Bonobo’s mogelijk nog slimmer dan we dachten
Bonobo’s blijken kreten te combineren om er iets nieuws mee te communiceren. — © Getty Images
Bonobo’s zijn mogelijk nog slimmer dan we dachten. Dat blijk uit een nieuwe studie over hun manier van communiceren. De mensapen blijken ‘zinnetjes’ te vormen door verschillende kreten met elkaar te combineren. En dat doen ze ongeveer net zoals wij.
Een hoge gil bij bonobo’s betekent zoveel als ‘ik ben hier’ of ‘kijk naar mij’. En met een lage gil wil een bonobo ‘ik ben opgewonden’ zeggen. Maar ze blijken meer van die zogenaamde ‘kreet-combinaties’ te gebruiken, uniek voor dieren. Dat blijkt uit analyses van gedetailleerde observaties van de omstandigheden waaronder bonobo’s hun geluiden maken.
LEES OOK. Lisa maakte een foto die het internet deed ontploffen: “Dit had ik niet verwacht”
Uit al die omstandigheden per kreet en per combinatie werd een vermoedelijke betekenis afgeleid, schrijven biologen Mélissa Berthet, Simon Townsend (beiden Universiteit Zürich) en Martin Surbeck (Harvard) deze week in Science. Bonobo’s zijn samen met chimpansees de naaste verwanten van mensen, met een gemeenschappelijke voorouder die ongeveer 8 miljoen jaar geleden leefde.
Betekenisverandering
De drie hechten veel waarde aan het feit dat de combinatie van kreten een ándere betekenis krijgt dan de simpele optelsom van de betekenissen. In menselijke taal is dat schering en inslag, al denkt de routineuze taalgebruiker er nauwelijks over na. Maar in dierencommunicatie is zo’n ‘niet-triviale compositionele combinatie’ nog niet eerder vastgesteld.
LEES OOK. Fotograaf Koen wijdt Instagram-account aan ... koeienfoto’s: “Meer dan gewoon een banaal dier”
Een simpel mensenvoorbeeld van een betekenisverandering dat de onderzoekers geven, is het verschil tussen een ‘blonde danser’ en een ‘slechte danser’. De eerste is een triviale combinatie: een simpele optelsom, blond én danser. Maar de tweede niet: ‘slecht’ slaat niet op de persoon, maar op zijn of haar danstechniek, zo kan de slechte danser best een goede dokter zijn.
Bonobo’s blijken veel zogenaamde ‘kreet-combinaties’ te gebruiken, die uniek zijn voor dieren. — © Getty Images
Een niet-triviale kreetcombinatie van bonobo’s is ook die van het gewone bonobo-piepje (‘ik wil iets’) met het fluitje (‘laten we bij elkaar blijven’) dat in sociaal gevoelige contexten, zoals paringen of machtsvertoon, zoiets gaat betekenen als ‘ik ben de baas’. Een andere niet-triviale combinatie is de piepkreet (‘kom samen’) met de hoge gil (‘kijk naar mij’) die in combinatie een geheel nieuwe rol krijgt in de coördinatie met andere groepen voorafgaand aan een verplaatsing.
175 combinaties
Kleine kanttekening: het aantal kreten dat in de analyses gebruikt werd, was niet heel hoog. 560 enkele kreten en 175 combinaties, in 400 uur observatie in drie bonobo-groepen in de Kokolopori Bonobo Reserve in de Democratische Republiek Congo. Maar de omstandigheden werden zeer gedetailleerd bijgehouden, in een lijst van meer dan 300 mogelijke ‘omstandigheden’.
Een kreet van een moeder die haar zoon achterna rent, kreeg bijvoorbeeld de omstandigheden ‘spelen met een man’, ‘moeder-kindinteractie’ en ‘beweging’ mee. De onderzoekers benadrukken verder dat in hun exploratie van deze mogelijke voorloper van menselijke taal bij primaten veel buiten beschouwing is gelaten. Zoals de rol van gebaren, emotionele uitdrukkingen en ook de mogelijkheid dat een kreet ook weleens helemaal géén betekenis kan hebben.