Grondwetspecialist Stefan Sottiaux: "Wat er nu gebeurt, is echt geschiedenis schrijven”

Voor een grondwetsspecialist als u was het de voorbije dagen wellicht genieten?

(lacht) “Ik mag dat misschien niet zeggen, maar het zijn wel heel spannende dagen voor ons, ja. Het is een ongeziene situatie. Wat er nu gebeurt, is echt geschiedenis schrijven.”

Er worden heel wat vragen gesteld bij de totstandkoming van deze minderheidsregering. Zo werd de koning volgens sommigen gepasseerd.

“De koning is niet gepasseerd. Bij een klassieke regeringsvorming na verkiezingen heeft onze koning nog wel enige speelruimte, want daar wil de traditie dat het de koning is die de gesprekken op gang trekt. Het is de koning die de partijvoorzitters ontvangt, en dan een informateur en formateur aanstelt.”

“Hier gaat het om het ontslag van een aantal ministers, en dan volstaat een Koninklijk Besluit dat getekend wordt door de koning en de eerste minister. Het is de eerste minister die de politieke beslissing neemt, en de koning tekent dat formeel.”

“Stel dat Charles Michel en Bart De Wever na de verkiezingen zouden zeggen: ‘We wachten niet op het initiatief van de koning, en we gaan zelf die regering vormen’, dan zouden ze de koning passeren. Maar dat is hier niet het geval.”

Is dit juridisch gesproken dan wel een nieuwe regering?

“Juridisch gezien heb je Michel I, en gaat het over dezelfde regering. De regering heeft immers niet als geheel ontslag genomen. Maar het is natuurlijk wel zo dat de belangrijkste coalitiepartner uit de regering is getreden, en dat je daardoor een andere samenstelling hebt van de regering. Politiek gezien zou je dus kunnen spreken van Michel II .”

Wat is het verschil met een regering in lopende zaken?

“Lopende zaken gelden wanneer een regering in haar geheel ontslag heeft genomen. Bij een ontslagnemende regering moeten de bevoegdheden worden ingeperkt tot dringende beslissingen of beslissingen van dagelijks bestuur. Het parlement kan die regering immers niet meer controleren omdat de ultieme stok achter de deur, namelijk de mogelijkheid om de regering tot ontslag te dwingen, wegvalt. Vandaag kan het parlement de regering-Michel wel nog tot ontslag dwingen, en is er dus geen sprake van lopende zaken.”

“Ik begrijp dat het contra-intuïtief is dat we een regering hebben die maar 52 van de 150 zetels heeft in het parlement, maar het is echt fundamenteel om te beklemtonen dat het parlement zijn volle controlebevoegdheid behoudt. Dat geeft die regering haar legitimiteit.”

Op welke manier kan het parlement de regering tot ontslag dwingen?

“Het parlement kan te allen tijde de regering interpelleren, het kan de regering controleren, en kan daar ook consequenties aan verbinden. Bijvoorbeeld door een motie van wantrouwen aan te nemen. Die kan constructief zijn, wat wil zeggen dat het parlement met een alternatieve regering en een nieuwe kandidaat-premier komt. Als zo’n constructieve motie wordt aangenomen door een meerderheid in het parlement, dan is de regering verplicht om ontslag te nemen.”

“Zo’n motie kan ook niet-constructief zijn, wanneer men niet met een alternatieve meerderheid op de proppen komt. Als zo’n motie wordt aangenomen, moet de regering formeel juridisch geen ontslag nemen. De regering kan vanaf dat moment het parlement wel ontbinden en nieuwe verkiezingen organiseren. Je krijgt dan immers een patstelling, aangezien een meerderheid van het parlement zich tegen de regering heeft uitgesproken, maar geen alternatief voorstelt.”

Moet er een vertrouwensstemming komen in het parlement, zoals N-VA, sp.a en Groen vragen?

“Aangezien het formeel gezien niet om een nieuwe regering gaat, is premier Michel niet verplicht om naar het parlement te komen.” 

“Eigenlijk is het ook puur symbolisch, want het vertrouwen vragen of een motie indienen is in feite hetzelfde. Het enige verschil is wie het initiatief neemt: de  premier of het parlement. In de twee gevallen blijft het parlement over de mogelijkheid beschikken om met een volstrekte meerderheid een einde te maken aan deze regering. Deze situatie is dus perfect legitiem tot het parlement beslist dat het zo niet verder kan.”

Begrijpt u de kritiek?

“Het is natuurlijk een unieke situatie omdat het om een minderheidsregering gaat die niet op algemene wijze het vertrouwen van de Kamer heeft gekregen, niet ontslagnemend is, en wel over volheid van bevoegdheden beschikt. Het is een politiek hachelijke situatie, maar ik ben ervan overtuigd dat het grondwettig is. Al zal de Raad van State hier uiteindelijk over moeten oordelen.”