Voetbaltalkshows worden gepresenteerd door kale mannen op leeftijd: een analyse van het genre in vier stellingen

In zijn boek De analyticus, een bundeling van voetbalcolumns uit 2009, geeft Jan Mulder kijkers van voetbaltalkshows een waardevolle tip: ‘Wantrouw om te beginnen de analyticus van dienst, maar geef je aan hem over als hij lekker doorlult, ook als hij dingen beweert die je eigen mening geweld aandoen.’

Mulder is een expert, de vader aller analytici zelfs. Met Frits Barend en Henk van Dorp stond hij in het tv-programma Barend & Van Dorp en de voetbalvariant Villa BvD (1998) in de vorige eeuw aan de wieg van het genre.

Al in 1990 werd de eerste aflevering uitgezonden van Barend & Van Dorp, toen nog een sportprogramma. Mulder werd al snel een van de attracties. Aansluitend was hij twintig jaar lang, op alle zenders en bij alle omroepen, de ingehuurde deskundige die het voetbal trachtte te doorgronden, relativerend en zonder de ijzige verbetenheid die de voetbaltalkshows heden ten dage vaak kenmerkt.

Het zijn er vanaf zondagavond, als op RTL 7 VTBL met Humberto Tan van start gaat, zeven, inclusief de online-show FC Afkicken. VTBL probeert het gat op te vullen dat op de zender ontstond na het vertrek van Inside, inclusief Wilfred Genee, René van der Gijp en Johan Derksen, naar Talpa.

De tijd dat Frits Barend naar alle voetbaltalkshows kijkt is voorbij, zegt hij. ‘Het zijn er te veel.’ Zijn advies aan Humberto Tan: ‘Zorg dat het afwijkt van de andere programma’s en doe iets wat nog niet eerder is gedaan.’ Het zal moeilijk worden, volgens Barend. ‘Want alles wordt al gedaan.’

Zeven voetbalshows, vier stellingen.

Stelling 1: Voetbaltalkshows worden gepresenteerd door kale mannen op leeftijd.

Kees Jansma is 71 jaar. Deze week liet hij weten dat hij ermee stopt. Bij Fox Sports zit hij dit voetbalseizoen voor het laatst twee keer per week aan tafel, op zondagochtend in het gezellige De tafel van Kees – er is een kok – en op maandagavond in Natafelen.

‘Heel leuk om te doen. Op mijn leeftijd bijna op maat gesneden’, zei Jansma in Het Parool over zijn laatste tv-klussen. Jansma is de oudste presentator. Jack van Gelder (Rondo, 68) en Tom Egbers (Studio Voetbal, 61, niet kaal) zijn de andere 60-plussers.

Jullie willen van geen wijken weten, wierp de Volkskrant in 2015 Van Gelder licht verwijtend voor de voeten. Met ‘jullie’ werd de generatie van hem en Mart Smeets, Kees Jansma, Johan Derksen en Frits Barend bedoeld. ‘Het klinkt misschien eigengereid, maar wij zijn gewoon nog niet misbaar in de sportjournalistiek’, antwoordde Van Gelder. ‘Er is te weinig talent dat ons kan opvolgen.’

Humberto Tan is 53, Wilfred Genee ook alweer 51. Jongere generaties worden vertegenwoordigd door Jan Joost van Gangelen (Fox Sports, 44) en Henry Schut (NOS, 42), maar beiden hebben geen vaste talkshow. Schut is wel de presentator van het programma dat de EK’s en WK’s omlijst.

De jongste van het stel is ook de onbekendste, Neal Petersen (34). Hij is de bedenker van FC Afkicken, een online voetbaltalkshow die in 2015 van start ging en een jong publiek trekt. De gasten zijn – en dat is een uitzondering – relatief onbekend.

We beoordelen de stelling als gedeeltelijk waar.

Stelling 2: Vrouwen zijn in voetbaltalkshows steeds beter vertegenwoordigd.

Als in Studio Voetbal een vrouw aanschuift, is ophef gegarandeerd. Toen in 2015 de Twentse voetbaltrainer Mary Kok-Willemsen een van de gasten was, was ze op Twitter trending topic. De meeste commentaren (van mannen) waren allesbehalve vleiend. De grap dat ze de zus van Pierre van Hooijdonk was – ze hebben allebei donker en krullend haar – was een van de meest onschuldige.

De eerste vrouw op dit toneel was Barbara Barend. Na het vertrek van Wilfred Genee naar Talpa in 2005 werd ze de presentator van Voetbal Inside, op verzoek van Johan Derksen. Die had daar snel spijt van. Het niveau was sinds haar komst ‘bedroevend’, mede omdat ze wilde ‘meekwekken’.

Hij noemde haar de ‘lesbische dochter van Frits Barend’ en zei: ‘Als het over Ajax gaat, moet je een dweiltje op haar stoel leggen, want dan wordt ze vreselijk opgewonden.’ Over een andere vrouw die als presentator en verslaggever een plek heeft veroverd, Hélène Hendriks, is Derksen steevast lovend. Net zoals hij maakte zij afgelopen zomer de overstap naar Talpa en is ze te zien bij Veronica.

Incidenteel zitten vrouwen aan de tafels van de talkshows; oud-international Daphne Koster bijvoorbeeld, in Studio Voetbal. De afwezigheid van vrouwen in de studio’s tijdens het WK in Rusland, vorig jaar, leidde tot een publiciteitsgolfje waarin de Volkskrant zich bezorgd afvroeg waar de vrouwelijke voetbalcommentatoren bleven.

Toch zouden uiteindelijk meer vrouwen dan ooit tevoren het WK analyseren. In Studio Rusland maakte de Belgische Imke Courtois indruk en waren ook international Jackie Groenen en oud-international Anouk Hoogendijk te gast.

In zijn column in het Algemeen Dagblad toonde keurmeester Willem van Hanegem zijn enthousiasme over Groenen. ‘Die Jackie kun je gerust blijven uitnodigen.’

En, met een sneer: ‘Omdat ze er verstand van heeft, niet omdat ze een vrouw is. 

Hopelijk valt Aletha Leidelmeijer ook in de smaak bij De Kromme. Samen met Van Gangelen presenteert ze, als opvolger van Hélène Hendriks, een praatprogramma op Fox rond de wedstrijden op zaterdagavond.

We beoordelen de stelling als waar, maar mannen zijn nog veruit in de meerderheid en dat zal niet snel veranderen.

Stelling 3: Voetbaljournalisten van dag- en weekbladen hebben veel profijt van voetbaltalkshows.

Met de toename van het aantal talkshows is de vraag naar voetbaljournalisten spectaculair gestegen. Dat is begrijpelijk. Ze zijn relatief goedkoop, goed geïnformeerd en niet verbonden aan een club of bond, waardoor ze vrijuit kunnen spreken. Ze komen bovendien graag naar de studio’s, want een tv-optreden is prestigieuzer dan een stuk in de krant of een tijdschrift en het levert ook nog eens een leuk zakcentje op.

Het hoogst in de hiërarchie staan Valentijn Driessen (De Telegraaf), Sjoerd Mossou (Algemeen Dagblad) en Willem Vissers (de Volkskrant). Ze zijn regelmatig te gast in de twee best bekeken talkshows, Veronica Inside (Driessen) en Studio Voetbal (Mossou en Vissers).

Hun collega’s zijn vooral welkom bij Natafelen op Fox Sports, de spin-off van het ochtendprogramma van Kees Jansma op dezelfde zender, De tafel van Kees. Dankzij journalisten van landelijke kranten en Voetbal International is Natafelen (duim omhoog voor de naam trouwens) inhoudelijk een van de sterkste talkshows.

Veteraan Jansma heeft op maandagavond bovendien een sterke rechterhand. Kenneth Perez is inhoudelijk sterk, onafhankelijk en streng, maar niet meedogenloos. Dat maakt hem, nota bene een Deen, tot de beste analyticus van Nederland.

We beoordelen de stelling als waar.

Stelling 4: Voetballers die niet weten hoe ze na hun carrière hun leven moeten vervolgen, kunnen altijd aanschuiven in een van de talkshows.

De tijd dat voetballers na hun laatste wedstrijd in een zwart gat vielen is voorbij – tenminste, dat geldt voor voetballers die wedstrijden hebben gespeeld voor Ajax, Feyenoord en PSV. Landelijke bekendheid is geen vereiste, wel een pre.

Wim Kieft (Ajax, PSV) en Ronald de Boer (Ajax) zijn zelfs beroepsanalyticus geworden. Feyenoord is, bij Studio Voetbal, vertegenwoordigd door Pierre van Hooijdonk. Vorig jaar beleefde Rafael van der Vaart (Ajax) een komeetachtige opkomst als analyticus, dankzij het WK-programma Studio Rusland. Het was ook het jaar van de terugval van twee mannen die in tv-studio’s leken te wonen, Gert Jan Verbeek en Jan van Halst. In 2017 trok Co Adriaanse (Studio Voetbal) zich terug, dat was spijtiger.

Als het gaat om het gezamenlijke aantal interlands van de gasten is Rondo (Ziggo Sport) de afgetekende winnaar. Jack van Gelder zit regelmatig aan een tafel met Ruud Gullit, Wim Kieft (tot juli, ook hij vertrekt naar Talpa/Veronica) en Youri Mulder (en Aad de Mos, Dick Advocaat en Henk Spaan). Desondanks komt Rondo zelden boven de 50 duizend kijkers uit.

Aan de andere zijde bevindt zich het kleinschalige onlinekanaal FC Afkicken, de enige talkshow waarin ook onbekende voetballers welkom zijn. We noemen Vito Wormgoor, Berry Powel en Kees Kwakman.

Er is een grote en doorlopende behoefte aan voetballers die hun mening willen verwoorden – en kunnen verwoorden. Dat is niet iedereen gegeven. De slechtste analyticus van de vorige eeuw is Ronald Spelbos. De voormalige voetballer van Ajax en AZ analyseerde eind jarig negentig wedstrijden bij Studio Sport. Deze eeuw kwamen de saaiste analyses in het hetzelfde programma uit de mond van Edwin van der Sar, in 2012.

De nieuwe talkshow VTBL met Humberto Tan schuift twee nieuwkomers naar voren, Theo Janssen en Jimmy Floyd Hasselbaink. Interessant. En riskant. Frank Rijkaard werd hoogstwaarschijnlijk ook gepolst, maar die heeft nergens meer zin, jammer genoeg.

We beoordelen de stelling als waar.