Voor het eerst centrale 'Vlaamse toetsen' in de klas: gaan ze kwaliteit verbeteren of leiden ze tot meer schoolstress?

Zowel in internationale als in Vlaamse onderzoeken gaan de resultaten van onze leerlingen stelselmatig achteruit. Een stokpaardje van Vlaams minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA) om die onderwijskwaliteit op te krikken, zijn de Vlaamse toetsen. 

Onder het motto 'meten is weten' moeten scholen met centrale toetsen jaarlijks nagaan of hun leerlingen de eindtermen voor wiskunde en Nederlands behalen en hoe groot hun leerwinst is. Zo kunnen ze snel ingrijpen als dat nodig blijkt.

Voor die Vlaamse toetsen trok de Vlaamse regering een budget van 13,5 miljoen euro uit voor een periode van 5 jaar.

Tegen 2027 zullen alle Vlaamse leerlingen de centrale toetsen op 4 momenten in hun schoolcarrière moeten afleggen:

• In het vierde leerjaar
• In het zesde leerjaar (vanaf 2026)
• In het tweede middelbaar
• In het zesde middelbaar (vanaf 2027)

Wie nu in het 2e middelbaar zit, is het eerst aan de beurt. Die leerlingen zullen de 2 centrale toetsen moeten afleggen tussen nu en 15 mei. Het gaat om een toets Nederlands en een toets wiskunde.

Vanaf volgende week is het ook de beurt aan de eerste reeks leerlingen van het 4e leerjaar in de lagere school. Zij moeten voor 16 mei een toets afleggen. Alles samen gaat het over zowat 150.000 leerlingen.

De toetsen zullen onderzoeken of leerlingen een selectie van de eindtermen voor wiskunde en Nederlands behalen. Hier kan je voorbeeldtoetsen voor zowel het 4e leerjaar als het 2e middelbaar terugvinden.

Het is een test op de computer. De toets Nederlands gaat na hoe goed de leerlingen begrijpend kunnen lezen, door ze bijvoorbeeld vragen over teksten te stellen.

De toets wiskunde bestaat dan weer uit 2 delen: een 'breedtedeel' waarin de leerlingen wiskundige problemen moeten oplossen en een 'themadeel', bijvoorbeeld over meetkunde, dat meer in de diepte gaat. Die thema's worden willekeurig verdeeld over de leerlingen.

Niet iedereen krijgt dezelfde toets: de vragen passen zich aan aan het niveau van de leerling. Wie bijvoorbeeld veel vragen goed heeft, krijgt daarop moeilijkere vragen.

De vragen worden opgesteld door een onafhankelijk universitair steunpunt. Daarbij werken onderzoekers van de Vlaamse universiteiten en 2 hogescholen samen en krijgen ze hulp van mensen uit de praktijk. 

Critici vrezen dat leerkrachten hun leerlingen extra willen voorbereiden op de toets en aan 'teaching to the test' zullen doen, waardoor de leerlingen een minder brede vorming krijgen. En dus de onderwijskwaliteit niet per se zal verbeteren, maar leerlingen gewoon beter worden in die bepaalde testen afleggen.

De onderzoekers geven echter aan dat de antwoorden niet op voorhand 'gedrild' kunnen worden, maar dat leerlingen de vragen goed zullen moeten analyseren om een beredeneerd antwoord te kunnen geven.

Niet elke leerling krijgt dan ook dezelfde vragen, want de opgaven passen zich tijdens de test automatisch aan aan het niveau van de leerling. Het is de bedoeling om de leerlingen op die manier te motiveren om te blijven doorzetten.

Het Katholieke Onderwijs Vlaanderen is bezorgd over hoe goed de testen daadwerkelijk leerwinst op leerling- en op schoolniveau zullen kunnen meten. Zij willen zelf geen uitspraken doen over onderwijskwaliteit louter en alleen op basis van "toetsresultaten in een beperkt aantal leerdomeinen".

Daarnaast hekelt de koepel dat de toetsen de pedagogische vrijheid die elke school heeft om een eigen leerlijn te kiezen niet in het gedrang mogen brengen. Scholieren worden bijvoorbeeld in het 4e leerjaar al bevraagd over eindtermen die pas op het einde van het 6e moeten behaald worden.

Een grote vrees van Katholiek Onderwijs Vlaanderen is dat er publieke ranglijsten gaan komen van de 'beste scholen'. Hoewel dat expliciet verboden is en de resultaten niet extern bekend gemaakt worden, vreest de koepel dat geheimhouding moeilijk zal worden in de praktijk.

De onderwijsinspectie kan wel een school verplichten tot een begeleidingstraject als de resultaten meerdere keren onder de verwachting liggen.

De Vlaamse Scholierenkoepel, de vereniging van, voor en door leerlingen van het secundair onderwijs, maakt zich dan weer zorgen over de toenemende schoolstress die met de testen gepaard kan gaan. Zij benadrukken dat veel leerlingen al erg veel stress ervaren en de Vlaamse toetsen als "nog meer toetsen" zien, gezien weinig scholen van plan zijn om andere toetsen te laten vallen.

Voorzitter Lore Sleeckx zegt daarbij dat scholieren onderwijskwaliteit wel belangrijk vinden, maar dat het ergens logisch is dat je dan als scholier harder je best doet voor iets dat op punten staat, dan voor een centrale toets zoals deze. "Dan kan je je de vraag stellen of we wel de juiste onderwijskwaliteit gaan meten", zegt ze in De Ochtend.

Ze voegt daar nog aan toe dat het belangrijk is voor scholieren om feedback zo snel mogelijk na een toets te krijgen, terwijl dat voor deze centrale toetsen pas eind juni is. "Dat er vrijwel geen nabespreking met een leerkracht mogelijk is, vinden heel wat scholieren een gemiste leerkans", aldus Sleeckx.