Fietsers voor het eerst bovenaan bij dodelijke verkeersongevallen
Voor het eerst zijn in een jaar tijd meer fietsers dan automobilisten en inzittenden in het verkeer omgekomen. Vorig jaar verongelukten 206 fietsers – 17 meer dan in 2016 – terwijl het aantal verkeersdoden in de auto terugliep van 231 naar 201.
De toename van het aantal fietsslachtoffers is vooral toe te schrijven aan de groeiende populariteit van de e-bike. Ruim een kwart van de fietsers, vooral mannen boven de 60 jaar, verongelukte op een elektrische fiets. Dat blijkt uit cijfers die het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) vandaag publiceert.
Dat er een moment zou komen waarop fietsers de grootste groep zouden worden onder verkeersslachtoffers komt voor verkeersdeskundigen niet als een verrassing. Het aantal dodelijk verongelukte inzittenden van personenauto’s daalt al jaren, het aantal slachtoffers onder fietsers daalt al jaren nauwelijks. Dat laatste geldt ook voor ernstige ongevallen zonder dodelijke afloop.
Auto’s steeds veiliger
De verklaring ligt volgens veel deskundigen voor de hand: auto’s worden steeds veiliger, het veiliger maken van een fiets als vervoermiddel kent begrenzingen en, wat vooral bepalend is: er wordt steeds meer gefietst.
‘Als je het groeiend aantal fietskilometers plaatst tegenover het aantal al dan niet dodelijke slachtoffers van ongevallen, dan kom je tot de conclusie dat fietsen juist steeds veiliger wordt', zegt directeur Peter van der Knaap van de Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV).
Ook de Fietsersbond beklemtoont bij monde van programmacoördinator Jaap Kamminga dat er aan de cijfers van het CBS ook een positieve draai te geven is. ‘Natuurlijk, iedere dode is er een te veel. Maar als je kijkt naar hoeveel meer we met zijn allen zijn gaan fietsen – vooral ouderen – dan mag Nederland zichzelf feliciteren. Fietsen is gezond, we moeten vooral doorgaan met dat te stimuleren.’
In 2017 verongelukten 57 mensen (meer dan een kwart op het totale slachtofferaantal) op een e-bike. Dat is 17 meer dan het jaar tevoren. De toename trad alleen op bij mannen. Meer dan een kwart van hen was 65-plusser.
De elektrische fiets
Ook dat verbaast de SWOV noch de Fietsersbond. De elektrische fiets is enorm populair onder ouderen. Kamminga: ‘En we tellen steeds meer ouderen. Dat is nu eenmaal een demografisch gegeven.’ Uit onderzoeken is nog niet komen vast te staan dat ouderen vaak te hard rijden op zo’n e-bike en daarbij hun eigen afnemende fysieke mogelijkheden (reflex, bijvoorbeeld) onderschatten.
Van der Knaap: ‘Wat we weten is dat enkelvoudige ongelukken, ook die met dodelijke afloop, vaak zijn toe te schijven aan slecht wegdek. We moeten niet onderschatten hoeveel ongelukken er onder ouderen al gebeuren bij het op- en afstappen van een e-bike. Zo’n fiets is zwaarder dan een gewone, daar begint het probleem soms al omdat sommige ouderen er geen rekening mee houden dat hun eigen fysieke mogelijkheden afnemen.’
De SWOV en de Fietsersbond komen tot gelijkluidende conclusies over de oorzaken van al dan niet dodelijke fietsongevallen. De infrastructuur staat op nummer één. Slecht wegdek is gevaarlijk, te volle fietspaden zijn dat ook.
Zonder licht en door rood
Het gedrag van fietsers zelf staat op twee. Er wordt te hard gereden, fietsers laten zich afleiden (door de smartphone bijvoorbeeld), rijden zonder licht en door rood. De stabiliteit en veiligheid van de fiets zelf als vervoermiddel staat op drie. Anders dan de auto is de fiets als vervoermiddel moeilijk veiliger te maken.
Dat is ook het appèl aan het adres van overheden, fietsers zelf en de fietsindustrie dat de SWOV en de Fietsersbond doen. Kamminga: ‘Iedereen moet ertoe bijdragen dat we fietsen nóg veiliger maken. Want we gaan met zijn allen – en gelukkig maar – alleen nog maar meer fietsen.’
Van der Knaap: ‘Wegbeheerders zoals gemeenten, provincies en het Rijk moeten meer geld stoppen in verbreding van fietspaden en in de kwaliteit daarvan.’ De SWOV-directeur ziet dat ook gebeuren. ‘We hebben vorig jaar met tal van organisaties, zoals de ANWB en de Fietsersbond, een manifest opgesteld over verkeersveiligheid waarbij die van fietsers op nummer een staat. Het kabinet omarmt dat manifest en maakt ook geld vrij om de fietsveiligheid te vergroten.’
Zo zou ook financiële ondersteuning voor cursussen e-bikerijden van betekenis kunnen zijn, opperen de deskundigen. De Fietsersbond geeft zulke cursussen al jarenlang en wil het pakket uitbreiden. Voor een helmplicht voor e-bikers voelt de bond niets. De SWOV wel wat, maar ook die stichting relativeert de ‘winst’ van zo’n plicht. Dat zou op jaarbasis nul tot vijf dodelijke slachtoffers kunnen schelen, blijkt uit onderzoek.