In het najaar van 1973 kocht ik Turks fruit, de 29ste druk sinds de verschijning van het boek in 1969. Ik was 16 en zat in het examenjaar van het atheneum op de Christelijke Scholengemeenschap in Emmeloord. Een paar maanden eerder, in februari 1973, was Paul Verhoevens verfilming van het boek in première gegaan, met Rutger Hauer (29) en Monique van de Ven (21), een film die zou uitgroeien tot een klassieker en de bestbezochte Nederlandse film aller tijden, ruim drie miljoen mensen zagen hem.

Ik ook, in het Rembrandt-theater aan het Velperplein in Arnhem. Eigenlijk was ik te jong, maar er werd niet streng gecontroleerd.

Turks fruit veranderde mijn kijk op de Nederlandse literatuur en ongetwijfeld was het een van de belangrijkste redenen om later Nederlands te gaan studeren. Als dit ook literatuur was, wilde ik er meer van weten. Ik had Reve gelezen, Hermans en Mulisch. Ik had de vroege Wolkers' uit de schoolbibliotheek gehaald, de boeken uit zijn eerste en beste periode: Serpentina's Petticoat, Kort Amerikaans, Terug naar Oegstgeest, Horrible Tango. Turks fruit, de afsluiting van die periode, vormde een climax. Hier had iemand zich in een razernij het bloed op de vingers getikt, in een helder proza, rechttoe-rechtaan, met lak aan taboes.

Het was niet nieuw, de Amerikaan Henri Miller had in Parijs al voor de Tweede Wereldoorlog Tropic of Cancer en Tropic of Capricorn gepubliceerd, boeken die vanwege hun scabreuze inhoud pas in 1961 door het Amerikaanse hooggerechtshof als niet-pornografisch werden aangemerkt en mochten worden verkocht. Maar dat was in protestantse kring niet doorgedrongen. Het was Wolkers die deuren en luiken opende die tot dan potdicht hadden gezeten.

Turks fruit hakte er fors in bij ons thuis. Niet meteen, maar pas toen de film het literaire cordon rond het boek had verbroken. Tot dan hoorde het werk van Wolkers voor protestanten bij de vreemde en helaas vaak zondige wereld van de kunst. Daar voltrokken zich weliswaar onrustbarende zaken, maar die vielen nog wel op afstand te houden. Met de film lukte dat niet meer, die drong genadeloos de gereformeerde huiskamers binnen, met onverbloemde seks en al. En het erge was dat de schrijver ervan uit precies zo'n huiskamer afkomstig was.

De seks deed het hem. Dat Wolkers in zijn boeken afrekende met het geloof van zijn jeugd was nog tot daaraan toe. Dat kon gebeuren, de twijfel woekerde ook binnen de gesloten geloofsgemeenschap al als een schimmel. Met de seks lag het anders. J. van Doorne schreef in Trouw dat hij Horrible Tango (1967) een knap werk vond, maar: 'Het boek wordt echter zeer ontsierd door modieuze schunnigheden.' Die modieuze schunnigheden, daar lustten de jonge gereformeerden en hervormden wel pap van. En ze konden ter verdediging altijd nog aanvoeren dat Wolkers voor zijn deconfiture in elk geval de tale Kanaäns hanteerde die hem met de paplepel was ingegoten.

De openlijke seks die in de jaren zestig de samenleving was binnengedrongen, onder meer met de blote Phil Bloom in een programma van de vrijzinnige protestanten van de VPRO, dreigde een stortvloed te worden die alle zekerheden ondergroef. Vooral de grote protestantse zekerheid dat seks vies was en slechts in grote verborgenheid mocht worden gepraktiseerd, als het ten behoeve van de voortplanting echt niet anders kon. Weliswaar kwam in het Oude Testament dat aan de protestantse tafels werd voorgelezen geregeld merkwaardige seks voorbij, maar dat was het woord van God en dus van een andere orde. Seks en schaamte waren broer en zus.

Daar dacht de verloren zoon Wolkers heel anders over, en die opvatting dreigde de protestantse jeugd te vergiftigen.

Ik ging naar de film met de verklaring dat het moest van onze leraar Nederlands. Het was geen porno, zoals mijn vader beweerde, het was verfilmde literatuur, hogere kunst. Dat daar een naakte Monique van de Ven bij hoorde en een masturberende Rutger Hauer, daar kon ik ook niets aan doen. Bij ons op school ging onder leraren de grap dat er speciaal voor protestanten een gekuiste versie van Turks Fruit in roulatie was gebracht: Urk Uit - besmuikt gelach.

Nadat mijn vader later de eerste alinea van mijn Turks fruit had gelezen, wist hij genoeg:

'Ik was aardig in de rotzooi terechtgekomen nadat ze bij me weggegaan was. Ik werkte niet meer, ik at niet meer. Ik lag de hele dag tussen mijn vuile lakens en plakte foto's en naaktfoto's van haar vlak bij mijn gezicht zodat ik op den duur haar dik onder de rimmel zittende oogharen dacht te zien bewegen als ik me aftrok.'

Maar het was te laat, verbieden hielp niet meer, Wolkers had gewonnen. Ik weet niet of mijn vader het boek later alsnog heeft gelezen, het zou me niet verbazen. In dezelfde periode maakte Wim T. Schippers zijn programma's met Barend Servet en Sjef van Oekel en die lieten hem ook niet onberoerd. Niet alleen deed een nieuwe moraal haar intrede, maar ook een nieuwe vrolijkheid, losheid en luchtigheid betreffende zaken die lang verborgen en van een dodelijke ernst waren geweest. Als wordt gesproken over de bevrijdende kracht van het werk van Wolkers, dan zit die daarin.

Op een maandag kwam onze leraar Nederlands, de heer Bavinck, met Turks fruit in de hand de klas binnen. Hij ging eruit voorlezen. Dat was een moedig, bijna provocerend voornemen. Voor hij begon, zei hij dat iedereen die principiële bezwaren had tegen de inhoud de klas mocht verlaten. Eén meisje vertrok, wat me nog meeviel, want de Noordoostpolder was destijds een drooglegging vol conservatief-protestantse denominaties.

Het werd een leuke les; met veel genoegen hoorden wij de heer Bavinck het woord kut uitspreken. Je kon merken dat het hem niet gemakkelijk viel, maar naarmate hij vorderde, ging het steeds beter.

Naar Oegstgeest

Bezoek de plaatsen uit Wolkers' jeugd.

De voormalige Rehobothkapel aan de Willem de Zwijgerlaan in Oegstgeest, niet ver van Wolkers' geboortehuis (Deutzstraat 7), is nu een woonhuis.

In het najaar van 1925 doopte de jonge dominee Klaas Schilder hier Jan Hendrik Wolkers. De orthodoxe theoloog Schilder werd later de grondlegger van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt. De onorthodoxe kunstenaar Jan Wolkers zou mede aan de basis staan van een andere vrijmaking.

Verderop staat de Regenboogkerk, 'het gebouw dat aan het met houtkrullen en Bijbelvingers gevulde brein van een gelovige dorpsarchitect was ontsproten' (uit: Terug naar Oegstgeest).

Meer Wolkersplekken staan in: Terug naar Leiden en Oegstgeest van Peter van Zonneveld.

'Lieve opa Wolkers' blijkt ook een agressieve testosteronbom
Donderdag is het precies 10 jaar geleden dat Jan Wolkers overleed. De Volkskrant viert de schrijver en beeldhouwer. Onno Blom kreeg met het schrijven van Wolkers' biografie de opdracht van zijn leven.

De smerigste citaten van Wolkers volgens de Volkskrantredactie
Donderdag is het tien jaar geleden dat schrijver en beeldhouwer Jan Wolkers overleed. De Volkskrant selecteerde het smerigste uit zijn werk.

Met Nooit meer Auschwitz revancheerde Wolkers zich als woeste kunstenaar
Jan Wolkers tekende in de oorlogsjaren met een woeste eigenzinnigheid, die hij later kwijtraakte. Maar toen kwam het Wertheimparkmonument.

Wolkers' ik-personen zijn wreed én teder, hebben een grote mond en een bang hart
Je kon iets van seks opsteken voordat je eraan deed. Wolkers bracht de literatuur naar de mensen. Maar hoe goed was Wolkers nou echt?

Wat vond een liefhebber als Wolkers van de verfilming van zijn eigen boeken?
Jan Wolkers was een groot filmliefhebber. Wat vond hij van zijn eigen boeken op het witte doek, en van de acteurs die zijn personages vertolkten?

'Jan Wolkers en ik zijn onverbrekelijk met elkaar verbonden geraakt in de verbeelding'
Ze zagen elkaar nauwelijks, maar Jan Wolkers en acteur Rutger Hauer waren sinds Turks Fruit 'onverbrekelijk met elkaar verbonden'. Hauer legt uit waarom.

Wolkers beeld John Coltrane (Boy Edgar Prijs) blijkt al 54 jaar onverwoestbaar
Verdronken, begraven, goud gespoten, als kerststukje en vergeten. Hoe hard de winnaars het ook hebben geprobeerd, de door Wolkers vervaardigde trofee John Coltrane blijkt onverwoestbaar.