Na drama met dementerende vrouwen: zelfs een fout kledingstuk kan tot een uitbarsting leiden

Het was het personeel van woonzorgcentrum De Lichtervelde in Nazareth in Oost-Vlaanderen dat maandagavond laat alarm sloeg. Op de gesloten afdeling voor mensen met dementie hadden ze het “onnatuurlijk overlijden” vastgesteld van een van de bewoners. Een vrouw van 93 was “met een voorwerp” om het leven gebracht door een medebewoonster.

De hoogbejaarde dame werd meegenomen door de politie en dinsdag voorgeleid bij de onderzoeksrechter. Ze is aangehouden en overgebracht “naar een gespecialiseerde afdeling van de gevangenis”, zegt het parket, waar ze “de nodige medische zorg zal krijgen”. Er werd een college van deskundigen aangesteld om de geestestoestand van de vrouw te onderzoeken. In elk geval zal ze niet meer terugkeren naar het woonzorgcentrum.

Het personeel en de andere bewoners zijn zwaar onder de indruk van wat gebeurd is. Directeur Günther De Coen van De Lichtervelde benadrukt dat er op de afdeling voor dementerenden nooit eerder gevallen van fysieke agressie zijn geweest. “Dit komt totaal onverwacht en het is onbegrijpelijk voor iedereen hier.”

Met broodmes eigen vrouw bedreigd

Nochtans is agressief gedrag een veelvoorkomend probleem bij personen met dementie in rust- en verzorgingstehuizen. “Als men eerlijk is, zal men in elk centrum moeten toegeven dat men er elke dag mee te maken krijgt”, zegt iemand met vele jaren ervaring in de sector.

“Zowat 70 procent van alle ouderen met dementie vertoont gedragsproblemen”, zegt de Nederlandse ouderenpsycholoog Huub Buijssen. Dat kan zich uiten als apathisch voor zich uitstaren, seksueel ongeremd zijn, of verbaal of fysiek agressief zijn. Buijssen leert zorgverleners hoe ze moeten omgaan met die agressieve bejaarden. Hij weet waarover hij spreekt.

“Toen mijn vader 73 was en dement, is hij eens dreigend, met vurige ogen en een broodmes in zijn hand, op mijn moeder afgestapt. Geef het maar toe, je doet het met de buurman, schreeuwde hij. Vader was een heel lieve man, hij heeft moeder nooit kwaad gedaan. Maar in zijn dementie was hij angstig geworden. Hij besefte dat hij achteruitging en was bang dat hij geen volwaardige echtgenoot meer kon zijn voor haar. Eigenlijk wilde hij alleen maar horen dat hij nog altijd de enige was voor haar, maar hij uitte zijn gevoel op een kromme manier. En het had fout kunnen aflopen.”

“Mensen met dementie voelen zich vaak machteloos, gefrustreerd, angstig of verdrietig”, zegt Buijssen. “En die gevoelens komen eruit als boosheid. Daarnaast vallen de remmingen – die zeggen dat je niet zomaar hoort te slaan wanneer je boos bent – weg bij demente personen. Omdat ze oud zijn, horen en zien ze vaak ook slecht. Dus stel je voor: er schuifelt een medebewoner je kamer binnen, je hoort of ziet het niet en plots staat hij naast je en raakt je aan. Het is iemand die je niet kent, want iedereen is een vreemde voor je geworden. Dat kan heel beangstigend zijn. Je impulsen zeggen dat je je moet weren, dus kan het zijn dat je slaat. Een zorgverlener zal voorzichtig en stap voor stap contact maken. Een demente medebewoner doet dat niet. Gelukkig lopen zulke incidenten maar heel zelden fataal af, ook omdat dementerenden vaak de kracht niet meer hebben om iemand iets aan te doen. Maar het minste incident kan hen wél doen ontploffen.”

Elke dag dezelfde kleren

En dat kan veel zijn, zegt Hilde Lamers, directeur van de Alzheimer Liga en dementie- expert. “Een beeld op tv, dat schrikwekkend overkomt omdat ze het niet meer kunnen plaatsen. Maar ook iemand die altijd maar hetzelfde kledingstuk wil dragen. Je kan dan blijven zeggen dat het niet kan om voortdurend hetzelfde te dragen, maar zo voed je de agressie. Je kan het ook anders aanpakken en vier keer hetzelfde kledingstuk kopen.”

Daar draait het om, zegt Lamers: gepast reageren. “Dat geldt voor de naaste omgeving, voor familie en buren, maar ook voor zorgverleners. Van groot belang is met welke houding die zorgverleners tegenover hun patiënten staan, maar veel hangt ook af van hoeveel tijd ze met hen kunnen doorbrengen. Daarom pleiten wij ook voor meer personeel in woonzorgcentra.”

Uit een uitgebreide bevraging van zorgverleners in woonzorgcentra door de christelijke vakbond ACV vorig jaar, blijkt dat ruim de helft van hen vindt dat ze te weinig tijd hebben om de bewoners de zorg te geven die ze nodig hebben. Maar die problematiek is volgens directeur De Coen niet aan de orde in De Lichtervelde. “Wij zijn een organisatie die er alles aan doet om onze bewoners de gepaste zorg aan te bieden. Hier zijn geen besparingen op personeelsvlak. De voorbije weken zijn nog vijf nieuwe mensen aangeworven en normaal gezien starten we komend voorjaar met de bouw van een volledig nieuw woonzorgcentrum.”

Zijn gedachten gaan nu uit naar de familie van het slachtoffer, zegt De Coen. En naar de zorg van de bewoners, die net als het personeel diep onder de indruk zijn van wat er gebeurd is.