het feit dat de VVD de grootste partij van Nederland blijft. 

    De coalitie waar hij leiding aan geeft verliest haar meerderheid in de Eerste Kamer. In zijn eerste twee kabinetten heeft Rutte al met dit bijltje gehakt. Het zal ook de komende jaren lukken om meerderheden te vinden, stelde Rutte. ‘Het betekent veel koffie drinken, nog meer bellen, maar uiteindelijk wonen we in een land waarin het toch altijd mogelijk is om verstandige mensen tot verstandige besluiten te brengen.’

    Premier Rutte vandaag onderweg naar het Catshuis voor overleg met zijn Zweedse ambtgenoot. Beeld ANP

    ChristenUnie

    ChristenUnie-leider Gert-Jan Segers vindt het ‘fantastisch nieuws’ dat zijn partij volgens de exitpolls heeft gewonnen bij de Provinciale Statenverkiezingen. In de Eerste Kamer, die door de Statenleden wordt gekozen, zou de partij stijgen van drie naar vier zetels. Volgens Segers heeft de partij in 2017 regeringsverantwoordelijkheid genomen en is nu ‘het vertrouwen gegroeid’.

    Segers feliciteerde GroenLinks en FVD, die bij de verkiezingen het meest hebben gewonnen. Hij onderstreepte dat winst ook betekent dat je verantwoordelijkheid moet nemen. De ChristenUnie heeft dat volgens hem steeds gedaan. Ze is daar ook nu toe bereid. ‘Naar links en rechts.’ Segers riep de andere partijen op: ‘Doe mee!’ (ANP)

    PvdA

    De PvdA verliest een zetel in de Eerste Kamer maar 'wint vertrouwen'. Dat zegt partijleider Lodewijk Asscher. 'We zijn weer aan het groeien', stelt hij vast. Vergeleken met de historisch slechte uitslag bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 lijken de sociaaldemocraten inderdaad wat op te krabbelen.

    'Er is vanavond ook een nieuwe politieke realiteit ontstaan in Nederland', aldus de PvdA-leider. De coalitie zal geregeld in de Eerste Kamer voor steun naar de PvdA kijken. 

    Partij voor de Dieren

    Marianne Thieme is blij dat haar Partij voor de Dieren 'een gestage groei' laat zien bij de provinciale verkiezingen, ook gezien 'het politieke slagveld' dat de stembusgang teweeg heeft gebracht. De PvdD, die voor het eerst in alle provincies meedeed, gaat op basis van de exitpolls van twee naar drie zetels in de Eerste Kamer.

    'Ik vind het geweldig dat de groene politiek heeft gewonnen', zei Thieme, ook verwijzend naar de flinke winst van GroenLinks. Dat de klimaatsceptici van Forum voor Democratie de grootste winnaars lijken te worden, schrijft ze toe aan proteststemmen van mensen die 'slachtoffer zijn geworden van het beleid van dit kabinet'. (ANP)

    Thieme (PvdD) tijdens de verkiezingscampagne. Beeld ANP
  4. Reacties: ‘We kunnen op eigen benen staan’

    50Plus

    Henk Krol van 50Plus was woensdag blij met de kleine winst die zijn partij behaalde bij de verkiezingen voor de Provinciale Staten. Op basis van de exitpoll gaat de ouderenpartij van twee naar drie zetels in de senaat.

    ‘50Plus bestaat nu tien jaar en we kunnen op eigen benen staan’, aldus Krol. ‘Ik ben heel blij met een niet te harde groei. In het begin groeiden we in verhouding heel snel. Dan krijg je veel problemen in je partij. Ik ben blij dat de rust is weergekeerd.’

    Krol denkt niet dat 50Plus mensen is kwijtgeraakt aan Forum voor Democratie. ‘Ik denk dat dat vooral geldt voor partijen als de VVD en de PVV.’ De partijleider van 50Plus feliciteerde Baudet maar waarschuwde hem ook. ‘Het is echt heel moeilijk om in zoveel provincies mensen neer te zetten. Het is bijna een garantie dat dingen fout gaan. Ik gun het hem oprecht, echt van harte.’ (ANP)

    SGP

    SGP-voorman Kees van der Staaij houdt hoop op handhaving van zijn twee zetels in de Eerste Kamer. Volgens de exitpolls moet de SGP een senator inleveren, maar Van der Staaij benadrukt in een eerste reactie dat hij er waarschijnlijk nog dichtbij zit. Het beeld is daarmee ‘behoorlijk stabiel’, aldus de partijleider.

    De SGP had er deze verkiezingen in de ogen van Van der Staaij last van dat er meer mensen naar de stembus zijn gegaan. Die hogere opkomst lijkt nadelig uit te pakken voor de Staatkundig Gereformeerden.

    Over het zetelverlies van de coalitiepartijen is de SGP’er nuchter. Premier Mark Rutte is volgens hem ‘wel gewend’ dat hij steun moet zoeken bij meerdere partijen buiten de eigen kabinetspartners. De SGP zal zich hierdoor in ieder geval niet anders gaan opstellen, benadrukt Van der Staaij. (ANP)

    SGP-leider Kees van der StaaijBeeld ANP
  5. Eerste reactie Baudet: een opgestoken duim op twitter

    Het wachten is nog steeds op de grote winnaar van de dag: Thierry Baudet van het Forum voor Democratie. Hij heeft zich nog niet laten zien op zijn partijbijeenkomst in Zeist. Zijn eerste reactie op de exitpoll is een tweet: 

    Twitter bericht wordt geladen...

    De exitpoll van onderzoeksbureau Ipsos: Forum voor Democratie is de grote winnaar. De VVD blijft in de peiling de grootste partij. Beeld de Volkskrant
  6. Eerste politieke reacties : ‘In drie provincies eerste, tweede en derde partij!’

    Na de publicatie van de landelijke exitpoll komen de eerste reacties binnen van politieke kopstukken. 

    Forum voor Democratie

    Annabel Nanninga, de nummer drie op de kieslijst van Forum voor Democratie voor de Eerste Kamer, is ‘ongelofelijk trots’ op het resultaat van haar partij bij de provinciale verkiezingen. ‘In drie provincies, eerste, tweede en derde partij. Dank u wel’, aldus de fractieleider van FVD in de gemeenteraad van Amsterdam.

    ‘Ik ben ongelofelijk trots op het verhaal dat wij verteld hebben’, zei Nanninga. ‘En ook dat mensen vertrouwen hebben in ons verhaal.’ (ANP)

    PvdA

    De PvdA is ‘dankbaar’ met het beperkte verlies dat de partij lijkt te lijden in de provincialestatenverkiezingen. Partijvoorzitter Nelleke Vedelaar ziet daarin dat het vertrouwen in de sociaaldemocraten ‘weer groeiende is’. De partij zou ‘weer herkenbaar’ zijn.

    De PvdA maakte in de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 een doodsmak, maar ‘liet bij de gemeenteraadsverkiezingen van vorig jaar herstel zien. En dat herstel wordt groter’, is de indruk van Vedelaar. ‘Het enthousiasme bij deze uitslag is echt heel groot.’

    De oppositiepartij verliest volgens een exitpoll één van haar acht zetels in de Eerste Kamer. De resterende zeven zijn eventueel genoeg om de regeringscoalitie, die haar meerderheid vrijwel zeker kwijtraakt, te hulp te kunnen schieten. (ANP)

    VVD

    Het resultaat van de provincialestatenverkiezingen is teleurstellend voor de VVD, maar valt toch mee. Lijsttrekker Annemarie Jorritsma in de Eerste Kamer zei dat in reactie op de eerste exitpoll van de nieuwe samenstelling van de senaat. Volgens deze exitpoll zou de VVD de grootste partij blijven, al belandt FvD vanuit het niets op de tweede plaats.

    Jorritsma noemde dit ‘knap werk’ van Forum voor Democratie en stelde vast dat de partij van Baudet blijkbaar een goede campagne heeft gevoerd. Over eventuele samenwerking met Forum wilde zij zich nog niet uitlaten. Daarvoor is het volgens haar ‘veel te vroeg’. Ze wil wachten op de definitieve uitslag. Jorritsma, nu ook al senator, onderstreepte dat de Eerste Kamer vooral kijkt naar wetgeving. Wie daar de grootste is is volgens haar van ‘beperkt belang’. (ANP)

    CDA

    Het CDA heeft het bij de provinciale verkiezingen op basis van de eerste exitpolls beter gedaan dan de peilingen vooraf voorspelden. Dat zegt fractievoorzitter Sybrand Buma.

    ‘We kunnen zien dat het politieke landschap in Nederland verschuift, en dat het ook verder versplintert’, zei Buma. Hij feliciteerde én waarschuwde de grote winnaars van de verkiezingen, Forum voor Democratie en GroenLinks: ‘Op hen rust een heel zware verantwoordelijkheid de komende vier jaar.’

    PVV

    De PVV heeft bij de provincialestatenverkiezingen volgens partijleider Geert Wilders  ‘een beperkt verlies’ geleden. De partij gaat in de eerste exitpoll voor de Eerste Kamer van negen naar zes zetels. Volgens Wilders komt dat verlies deels door het succes van FvD, dat van niets naar tien zetels stijgt.

    Wilders feliciteerde FvD-leider Thierry Baudet met dit resultaat. ‘Een dikke pluim.’ FvD laat volgens hem een geluid horen dat lijkt op dat van de PVV. Niettemin vindt hij niet dat de PVV nu zijn glans verliest. Zijn partij zal doorgaan en Wilders verwacht in de toekomst weer betere resultaten. ‘Ik heb alles al meegemaakt. Politiek is een zaak van vallen en opstaan.’ (ANP)

    PVV-leider Wilders brengt zijn stem uit in een school in Den Haag. Beeld EPA
  7. Coalitie komt zeven zetels tekort in Eerste Kamer, Forum voor Democratie en GroenLinks profiteren

    Weglopende kiezers bij de regeringspartijen VVD, CDA en D66 brengen het derde kabinet-Rutte in een lastig parket: het moet volgens de eerste exitpolls zien door te regeren met een tekort van zeven zetels in de Eerste Kamer. Vooral Forum voor Democratie en GroenLinks profiteren. Forum komt uit het niets met tien zetels in de Eerste Kamer en wordt ook in één keer een belangrijke factor in de provincies. 

    Lees hier de eerste analyse van Raoul du Pré, chef van onze politieke redactie. 


    Publiek van Forum voor Democratie (FvD) tijdens de uitslagenavond in Zeist. Beeld ANP
  8. Landelijke exitpoll: VVD en Forum voor Democratie strijden om koppositie in Eerste Kamer

    Ook uit de landelijke exitpoll blijkt dat Forum voor Democratie vandaag goede zaken heeft gedaan. Volgens de prognose strijden de VVD en FvD om de koppositie in de Eerste Kamer. De peiling wijst richting 12 senaatszetels voor de VVD en 10 voor Forum, maar vanwege de foutmarge zouden de partijen ook nog stuivertje kunnen wisselen wanneer de stemmen geteld zijn. 

    GroenLinks is de tweede grote winnaar en verdubbelt haar zetelaantal: van 4 naar 8. De gepeilde opkomst is 54 procent, enkele procentpunten meer dan vier jaar geleden. De partij Denk maakt haar debuut in de Eerste Kamer met één zetel.  

    VVD: van 13 naar 12 zetels
    CDA: van 12 naar 8 zetels
    D66: van 10 naar 7 zetels
    PVV: Van 9 naar 6 zetels
    SP: van 9 naar 4 zetels
    PvdA: van 8 naar 7 zetels
    GroenLinks: van 4 naar 8 zetels
    ChristenUnie: van 3 naar 4 zetels
    PvdD: van 2 naar 3 zetels
    50Plus: van 2 naar 3 zetels
    SGP: van 2 naar 1 zetel
    OSF: behoudt 1 zetel
    Forum voor Democratie: van 0 naar 10 zetels
    Denk: van 0 naar 1 zetel 

  9. Exitpoll Gelderland: VVD en CDA grootste, daarna Forum

    De peiling uit Gelderland is bekend. Ook in deze provincie is Forum voor Democratie de grootste winnaar. De VVD en het CDA blijven de grootste partijen. Beide gaan van 9 naar 8 zetels. Forum komt vanuit het niets binnen met 7 zetels. Ook GroenLinks wint flink en verdubbelt haar zetels van 3 naar 6. 

    VVD: van 9 naar 8 zetels
    CDA: van 9 naar 8 zetels
    D66: van 7 naar 4 zetels
    SP: van 6 naar 3 zetels
    PvdA: van 6 naar 5 zetels
    PVV: van 5 naar 3 zetels
    ChristenUnie: behoudt 4 zetels
    SGP: behoudt 3 zetels
    GroenLinks: van 3 naar 6 zetels
    Partij voor de Dieren: behoudt 2 zetels
    50Plus: van 1 naar 2 zetels
    Forum voor Democratie: van 0 naar 7 zetels
    Denk: heeft geen zetel gehaald

  10. Eerste officiële uitslag binnen: Schiermonnikoog

    Van de Wadden komt de eerste officiële uitslag. Alle stemmen die zijn uitgebracht op Schiermonnikoog zijn geteld. Van de bijna 800 stemgerechtigden kwam bijna 70 procent opdagen. De PvdA is op ‘Schier’ de grootste geworden, met 96 stemmen. Ook Forum voor Democratie en GroenLinks deden goede zaken met respectievelijk 61 en 58 stemmen. 

    De volledige uitslag op Schiermonnikoog vindt u hier. 

  11. Exitpoll Noord-Brabant: VVD blijft grootste, FvD tweede partij

    Ook in Noord-Brabant doet Forum voor Democratie goede zaken, zo blijkt uit de exitpoll van Ipsos. De partij heeft volgens de peiling 14,1 procent van de stemmen gekregen, wat neerkomt op 8 zetels. De VVD blijft de grootste partij en behoudt haar 10 zetels. 

    De uitslagen van alle partijen volgens de exitpoll: 

    VVD: behoudt 10 zetels
    CDA: van 9 naar 8 zetels
    Forum voor Democratie: van 0 naar 8 zetels
    SP: van 9 naar 5 zetels
    PVV: van 7 naar 4
    D66: van 7 naar 5
    PvdA: behoudt 4 zetels
    GroenLinks: van 3 naar 5 zetels
    Partij voor de Dieren: behoudt 2 zetels
    50Plus: behoudt 2 zetels
    ChristenUnie/SGP: behoudt 1 zetel
    LokaalBrabant: behoudt 1 zetel
    Denk: heeft geen zetel gehaald

  12. Prognose Zuid-Holland: Forum voor Democratie grootste met 10 zetels

    De eerste exitpoll is bekend, de prognose van de uitslag in Zuid-Holland. Forum voor Democratie, de partij van Thierry Baudet, komt uit het niets binnen als grootste partij met 10 zetels in de provinciale vertegenwoordiging. Deze exitpoll is een kiezersonderzoek uitgevoerd door onderzoeksbureau Ipsos. De peiling geeft een indicatie van de uiteindelijke uitslag, maar die kan ook nog enkele procenten afwijken. 

    Hier alle partijen: 

    Forum voor Democratie: van 0 naar 10 zetels
    VVD: van 10 naar 9 zetels
    PVV: van 8 naar 4 zetels
    D66: van 7 naar 4 zetels
    CDA: van 7 naar 4 zetels
    PvdA: behoudt 5 zetels
    SP: van 5 naar 2 zetels
    SGP: van 3 naar 2 zetels
    ChristenUnie: behoudt 3 zetels
    GroenLinks: van 3 naar 5 zetels
    Partij voor de Dieren: behoudt 2 zetels
    50Plus: van 2 naar 3 zetels
    Denk: van 0 naar 2 zetels

    Een foto van Thierry Baudet van Forum voor Democratie.Beeld ANP
  13. Bij enkele stemlokalen zijn de stembiljetten op

    Uit Rotterdam, Nijmegen en Utrecht komen berichten dat de stembiljetten op zijn. Kiezers moeten wachten tot de voorraad is aangevuld of moeten uitwijken naar andere stembureaus. 

    Fractievoorzitter Tunahan Kuzu van Denk brengt zijn stem uit in Rotterdam. Beeld ANP
  14. Wat gebeurt er om 21.00 uur?

    Nadat de stembussen zijn gesloten publiceert onderzoeksbureau Ipsos in opdracht van de NOS een aantal exitpolls: eerste prognoses op basis van kiezersonderzoek bij verschillende stemlokalen. De NOS zendt om 21.00 uur als eerste de exitpoll van Zuid-Holland uit. Tussen 21.00 en 22.00 uur volgen de exitpolls van Noord-Brabant, Gelderland en het landelijke beeld. 

    De exitpolls geven een prognose van de uitslag, maar de ervaring leert dat de daadwerkelijke uitslag meerdere procenten kan afwijken van de peiling. Vanaf 21.00 uur gaan de medewerkers van de stembureaus de stemmen tellen. In de loop van de avond en nacht komen per gemeente de stemmen binnen. De kleine gemeenten zijn het eerst geteld, de grote steden volgen als laatst. Doorgaans is halverwege de nacht het grootste deel van de stemmen geteld. 

    Beeld ANP
  15. Verkeerde stembiljetten in Vlissingen

    Op drie stembureaus in de gemeente Vlissingen zijn stembiljetten aangetroffen die voor de provincie Zuid-Holland waren bestemd. De Kiesraad heeft aan de Zeeuwse gemeente gemeld dat stemmen die op die verkeerde biljetten zijn uitgebracht niet geldig zijn.

    Woensdag werden aan het eind van de ochtend ongeveer tien Zuid-Hollandse stembiljetten aangetroffen in een wijkgebouw in Oost-Souburg. Het ging om biljetten voor de verkiezingen voor de provinciale staten.

    De gemeente liet daarna op alle stembureaus de stembiljetten extra controleren. In een stembureau in het dorp Ritthem werden tientallen stembiljetten voor de verkiezingen voor de provinciale staten in Zuid-Holland aangetroffen. Op het stembureau in de bioscoop van Vlissingen zijn ruim twintig verkeerde stembiljetten gevonden.

    De gemeente Vlissingen weet pas na het sluiten van de stembureaus hoeveel mensen een verkeerd stembiljet hebben ingevuld.

    (ANP)

  16. Laatste uur verkiezingen ingegaan

    Kiezers kunnen nog een uur hun stem uitbrengen voor de provinciale staten en de waterschappen. Om 21.00 uur sluiten de stembussen en begint het tellen. Het ziet ernaar uit dat de opkomst dit jaar hoger is dan vier jaar geleden. Rond 19.45 uur berichtte onderzoeksbureau Ipsos dat 46 procent van het electoraat zijn stem heeft uitgebracht. In 2015 was dat 42 procent. 

    Koning Willem-Alexander in een stembureau in Lieshout. Beeld ANP
  17. Kritiek op FvD en SP na ongevraagde sms-berichten op verkiezingsdag

    Op sociale media zijn woensdag de nodige klachten verschenen over politieke partijen die mensen ongevraagd per sms opriepen te gaan stemmen. Ontvangers van de berichten reageren ontstemd, volgens Forum voor Democratie en de SP gaat het om incidentele vergissingen.

    Lees hier het nieuwsbericht van politiek verslaggever Thomas Borst.

    SP-leider Lilian Marijnissen voert campagne in Den Bosch.Beeld ANP
  18. Vrijwel overal hogere opkomst dan vier jaar geleden

    De grote aandacht voor de Eerste Kamer lijkt de opkomst tijdens deze provinciale verkiezingen op te stuwen. Op de meeste plekken registreert peilingbureau Ipsos een hogere tussentijdse opkomst. Net als vier jaar geleden ging tijdens deze verkiezingscampagne de aandacht grotendeels uit naar de landelijke kopstukken. De grote vraag is hoeveel zetels de coalitiepartijen gaan verliezen in de Eerste Kamer en hoe groot de oppositiefracties zullen worden.  

  19. 76 gemeenten experimenteren met ‘centraal tellen’

    Zodra de stembureaus dicht zijn, begint het tellen van de stemmen. In 279 gemeenten gaat dat op de ouderwetse manier: de tellers kijken woensdagavond hoeveel stemmen de partijen hebben gekregen en hoeveel stemmen elke kandidaat heeft gekregen. Er zijn 76 gemeenten die het anders aanpakken, met een experiment dat centraal tellen wordt genoemd.

    Bij centraal tellen wordt op de verkiezingsavond alleen geteld hoeveel stemmen elke partij heeft gekregen. Dan ligt er een voorlopige uitslag. Op donderdag telt een nieuwe, frisse ploeg in alle rust hoeveel voorkeursstemmen er zijn uitgebracht. Dat moet fouten helpen voorkomen.

    Onder de 76 deelnemende gemeenten zijn Rotterdam, Den Haag, Zwolle, Groningen, Enschede, Maastricht, Zoetermeer, Leeuwarden, Zaanstad, Heerlen, Deventer, Breda en Assen.

    Bij de gemeenteraadsverkiezingen vorig jaar deden 22 gemeenten mee aan het experiment. Vier jaar eerder deden vijf gemeenten aan centraal tellen bij de lokale verkiezingen.

    (ANP)

    Verkiezingsborden in het Groningse Overschild. Beeld ANP
  20. Denk-stemmers in Amsterdamse wijk Bos en Lommer: ‘Ze beschermen de islam tegen Wilders’

    Bij een stembureau in Bos en Lommer, een wijk in Amsterdam-West, is het een komen en gaan van kiezers. Vooral oudere stellen, jonge moslima’s en modebewuste witte twintigers passeren de revue.

    Veel kiezers willen ‘liever niet zeggen’ waar ze op stemmen. De 25-jarige Sally (krullenbos, haar ogen opgemaakt met zwart potlood) durft wel: ‘Ik stem op Denk. Zij staan voor een rechtvaardig Nederland en zijn tegen discriminatie, die ik als moslima veel meemaak.’

    De meneer die even na Sally het stemlokaal uitkomt, heeft ook voor Denk gekozen: ‘Die beschermen de islam, tegen Wilders.’

    In het woord beschermen kan Meryam (27) zich niet vinden. Zij stemde Denk, ‘maar ik wil juist een Nederland waar ik als moslima niet meer bescherming nodig heb dan anderen’.

    Naast Denk wordt er ook veel op de PvdA gestemd. GroenLinks en SP zijn ook populair. Een meneer stemt om een opvallende reden op 50Plus: omdat de partij opkomt voor asielzoekers, zegt hij. ‘In de Eerste Kamer stemden ze tegen een wetsvoorstel waardoor asielzoekers zeven jaar zouden moeten wachten voordat ze Nederlandse nationaliteit kunnen aanvragen.’

    Mike (26), net gestopt met zijn studie, stemt Forum voor Democratie. ‘De stemwijzer zei FvD of PVV. Nou, Geert Wilders, die hoeft niet van mij, met zijn extreme visies op de multiculturele samenleving.’ Van Thierry Baudet was hij juist onder de indruk. ‘Hij gaf realistische en heldere antwoorden bij de debatten. En zijn partij is tegen het sluiten van de kolencentrale in Noord-Holland, daar ben ik het mee eens.’

    Een mevrouw met een hoofddoek vraagt de verslaggever om hulp: ze wil graag op GroenLinks stemmen bij de Waterschapsverkiezingen, maar kan de partij niet vinden op de lijst. Als ze hoort dat GroenLinks niet meedoet, maar adviseert om Water Natuurlijk te stemmen, wordt die laatste haar keuze: ‘Ik wil groen beleid’, zegt ze. Een Italiaanse kiezer die de Nederlandse taal niet machtig is vraagt ook om hulp: ‘I want water for the people, which party gives water to the people?’

    (Door Flora Woudstra Hablé)

  21. Landelijke opkomst 2 procent hoger dan 2015

    De landelijke opkomst bij de verkiezingen voor de provinciale staten en waterschappen ligt volgens Ipsos tot nu toe hoger dan vier jaar geleden. De NOS meldt op basis van het onderzoeksbureau dat tot 17.45 uur 33 procent van de kiesgerechtigden had gestemd. Dat is 2 procent meer dan vier jaar geleden op dit tijdstip.

    Vier jaar geleden was de uiteindelijke opkomst voor de statenverkiezingen 47,5 procent en voor de waterschapsverkiezingen 44 procent.

    Meer dan 13 miljoen mensen mogen dit jaar stemmen bij de staten- en waterschapsverkiezingen. De stembureaus sluiten om 21.00 uur.

    (ANP)

  22. ‘Altijd een feestje’ in het kleinste stembureau van Nederland

    In het kleinste stembureau van Nederland ligt de opkomst in de namiddag al op 80 procent. Er brachten in totaal veertig mensen hun stem uit in het Overijsselse Marle.

    Bij binnenkomst in het stembureau van Wim Westhoff wordt niet direct gevraagd naar een legitimatiebewijs, maar of je koffie en cake wilt. De woonboerderij in Marle huisvest sinds 1948 een stemhokje. Marle hoort bij de gemeente Olst-Wijhe maar ligt aan de Gelderse kant van de IJssel. Om te voorkomen dat kiezers uit het dorp bij hoog water zouden moeten omrijden, werd hier door Westhoffs vader het kleinste stembureau van Nederland gevestigd. Tegenwoordig geniet het stembureau regionale faam en lokt het veel pers en ‘stemtoeristen’ uit de wijde omgeving.

    Die zorgen elk jaar weer voor recordopkomsten. Tijdens de Tweede Kamerverkiezingen kwam hier 279 procent van de kiezers opdagen, tijdens de provincialestatenverkiezingen was de opkomst 112 procent. Vandaag zijn er tot dusver veertig van de vijftig kiesgerechtigden langsgekomen. ‘Maar we hopen toch op minstens honderd procent’, zegt buurvrouw Annet Schrijver, die Westhoff vandaag een handje helpt.

    ‘Het is altijd weer een feestje’, zegt Marjan Herlaar terwijl ze een van de drie honden in het stembureau over de kop aait. Op de achtergrond klinkt zachtjes het tikken van een antieke klok. Ze zit hier al twintig minuten, en dat is niet omdat het stemmen zo langzaam ging. ‘Het is ook een sociale aangelegenheid, je komt je buren hier tegen en we hadden elkaar al even niet gesproken.’ Natuurlijk heeft ze ondertussen al wel gestemd; op de PvdA, net als haar man Kees van Bunningen. Vooral omdat die partij kritisch is op de belastingverhogingen van het waterschap.

    Wie in het stembureau de meeste stemmen zal krijgen, weet Westhoff niet. ‘Dat is niet onze taak om te vragen’, roept hij vanachter de stapel stembiljetten. Buurvrouw Schrijver knikt, over politiek wordt niet gepraat. Waar het dan over gaat? ‘Gewoon ditjes en datjes, en de kinderen.’ 

    (Door Marieke de Ruiter)

    Tijdens de Tweede Kamerverkiezingen registreerde het kleinste stembureau een opkomst van 279 procent.Beeld Raymond Rutting, de Volkskrant
  23. Extra stemhokjes in Eerste Kamer vanwege drukte

    Stemmen in de Eerste Kamer is zo populair dat in de loop van de middag twee extra stemhokjes zijn geplaatst. ‘Anders worden de rijen te lang’, laat een woordvoerder weten. Het is voor het eerst dat er in de Eerste Kamer kan worden gestemd.

    Inmiddels hebben hier al ruim duizend mensen hun stem uitgebracht. Voorzitter Ankie Broekers-Knol van de Eerste Kamer deelde als lid van het stembureau enkele uren de stembiljetten uit.

    Om 7.30 uur stonden al mensen te wachten om hun stem te mogen uitbrengen, aldus de woordvoerder van de Eerste Kamer. ‘De meesten komen uit Den Haag, maar er zijn ook mensen die speciaal naar de Eerste Kamer komen om te stemmen.’

    Kiezers stemmen in de Noenzaal. Het stemhokje staat onder het schilderij De grootmoedigheid van Scipio van Ferdinand Bol, een leerling van Rembrandt. Het stembureau is nog open tot 21.00 uur. Of er bij de verkiezingen voor het Europees Parlement in mei weer in de Eerste Kamer kan worden gestemd, is nog niet duidelijk.

    De gemeente Den Haag wil meer bijzondere locaties waar kiezers hun stem kunnen uitbrengen. Ze hoopt zo de opkomst te verhogen. Er kan ook in de Tweede Kamer worden gestemd. Daar staan de stemhokje bij de ingang aan de Pleinzijde. Hier was halverwege de middag zo’n tweehonderd keer gestemd.

    (ANP)

    Beeld Arie Kievit
  24. Wie is Caroliene, die Rutte moest redden tijdens het lijsttrekkersdebat?

    ‘Even. Wat was het tweede voorbeeld?’ Premier Rutte houdt het hoofd schuin, kijkt dan zoekend in het rond. ‘Caroliene! Help!’ Een black-out van de premier tijdens het lijsttrekkersdebat aan de vooravond van de verkiezingsdag. ‘Fuck’, zou hij er later over zeggen. Maar wie was de Caroliene die hem moest redden?

    Lees hier het stuk van politiek verslaggever Ariejan Korteweg. 

    Premier Mark Rutte en Caroliene Hermans op het Binnenhof.Beeld ANP
  25. Flevoland: voor of juist fel tegen Lelystad Airport

    In de ‘ondergeschoven’ provincie Flevoland is het electoraat al net zo divers als de verkiezingsthema’s. De polder zoekt een compromis tussen economie en milieu.

    Een vliegveld bouwen terwijl de planeet eraan gaat, Hans (72) en Catrien (68) Paulusse zijn fel tegen. Iedereen moet een stapje terugdoen voor het milieu, vinden zij. Daarom stemt het echtpaar vandaag op de Partij voor de Dieren. Dat doen ze op een symbolische plek voor de provincie: het Gemaal Wortman. Hier werd in de jaren vijftig de Oostelijke Flevopolder drooggelegd.

    Sindsdien is er maar weinig geïnvesteerd in de provincie, vindt Ivar Klaassen (42). De bevolkingsgroei bleef lang achter, er kwam nauwelijks werkgelegenheid en hoogopgeleiden trekken nog altijd weg. Juist daarom is de VVD’er voor de bouw van Lelystad Airport. ‘Het tij heeft tegengezeten. Ik hoop dat het vliegveld een vliegwiel kan zijn voor de economie.’

    Henny Eliveld (67) is om dezelfde reden ook voor het vliegveld. Maar in tegenstelling tot voorgaande jaren stemt hij vandaag geen VVD maar Forum voor Democratie, want hij is tegen het ‘idiote klimaatgedoe’ van het huidige kabinet. ‘Wij moeten niet als kleinste landje voorop willen lopen, dat is als een bosbrand blussen met een emmertje water’, vindt hij. Met zijn stem hoopt hij vooral invloed uit te oefenen op de zetelverdeling in de Eerste Kamer, want het beleid van Rutte is hij helemaal zat. ‘Iedereen zou erop vooruitgaan, de dividendbelasting zou worden afgeschaft. Wilders heeft gelijk: Rutte liegt.’

    Over één ding zijn alle Flevolanders, van links tot rechts, het vandaag wél eens: al die windmolens in de polder zien ze het liefst verhuizen naar ver op zee. 

    (Door Marieke de Ruiter)

  26. Broekers-Knol stemt laatste keer als voorzitter Eerste Kamer

    Ook Ankie Broekers-Knol, de voorzitter van de Eerste Kamer, heeft haar stem uitgebracht. Het is de laatste keer dat de VVD’er tijdens haar voorzitterschap (indirect) zal stemmen over de samenstelling van de Eerste Kamer. Ze zit sinds 2001 in de senaat en is sinds 2013 voorzitter. Ze had zelf nog een termijn door gewild, maar haar partij selecteerde haar niet voor een vijfde ronde. 

    Twitter bericht wordt geladen...

  27. Amsterdamse mbo-student: ‘Doe maar PvdD, zei ik. Dieren vind ik wel belangrijk’

    Bij het stemlokaal op mbo-school ROC TOP in Amsterdam-Noord is het erg rustig. De mensen die komen stemmen, zijn vooral omwonenden.

    Mbo-student Ying (19) heeft haar vader gemachtigd om voor haar te stemmen, zegt ze. ‘Doe maar Partij voor de Dieren, zei ik. Dieren vind ik wel belangrijk.’

    Haar klasgenoot Ruby (21) weet nog niet óf ze wel gaat stemmen. ‘Ik heb vandaag een lange dag, les tot vijf uur en daarna nog een uur met de bus naar huis. Dus straks ben ik misschien te moe.’

    De 20-jarige Ali gaat bewust niet stemmen, zegt hij. ‘Als ik bij Amsterdam Centraal loop, zie ik zoveel mensen. Die gaan allemaal stemmen, dus heeft mijn stem helemaal geen zin. Ik vertrouw de politiek daarnaast ook helemaal niet. Wat doen ze met je stem?’ Als hij wel zou stemmen, zou Ali GroenLinks stemmen. ‘Voor het milieu’, zegt hij lachend. ‘Iedereen een elektrische auto, vind ik top.’

    (Door Flora Woudstra Hablé)

  28. Ollongren bezoekt Utrecht

    Minister Kajsa Ollongren van Binnenlandse Zaken heeft een stembureau in de Utrechtse wijk Kanaleneiland bezocht. Op het 24 Oktoberplein in deze wijk vond maandag de schietpartij plaats waarbij drie mensen om het leven kwamen. Ze ging langs bij het stembureau in het ROC aan de Marco Pololaan. ‘Zo kort na de verschrikkelijke gebeurtenissen van maandag zijn de vrijwilligers hier hard aan het werk. Respect!’, twitterde de bewindsvrouw. 

    Op de verkiezingsdag zijn zo’n vijftigduizend vrijwilligers actief in stembureaus. Premier Mark Rutte en minister Ferd Grapperhaus gingen een dag eerder langs in de Domstad. Het is niet duidelijk of de schietpartij invloed heeft op de opkomst bij de verkiezingen in Utrecht. De opkomst lag in de stad om 14.40 uur op 23,7 procent. Er zijn geen tussentijdse opkomstcijfers van Utrecht bekend van de provincialestatenverkiezingen van 2015.

  29. Tot nu toe dezelfde opkomst als vier jaar geleden

    De opkomst bij de verkiezingen voor de provinciale staten en waterschappen ligt volgens onderzoeksbureau Ipsos tot nu toe rond hetzelfde percentage als vier jaar geleden. De NOS meldt dat landelijk 18 procent van de kiesgerechtigden om 13.45 uur een stem had uitgebracht. Vier jaar geleden was de opkomst voor de statenverkiezingen 47,5 procent en voor de waterschapsverkiezingen 44 procent. Meer dan dertien miljoen mensen mogen dit jaar stemmen bij de staten- en waterschapsverkiezingen. De stembureaus sluiten om 21.00 uur.

    De opkomst bij de verkiezingen voor de provinciale staten is in Amsterdam om 13.00 uur 9,3 procent. Dat is iets lager dan de opkomst van 9,7 procent vier jaar geleden rond dit tijdstip. 

    Van de grote Nederlandse gemeenten was de opkomst tot nu toe het hoogste in Utrecht met 18 procent. In Eindhoven ligt het opkomstpercentage voor de statenverkiezingen op 15,9 procent. In Den Haag heeft 15,8 procent van de stemgerechtigden al hun keuze gemaakt en in Rotterdam is de opkomst tot nu toe 14,3 procent. De animo voor de waterschapsverkiezingen lag in alle gemeenten iets lager, is te zien op de website opkomstenuitslag.nl. 

  30. Vroege vogels konden in Amsterdam-Zuid maar voor één verkiezing stemmen

    Bewoners van Amsterdam-Zuid die al vroeg naar de stembus trokken, konden maar voor één verkiezing stemmen. Door een menselijke fout was er in het hele stadsdeel maar één van de twee registers voor ongeldige stempassen naar de in totaal zestig stembureaus gestuurd. Dat bevestigt een woordvoerder van de gemeente.

    Twitter bericht wordt geladen...

    In zo’n register staan de nummers van ongeldige stempassen. ‘Bijvoorbeeld van mensen die overleden zijn, of van mensen die een nieuwe stempas hebben aangevraagd’, aldus de woordvoerder. ‘Anders zou je twee keer een stem uit kunnen brengen.’

    Het verschilde per stembureau voor welke verkiezingen gestemd kon worden: bij het ene stembureau was het register voor de waterschapsverkiezingen aanwezig, bij het andere bureau juist die voor de provinciale staten.

    De ontbrekende registers zijn binnen een uur langs gebracht bij de stembureaus, volgens de gemeente. Behalve bij het stembureau op het St. Ignatius Gymnasium, daar werd het ontbrekende register pas om 11.00 uur gebracht.

    Twitter bericht wordt geladen...

  31. Amsterdamse student: ‘Als VS al niet meedoen met Klimaatakkoord, waarom wij dan wel?’

    Op de Hogeschool van Amsterdam heeft Bart (21, studeert human resource management) net op Forum voor Democratie gestemd. ‘Ik stemde altijd VVD, maar die gaat nu zijn meerderheid verliezen in de Senaat. Dan moeten ze samen gaan werken met GroenLinks – veel te links naar mijn smaak. Ik ben het ook wel met veel FvD-standpunten eens. Ze zijn een stuk minder extreem dan de PVV, daar gaat het altijd maar over islam. Het geloof is voor mij het probleem niet, massa-immigratie wel.’ Ook in het klimaatstandpunt van FvD kan Bart zich vinden: ‘Kijk, als Amerika toch al niet mee gaat doen met dat Klimaatakkoord, waarom wij dan wel? Al die miljarden die ze in het klimaat willen investeren, die kunnen toch bijvoorbeeld beter naar het onderwijs?’

    Een student die op PvdA stemt, verklaart: ‘Ik doe nu de minor ondernemerschap op de HvA, en daar leer je veel over oplossingen vinden. Asscher, die kan dat. Dat bewees hij in de Tweede Kamer in zijn debatten met Rutte.’

    Een student die op de VVD gaat stemmen zegt: ‘Het klimaat is belangrijk, maar GroenLinks is er veel te extreem over. Forum ook. Daarom schaam ik me niet om VVD te stemmen, die kiezen de middenweg.’

    Voor een andere student is PvdA de juiste keuze, ‘omdat ik wil dat er gebouwd wordt, maar niet op het platteland. Juist de brakke terreinen in Amsterdam moeten bebouwd worden. Ik vind het zo leuk om vanaf Noord zo de natuur in te fietsen, dat moet zo blijven.’

  32. In dit Volendamse stemlokaal moet Wilders plaatsmaken voor de ‘jonge knul’ Baudet

    Saskia en Harry Hulskemper wachten voor de bar van de Sint Jozef Vereniging.Beeld Raymond Rutting / de Volkskrant

    In het stemlokaal van Volendam zoemt één naam rond: Thierry Baudet. Wilders moet in het vissersdorp plaatsmaken voor de ‘jonge knul’.

    Boven de biljarttafels in het culturele centrum Sint Jozef, om de hoek van de Dijk, hangen de zwart-witfoto’s van Volendamse sterren: Jan Smit, de 3JS, Nick en Simon, BZN. In de stemlokalen in het gebouw rijst vandaag ook een nieuwe ster: Thierry Baudet. Zijn populariteit lijkt hier voornamelijk ten koste te gaan van Geert Wilders, die eerder deze week nog een bezoek bracht aan het vissersdorp.

    ‘Wilders zit al meer dan tien jaar in de Tweede Kamer, maar hij heeft nog niets voor elkaar gekregen’, zegt student Dick (19). ‘Baudet is geraffineerder, slimmer. Hij pakt het tactisch aan.’ De Volendammer stemt dit jaar voor het eerst; op Forum voor Democratie. Omdat hij wil dat er een rechtse wind in Nederland gaat waaien. Het belangrijkste vindt hij het immigratiebeleid, want er worden naar zijn mening te veel vluchtelingen in zijn gemeente geplaatst. Welke provinciale standpunten van FvD doorslaggevend zijn voor zijn stem? ‘Ik heb me vooral gericht op landelijke thema’s, maar volgens mij willen ze minder belastingen’, zegt de student.

    Johanna Inkhoorn(r) en Griet Molenaar.Beeld Raymond Rutting / de Volkskrant

    Aan de bar vullen Johanna Inkhoorn (70) en Griet Molenaar (69) nog snel wat volmachten in. Ze stemmen ook voor familieleden in het buitenland, zes stuks in totaal, allemaal op Baudet. ‘Dit is weer een frisse vent, snappie,’ zegt Inkhoorn. Molenaar knikt: ‘Ik heb er gewoon een goed gevoel bij. Hij is een jonge knul en advocaat. Die weten altijd beter wat door de beugel kan.’ Wilders vinden de vrouwen te ‘glad’ en ‘radicaal. ‘Je zult maar een vluchteling zijn’, zegt Molenaar.

    Johanna Inkhoorn(r) en Griet Molenaar vullen hun machtiging in aan de bar van centrum Sint Jozef.Beeld Raymond Rutting / de Volkskrant

    GroenLinks-stemmers Saskia (64) en Harry (‘slap’ 70) Hulskemper zien het stemgedrag van hun dorpsgenoten met lede ogen aan. ‘Ik vind het eng wat Baudet wil en hij kan het ook niet waarmaken’, zegt Saskia. Zelf stemde ze GroenLinks omdat het gisteren uit de kieswijzer kwam. Haar zoon kreeg nota bene de islamitische partij Nida. ‘Hij is een wereldburger’, legt ze uit. Waarom Baudet juist in Volendam zo populair is, weet het stel niet zeker. ‘Ze willen gewoon een proteststem uitbrengen’, denkt Harry. ‘Volendammers zijn nu eenmaal super eigenwijs.’ 

  33. Studenten van de UvA stemmen vooral links: ‘Milieu is het belangrijkste thema’

    Op de Universiteit van Amsterdam wordt veelal links gestemd. ‘Milieu is voor mij het belangrijkste thema’, zegt een student die net PvdD heeft gestemd op de faculteit Geesteswetenschappen. De meest voorkomende stemkeuze lijkt GroenLinks te zijn, op de voet gevolgd door D66 en Partij voor de Dieren. Dat is ook het geval in het stemlokaal bij studentencafé Crea. Stemmende studenten noemen vooral klimaatverandering en woningbouw als ze gevraagd worden naar de reden voor hun keuzes. ‘Ik kies D66 als middenweg tussen links en rechts’, zegt een jongen. Het meisje naast hem: ‘Hij vindt D66 te links als het aankomt op sociaal beleid.’

    Een enkeling geeft aan op de ChristenUnie te stemmen. ‘Veiligheid op straat en in onze samenleving is belangrijk’, zegt hij, ‘en daar staat de ChristenUnie voor.’ Hij vindt het wel kwalijk dat de christelijke partij zich inzet voor het terughalen van kinderen van IS-strijders.

    Een student die Nida stemt, zegt dat hij dat doet omdat hij zich ‘bij geen enkele andere partij vertegenwoordigt voelt.’ Denk was voor hem geen optie, ‘want ik ken mensen van Nida en die zijn wat queer-vriendelijker.’

    De enige stemmer aan de rechtse kant van het spectrum is een jongen die VVD stemt, maar die keuze kan hij niet verklaren: ‘Gewoon’, zegt hij. ‘Ik weet eigenlijk ook niet echt wat er in de provincie speelt.’

    Dat hebben meer studenten die we spreken: vrijwel niemand heeft verstand van wat er in hun provincie, Noord-Holland, speelt. ‘Er moet meer gebouwd worden!’, zegt een student die D66 stemt. Waar precies en op welke manier blijft in het midden.

  34. Alle leiders van de politieke partijen hebben gestemd

    De leiders van de dertien partijen die in de Tweede Kamer zitten, hebben gestemd voor de provinciale staten en de waterschappen. Voor de coalitiepartijen is het een spannende dag. De peilingen wijzen erop dat het kabinet zijn meerderheid van één zetel in de Eerste Kamer verliest. 

    VVD-voorman en premier Mark Rutte stemde in zijn woonplaats Den Haag. Rob Jetten van D66 was de eerste leider van de vier coalitiepartijen die zijn stem uitbracht. Hij vulde het stembiljet al om 07.30 uur in Ubbergen in. Sybrand Buma (CDA) en Gert-Jan Segers (ChristenUnie) gingen respectievelijk in Voorburg en Hoogland naar de stembus. De leider van de grootste oppositiepartij, Geert Wilders van de PVV, trok naar Duindorp in Den Haag om te stemmen. De voorman van de andere populistische partij, Thierry Baudet van Forum voor Democratie, toog naar een stembureau in zijn woonplaats Amsterdam. Hij riep iedereen op om te gaan stemmen. 

    De coalitie kijkt mogelijk straks voor steun in de Eerste Kamer naar de PvdA en GroenLinks. Jesse Klaver van die laatste partij stemde in een boekhandel tegenover de Tweede Kamer. Lodewijk Asscher van de PvdA ging stemmen in het gezelschap van een groep jongeren. Hij wil deze groep zo aansporen vooral te gaan stemmen.

  35. Ook stemlokalen op de Caribische eilanden geopend

    Vijf uur nadat de stemlokalen in Nederland zijn opengegaan, mogen ook de inwoners van de Caribische eilanden Bonaire, Saba en Sint Eustatius woensdag, om 07.30 uur plaatselijke tijd, naar de stembus.

    De zogenoemde BES-eilanden hebben sinds 2010 de status van bijzondere gemeente van Nederland. De eilandbewoners kunnen voor het eerst stemmen op kiescolleges, die op hun beurt weer kiesgerechtigd zijn voor de Eerste Kamerverkiezingen.

    Op Saba en Bonaire kiezen de bewoners ook hun lokale besturen, de zogenoemde eilandsraden. Op Sint Eustatius werden de verkiezingen eerder, na optreden van Nederland, uitgesteld. De regering wilde dat het eiland eerst orde op zaken zou stellen, omdat er sprake zou zijn van wanbeleid.

  36. Miljoenen Nederlanders vullen stemwijzers in

    Miljoenen Nederlanders hebben in aanloop naar de verkiezingen gebruikgemaakt van onlinestemhulpen. In totaal hebben tot nu toe 2,6 miljoen mensen MijnStem ingevuld en 1,7 miljoen StemWijzer. MijnStem laat weten dat van de 2,6 miljoen invullers 1.534.000 mensen (59 procent) dat doen voor de Waterschappen. De andere 1.066.000 personen (41 procent) vult de stemhulp in voor de provinciale staten.

  37. Stemmen in de Eerste Kamer is populair

    Voor het eerst kan er gestemd worden in de Eerste Kamer. Inmiddels hebben hier meer dan driehonderd mensen hun stem uitgebracht. De voorzitter van de Eerste Kamer, Ankie Broekers-Knol, deelt als lid van het stembureau de stembiljetten uit. Ze zit er tot ongeveer 13.00 uur. Om 07.30 uur stonden al mensen te wachten om hun stem te mogen uitbrengen, aldus een woordvoerder van de Eerste Kamer. ‘De meesten komen uit Den Haag, maar er zijn ook mensen die speciaal naar de Eerste Kamer komen om te stemmen.’ 

    Kiezers stemmen in de Noenzaal. Het stemhokje staat onder het schilderij De grootmoedigheid van Scipio van Ferdinand Bol, een leerling van Rembrandt. Het stembureau is open tot 21.00 uur. De gemeente Den Haag wil meer bijzondere locaties waar kiezers hun stem kunnen uitbrengen, om zo de opkomst te verhogen. Er kan ook in de Tweede Kamer worden gestemd. Daar staan de stemhokjes bij de ingang aan de Pleinzijde.

  38. Mede door schietincident krijgt rechts in Utrecht voet aan de grond

    Utrechters stemmen bij zorgcentrum ’t Huis aan de Vecht. Beeld Raymond Rutting / de Volkskrant

    Verzorgingshuis ’t Huis aan de Vecht in Utrecht is van oudsher een ‘rood’ bastion. Maar rechts krijgt hier voet aan de grond, mede gevoed door het schietincident van maandag.

    In zorgcentrum ’t Huis aan de Vecht in Utrecht Overvecht wordt op 1 mei nog altijd de Dag van de Arbeid gevierd. De oorspronkelijke bewoners waren vakbondsleden met een sociaal-democratisch signatuur. Bij de stemhokjes is te horen hoe dat linkse gedachtengoed plaatsmaakt voor een rechts geluid.

    ‘Op jou ga ik stemmen’, dacht Sander Alberti (64) toen hij Thierry Baudet deze week campagne zag voeren. Sinds hij zich kan herinneren stemt de Overvechter op de Socialistische Partij, maar na het schietincident van maandag is het tijd voor een ander geluid, vindt hij. Baudet is dat geluid. ‘Hij is recalcitrant, down to earth en genuanceerder dan Wilders. Die gaat me te ver.’ Begrijp Alberti niet verkeerd: hij heeft niets tegen moslims, een mens is een mens. Toch is er een ‘schokeffect’ nodig om de politiek wakker te schudden.

    Arie Kranenburg (54) hoort het van een afstandje aan. Wilders verdient het om te winnen, vindt hij. ‘Er is maandag een meisje van 19 doodgeschoten door een moslim, alleen hij durfde dat te zeggen.’ De huisman en zijn vrouw zijn voor dichte grenzen en zouden het liefst zien dat premier Rutte opstapt. Toch kan Kranenberg het niet over zijn hart verkrijgen om niet op de SP te stemmen. ‘Je mag je partij niet laten vallen’, vindt hij. Dus zette hij zijn rode potlood ook dit jaar weer bij zijn vaste vakje.

    In de kapsalon van het verzorgingstehuis staat het hoofd van Wil Langbein (90) naar iets heel anders: krulspelden. Wat ze gaat stemmen? Geen idee. Ze weet wel op wie ze niet gaat stemmen: de VVD. ‘Ik heb een hekel aan Rutte, schrijf dat maar op. Hij vertelt alleen maar leugens en komt niets na.’ En dan nog iets: die moordenaars van maandag mogen ze van haar ‘tegen een muur zetten’. ‘Anders moeten we ze te vreten geven en dat kost geld.’

  39. In Eesveen rijdt de burgemeester met zijn bakfiets rolstoelers naar het stembureau – maar er meldt zich nog niemand

    Burgemeester Rob Bats van de Overijsselse gemeente Steenwijkerland is woensdagmorgen voor niets met zijn elektrische bakfiets naar het stembureau in het dorp Eesveen gefietst. Er had zich daar nog geen rolstoeler gemeld, die in de bakfiets van de burgemeester naar een stembureau een paar kilometer verderop gebracht wilde worden, zegt zijn woordvoerder. 

    Eesveen heeft maar één stembureau in een school. De deur van die school is te smal voor rolstoelen. Het is te duur om de deur speciaal voor de verkiezingen te verbreden. Aangezien gemeenten sinds dit jaar verplicht zijn om ervoor te zorgen dat elk stembureau voor iedereen toegankelijk is, beloofde Bats begin deze maand dat hij rolstoelers in Eesveen persoonlijk naar een ander bureau zou brengen. De burgemeester staat de hele dag klaar. Zodra zich een rolstoelgebonden kiezer in Eesveen aandient, stapt hij weer op de bakfiets, belooft de gemeente. 

  40. In Houten konden kiezers niet stemmen: hokjes stonden voor nooduitgang

    Kiezers in Houten konden woensdagochtend zeker een uur niet stemmen in wooncomplex De Loericker Stee. De stemhokjes waren in een te kleine ruimte geplaatst en stonden voor een nooduitgang. Op last van de brandweer zijn de hokjes verplaatst. Dat zegt een woordvoerder van de gemeente Houten.

    De kiezers kunnen nu in een ander gedeelte van het wooncomplex hun stem uitbrengen.

  41. Rutte stemt in Den Haag, linkse partijen krijgen mogelijk cruciale rol

    In zijn woonplaats Den Haag heeft premier en VVD-voorman Mark Rutte zijn stem voor de verkiezingen van de provinciale staten en waterschappen uitgebracht. De peilingen wijzen erop dat zijn kabinet de meerderheid in de Eerste Kamer verliest.

    De provinciale staten kiezen in mei een nieuwe Eerste Kamer. De vier regeringspartijen, VVD, CDA, D66 en ChristenUnie, hebben nu nog een nipte meerderheid van één zetel in de 75 zetels tellende Eerste Kamer.

    De fractieleiders van de linkse oppositie hebben hun stem inmiddels uitgebracht. De partijen krijgen mogelijk een cruciale rol in de Eerste Kamer. Volgens de peilingen dreigt de coalitie haar meerderheid in de senaat te verliezen. De eerste die naar het stembureau trok, was Lodewijk Asscher van de PvdA. Hij bracht rond 07.30 uur zijn stem uit en nam in zijn kielzog een aantal jongeren mee. Hij wil jongeren daarmee stimuleren om te gaan stemmen. 

    Halverwege de ochtend togen Jesse Klaver (GroenLinks) en Lilian Marijnissen (SP) naar het stembureau. Klaver deed dat in stemlokaal in een boekhandel tegenover de Tweede Kamer. Marijnissen ging stemmen in haar woonplaats Oss. Het zijn de tweede verkiezingen voor Marijnissen als politiek leider van de SP. Het kabinet van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie heeft de steun van 38 senatoren in de Eerste Kamer: een meerderheid van één.

  42. Rijen bij stembureaus op stations

    Op stations is het woensdag druk met mensen die hun stem uitbrengen voor de provinciale verkiezingen. ‘Van de vier grote steden is het in Utrecht het drukst. Daar staan sinds het begin van de ochtendspits rijen met mensen voor de twee stembureaus’, zegt een woordvoerder van de NS. ‘Maar het lijkt allemaal soepel te verlopen.’ 

    Op 68 treinstations in het land kunnen mensen hun stem uitbrengen. Reizigers kunnen stemmen op het station in de gemeente waar ze wonen, met een geldige stempas en een identiteitsbewijs. Station Castricum had woensdag de ‘primeur’, daar ging het stembureau in de bloemenkiosk open om 00.00 uur. Stemmen op het station kan sinds de verkiezingen in 2006. Het is altijd erg druk bij deze stembureaus.


    Kiezers brengen op station Utrecht Centraal hun stem uit voor de provinciale verkiezingen.Beeld ANP
  43. Vroege stemmers in Amsterdam vingen bot

    Vroege stemmers bij enkele stembureaus in Amsterdam-Zuid konden woensdagochtend hun stem niet uitbrengen. De stembureaus hadden de lijst niet gekregen waarop stempassen stonden die ongeldig waren verklaard.

    Elk stembureau beschikt over een register van ongeldig verklaarde stempassen. Dit register voorkomt dat een kiesgerechtigde twee keer kan stemmen. Dit register van ongeldig verklaarde stempassen moet op de dag van stemming in alle stembureaus beschikbaar zijn en op tafel liggen.

  44. Stembureau Alkmaar dicht wegens brand

    In Alkmaar kunnen mensen hun stem woensdag niet uitbrengen voor de provincialestaten- en waterschapsverkiezingen aan de Biesboschstraat in de wijk Oudorp. Het stembureau is gesloten wegens een brand die woensdagochtend woedde in het appartementencomplex waarin het bureau zich bevindt. De brandweer had het vuur snel onder controle.

    Voor de kiezers heeft het weinig gevolgen. Ze kunnen hun stem uitbrengen in drie nabijgelegen stembureaus.

  45. Partijen zien volop kansen op samenwerking – tot het over de islam gaat. Lees hier het slotdebat terug

    In het afsluitende tv-debat voor de provinciale verkiezingen deden de meeste partijleiders hun uiterste best om het kalm en waardig te houden, zo kort na de gebeurtenissen in Utrecht. De partijen zien volop kansen op samenwerking. Alleen tussen Wilders en Jetten knetterde het even, toen de PVV-leider over de islam begon. Hier leest u de belangrijkste woordenwisselingen terug

    Het verkiezingsdebat op NPO 1 trok dinsdagavond ruim 1,5 miljoen kijkers. Het debat was daarmee het op één na populairste programma van de dag, blijkt uit cijfers van Stichting KijkOnderzoek. De meeste mensen (ruim 2,3 miljoen) stemden dinsdag af op het NOS Journaal van 20.00 uur. De Wereld Draait Door completeert de top drie met ruim 1,4 miljoen kijkers.

  46. Bijzondere stemlocaties: stem in een museum of station

    Kiezers kunnen woensdag weer op verschillende bijzondere locaties hun stem uitbrengen. Reizigers kunnen bijvoorbeeld terecht op 69 stations, en in Leiden kunnen kiezers hun stem uitbrengen in een museum, bij een 2000 jaar oude Egyptische tempel. In de gemeente Zuidplas is weer een drive-instembureau waar je met de auto doorheen kan. Die is op de gemeentewerf in Zevenhuizen. In het Overijsselse Marle kunnen stemmers weer terecht in het kleinste stembureau van het land: de huiskamer van Wim Westhoff. 

    Er is ook een primeur: kiezers kunnen woensdag voor het eerst hun stem uitbrengen in het gebouw van de Eerste Kamer in Den Haag. Voorzitter van de Eerste Kamer, Ankie Broekers-Knol, bemant tussen 10.00 en 12.00 uur persoonlijk het nieuwe stembureau.

     Het eerste stemlokaal opende om 00.00 uur, op station Castricum. Vanaf 05.15 uur konden vroege reizigers al terecht in Breda en Nijmegen en om 05.30 uur gingen ook de stembureaus op station Meppel en Zwijndrecht open. De meeste stationsstembureaus zijn geopend tussen 7.30 uur en 21.00 uur.Het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden huisvest voor de zesde maal een stembureau. Directeur Wim Weijland: ‘Toen we in 1979 onze entreezaal met de Egyptische tempel openden, was de afspraak met de Egyptische regering dat de tempel vrij van entreekosten te bezichtigen zou moeten zijn. De zaal is dus eigenlijk openbare ruimte. Met een stemlokaal benadruk je dat open karakter en worden stemmers, die misschien zelden of nooit in het museum komen, weer eens met die geweldige tempel geconfronteerd.’ 

    Ook zijn er meerdere stemlocaties speciaal geschikt gemaakt voor blinde en slechtziende kiezers. Verspreid over vier provincies en twaalf gemeenten kunnen zij terecht op 23 stembureaus met speciale hulpmiddelen. Die middelen zijn een mal met gaatjes die over het stembiljet gelegd kan worden en audio-ondersteuning.

  47. Stembureaus geopend

    In het hele land zijn om 07.30 uur de stembureaus opengegaan voor de verkiezing van de leden van de provinciale staten en de waterschappen. 13,1 miljoen kiesgerechtigden mogen naar de stembus, blijkt uit gegevens van de Verkiezingsdienst van het ANP.

    Op enkele plaatsen konden kiezers al de afgelopen nacht of woensdagochtend vroeg hun stem uitbrengen. De stemlokalen gaan om 21.00 uur woensdagavond dicht.

    De gekozen leden van de provinciale staten kiezen op 27 mei via zogeheten getrapte verkiezingen de leden van de Eerste Kamer. Het kabinet heeft nog tot in juni te maken met de Eerste Kamer in de huidige samenstelling. Op 4 juni nemen de oude Eerste Kamerleden afscheid. Op 11 juni worden de nieuwe leden van de Eerste Kamer geïnstalleerd. Ook benoemen de Statenleden het dagelijks bestuur van de volksvertegenwoordiging op provinciaal niveau: Gedeputeerde Staten.

    Vandaag zijn ook de waterschapsverkiezingen. Het algemeen bestuur van een waterschap is vergelijkbaar met de gemeenteraad bij een gemeente. Dit algemeen bestuur stelt het beleid van het waterschap vast en controleert of het dagelijks bestuur dat beleid goed uitvoert.

    In 2015 bracht voor de provinciale staten in totaal 47,5 procent van de stemgerechtigden zijn of haar stem uit. Voor de waterschappen brachten dat jaar voor het eerst in tijden veel meer mensen hun stem uit. Toen was het voor het eerst dat deze verkiezingen tegelijk met de verkiezingen voor de provinciale staten werden gehouden.

    De hoop was dat dit meer kiezers zou bewegen hun stem uit te brengen; eerder werden waterschapsbesturen nog per brief gekozen. Uit de gegevens van 17 van de 22 waterschappen bleek in 2015 dat bijna 44 procent (43,99) van de kiezers had gestemd.

  48. Wat zijn de waterschappen eigenlijk?

    Door klimaatverandering groeit de politieke verantwoordelijkheid van de waterschappen, maar toch kunnen zij niet op veel belangstelling rekenen. Welke rol hebben de waterschappen?

  49. Waarom het kabinet wegstemmen niet zo snel zal gaan en er voor de provincie écht iets te kiezen valt

    Wie vandaag gaat stemmen om ‘een signaal aan Den Haag’ te geven, zal geduld moeten hebben. Maar in een land waar om elke centimeter wordt gevochten, staat met de provinciale verkiezingen veel op het spel.