De menselijke eigenschappen in bomen en chimpansees

"Ahtila is een autoriteit in het vertellen met beelden. Ze gaat niet van punt A naar B in haar storytelling, maar kiest vaak  voor multiple screens installations. Dat heeft vaak een surreëel effect. Je vraagt je af wat de normaliteit is." Laat er geen twijfel over bestaan: curator Eva Wittocx  is trots dat de Finse filmmaker voor het eerst een solo-expo krijgt in ons land, in het Leuvense Museum M.

We staan tussen een vijftal schermen in een van de eerste installaties die Ahtila ooit maakte: The Present uit 2001. Er worden verschillende filmpjes door elkaar afgespeeld. Vijf actrices vertolken vijf vrouwen die elk een psychose achter de rug hadden. De ene kon uit angst enkel op handen en voeten een brug over, de andere probeerde in het donker de stemmen uit haar hoofd te houden. Een van die filmpjes, The Wind, werkte Ahtila met de multiple-screens-techniek ook uit tot een aparte installatie.

Een aanpak die ook voor haar volgende projecten doorslaggevend is. De protagonisten stappen van scherm naar scherm, becommentariëren hun eigen doen en laten en richten zich nu en dan direct tot de kijker. Ahtila's spel met de vierde wand zorgt voor een subtiel aantrekken en afstoten dat de betrokkenheid van de kijker enkel vergroot. Tegelijkertijd worden ook doordeweekse voorwerpen en bezittingen als diep gelaagde stillevens in beeld gebracht. Als kijker kun je nooit alles gezien hebben. 

The making of

In The Annunciation (2010) brengt Ahtila samen met een amateurgezelschap de scène van Maria en de Engel op verschillende manieren in beeld. Ze zoekt samen met de kijker naar het wonderbaarlijke in het alledaagse. Ook de making of is een integraal deel van de installatie. Volgens Wittocx een niet te onderschatten element van Ahtila's werk: "Ze wil aantonen dat het een mensgemaakte constructie is. Daarom zie je ook heel bewust de beamers bij verschillende installaties." 

In haar nieuwste installatie, Potentiality for Love, stelt Ahtila zich de vraag hoe de mens zijn omgeving, de aarde, in beeld brengt. "Dat niet alles zomaar gekadreerd kan worden in de  klassieke 16:9-verhouding toont ze onder andere door met andersvormige ledschermen te werken", legt Wittocx uit.

"Ahtila stelt eigenlijk de menselijke drang in vraag om steeds in portretten te denken, om bijvoorbeeld een boom die we voor ons zien als een entiteit met menselijke eigenschappen te zien."

Hypnotiserende boom

In die zin kunnen Ahtila's nieuwere installaties - zeker Anthropomorphic Exercices, waarin een spar van 38 meter hoog de hoofdrol speelt - volgens Wittocx als oefeningen in het posthumanisme gezien worden. "Ze wijst erop dat er ook niet-menselijke realiteiten bestaan. Zo filmde ze een chimpansee op de rug die nu en dan eens omkijkt, maar eigenlijk vooral met zichzelf bezig is. Alles heeft zijn eigenheid, buiten het menselijke om." 

Alle vervreemding ten spijt, is het vooral een gigantische empathie die je tijdens de expo overspoelt. Of het nu over de menselijke worstelingen gaat zoals in The Present , of over de onverstoorbaarheid van een wuivende boom die bijna hypnotiserend heen en weer beweegt: Ahtila toont de constructieve kracht van het kijken. 

In die zin is het interessant dat het Museum M parallel met Ahtila een kleine expo rond het werk van fotograaf Jim Campers organiseert, die net als de Finse wijst op het hogere bewustzijn dat door beelden kan worden bereikt.    

De expo van Ahtila is nog tot 16/9 te zien in het M Museum.