Tweede kans die te vroeg kwam
Den Haag
Halbe Zijlstra gaat niet naar Washington. In een kort berichtje bevestigde de ex-VVD’er woensdag dat hij niet meer in de race is voor het Nederlandse bewindvoerderschap bij de Wereldbank. Hij kiest voor een baan in het bedrijfsleven.
Aan Mark Rutte heeft het niet gelegen. De premier gunt zijn ‘maat’ een nieuwe kans; hij vindt het nog steeds ‘verschrikkelijk’ dat Zijlstra moest aftreden door een onthulling in de Volkskrant over een verzonnen bezoek aan de datsja van Putin. Maar zelfs de steun van de premier blijkt uiteindelijk niet genoeg om de gevallen minister van Buitenlandse Zaken benoemd te krijgen bij de bank die namens de lidstaten miljarden uitleent aan ontwikkelingslanden en landen in opkomst.
Waarom is het niet gelukt? Zeker is dat de premier al in een vroeg stadium op de hoogte is van de interesse van Zijlstra. Binnen de VVD gaat al langer de mare dat Rutte van plan is om de Fries snel weer aan het werk te krijgen. Er zijn drie vacatures als commissaris van de Koning, maar een binnenlandse post zit er voorlopig niet in. Dat ligt politiek te gevoelig. Een baan ‘in de luwte’ van Washington moet makkelijker te verkopen zijn. De daar zittende bewindvoerder, PvdA’er Frank Heemskerk, heeft bovendien al eerder aangekondigd te vertrekken.
De vacature voor de positie komt in april online te staan. Zijlstra solliciteert bij de ambtelijke commissie die uiteindelijk een kandidaat moet voordragen aan de vakministers Wopke Hoekstra (Financiën) en Sigrid Kaag (Handel). Het ligt voor de hand dat zij de zaak grotendeels afhandelen.
Het loopt anders. ‘AZ’, de in Den Haag gangbare afkorting voor Ruttes ministerie van Algemene Zaken, mengt zich al in een vroeg stadium in de selectieprocedure. Ergens in april of begin mei krijgt de commissie te horen dat Zijlstra sec op zijn geschiktheid voor de functie beoordeeld moet worden. Politieke overwegingen of zaken als imagoschade mogen geen rol spelen bij de afweging.
vrijheid
Wordt de selectiecommissie zo op een subtiele manier onder druk gezet? Rutte vindt van niet. Als hij in juni vragen krijgt over zijn rol, bezweert de premier: ‘Die commissie kan in volledige vrijheid haar werk doen.’ Toch krijgt ook de Volkskrant van een anonieme bron te horen dat de ambtenaren zich wel degelijk onder druk gezet voelen.
De zoektocht naar een alternatief is dan al in de maak. Ambtenaren van de Algemene Bestuurdersdienst (ABD) zijn actief op zoek naar andere kandidaten. Ex-minister van Ontwikkelingssamenwerking Lilianne Ploumen is een van de mensen die tevergeefs worden benaderd. De naam van ex-minister van Buitenlandse Zaken Bert Koenders valt, maar ook hij hapt niet meteen toe. Ex-staatssecretaris van Financiën Frans Weekers (VVD) zou wel belangstelling hebben.
De kansen voor Zijlstra slinken drastisch als medio juni zijn kandidatuur uitlekt via het AD. ‘Rutte wil Zijlstra op topfunctie in Washington’, luidt de kop. De reacties zijn allesbehalve positief. Thierry Baudet van Forum voor Democratie hekelt het partijkartel. De SP meent dat ‘liegen en bedriegen’ door de VVD wordt beloond. Ook de commentaren in de pers zijn vaak negatief.
Bij de VVD wordt geklaagd dat de functie bij de Wereldbank ten onrechte wordt afgeschilderd als een prestigieuze toppositie. Alsof iemand zich in het verleden ooit heeft druk gemaakt om die post, hoont een liberaal. Ex-PvdA-leider Ad Melkert vond er een onderkomen na alle gebeurtenissen rond Pim Fortuyn en ook onbekende ambtenaren werden benoemd als bewindvoerder. Niemand die ernaar omkeek.
De reacties in de coalitie zijn minder laconiek. D66-leider Alexander Pechtold lijkt overvallen door het nieuws dat Zijlstra in beeld is. Hetzelfde geldt voor de andere twee regeringspartners. Veel enthousiasme is er bij hen niet te bespeuren. De reacties op sociale media maken duidelijk dat ook zij een prijs betalen als de benoeming van de VVD’er doorgaat. Lang niet alle kiezers zullen er begrip voor kunnen opbrengen als de coalitie Zijlstra inderdaad gaat rehabiliteren met een baan die in elk geval aanzienlijk beter betaalt dan een ministerschap.
Zijn de kansen van Zijlstra definitief verkeken door het lek? Lang niet iedereen is daarvan overtuigd. De betrokken ambtenaren zouden te horen hebben gekregen dat ‘AZ’ zich niet druk maakt om de persberichten. ‘Dat waait wel weer over.’ Ook bij de VVD valt op te vangen dat de kandidatuur nog niet van de baan is.
Toch blijft er weerstand. De betrokken ministers Hoekstra en Kaag verzetten zich volgens het AD tegen een benoeming van Zijlstra. Een conflict in het kabinet dreigt.
Uiteindelijk kiest Zijlstra zelf deze week eieren voor zijn geld. Hij meldt aan de selectiecommissie niet meer beschikbaar te zijn voor de functie. De coalitie is zo eindelijk verlost van een dreigend hoofdpijndossier.
Wie moet het nu worden? Weekers geldt als een van de favorieten. Ook hij moest voortijdig opstappen als bewindspersoon na problemen bij de Belastingdienst, maar dat was in 2014.
Zijn benoeming kan ook een signaal zijn voor Zijlstra: een tweede kans laat soms op zich wachten. <
