Regenwoud valt zonder regen: Amazonewoud herstelt steeds moeilijker van droogte

Het onderzoek werd uitgevoerd met satellietbeelden van 2001 tot 2019, legt Johanna Van Passel uit in De Ochtend op Radio 1. Zij is doctoraatsonderzoeker bij de afdeling Bos, Natuur en Landschap aan de KU Leuven en hoofdauteur van de studie.

"We hebben bekeken hoe de kleur van de boomkruinen veranderd is doorheen de tijd, en vervolgens hoe snel het bos zich herstelt na elke droogteperiode. We hebben gezien dat de herstelcapaciteit van het bos steeds trager werd. Dat kan kan een indicatie zijn dat het Amazonewoud dichter komt bij het kantelpunt naar een gedegradeerd ecosysteem." 

Het regenwoud takelt dus af. Hoe zwakker de bomen, hoe groter de kans dat het ecosysteem onherkenbaar beschadigd raakt, of zelfs omslaat naar een heel ander ecosysteem. 

Maar wat er dan precies in de plaats zou komen als het kantelpunt daadwerkelijk bereikt is, hangt af van plek tot plek.  "Over het algemeen zou het veranderen naar een savanne met vooral open vlakte en enkele bomen in de plaats van het complexe meerlagige bos dat we ons voorstellen bij het Amazonewoud."

Maar hoe droog is het Amazonewoud dan precies? "De afgelopen 20 jaar zijn er 4 extreme, grootschalige droogtes geweest. Zulke intense droogtes verwachten we normaal maar 1 keer per eeuw."

"Die bomen zijn er uiteraard niet op voorzien om om te gaan met zulke droogtes. Een tropisch regenwoud is het net gewoon om heel veel regen te krijgen. Als er dan meermaals te weinig regen valt, kunnen die bomen daar elke keer wat meer onder lijden, minder goed herstellen en ten slotte doodgaan."

Gelukkig is het niet overal in het Amazonewoud even erg gesteld. Toch gaat het om een aanzienlijk deel dat het moeilijk heeft: zo'n 30 procent.

"Het grootste risico op zo'n kantelpunt doet zich voor in het zuiden van het Amazonewoud. Dat is sowieso het droogste gebied. Daar zitten de bomen al het dichtst tegen de ecologische grens aan en krijgen ze maar net genoeg regen in een normaal jaar." 

"Het slechte nieuws is dan weer dat het regenwoud zeer sterk afhangt van zichzelf om regenval te produceren. Als het regent, zuigen de bomen dat water op via de wortels en zweten ze het uit via de bladeren. Zo komt een deel van het water opnieuw in de watercyclus terecht en zal het elders opnieuw regen produceren. Het zuiden van het regenwoud is zeer belangrijk voor die interne regencyclus. Als we daar minder bos krijgen, kan dat ook een effect hebben op andere plekken in het Amazonewoud."

Kunnen we daar iets tegen doen? "Zeker en vast. We hebben op kleine stukjes bos al zo'n kantelpunt bereikt zien worden, maar er is geen bewijs dat er ook een grootschalig kantelpunt bestaat voor het Amazonewoud. De kans is heel klein dat we over 5 jaar geen Amazonewoud meer zouden hebben."

"Het gaat er vooral om het bos dat we nu nog hebben te beschermen tegen ontbossing, nieuwe wegen en mijnbouw, zeker in het zuiden van het Amazonewoud. En uiteraard moeten we de klimaatverandering stoppen, maar dat is natuurlijk een moeilijke kwestie."

Het Amazonewoud is van onschatbare waarde voor het leven op aarde en de strijd tegen de klimaatverandering. Het is de thuis van 10 procent van alle bekende dier- en plantensoorten. En een vijfde van alle koolstof die bomen wereldwijd opslaan, zit in de bomen in het Amazonewoud. Als die verdwijnen, komt die koolstof terecht in de atmosfeer in de vorm van broeikasgassen die de aarde doen opwarmen.