Direct naar artikelinhoud
brexit

De Britten lopen tegen de geoliede machine van de EU

De Britse premier Theresa May zoekt haar plekje tijdens de EU-top vorige maand in Salzburg.Beeld REUTERS

Ook op de EU-top vanavond krijgt Brits premier Theresa May haar tijgerpumps niet tussen de deur. Haar brexit-eisen stuiten op een solide EU-blok. Vier vragen over de stand van de brexit.

1. Wat is het geheim van de 27 EU-lidstaten?

Er is geen eten voorzien voor de Britse premier Theresa May als ze vanavond aanschuift bij haar 27 EU-collega's. Ze mag kort haar brexitwensen op tafel leggen en de aandacht vestigen op haar politiek benarde situatie, maar daarna moet ze zonder verdere discussie de zaal uit. Het brexitdiner is voorbehouden aan de 27 premiers en presidenten, een kwestie van politieke regie. Misschien dat May even afzakt naar het nabijgelegen frituur Maison Antoine, bondskanselier Angela Merkel stond er eerder in de rij om 45 zakjes friet (voor haar hele staf) te bestellen.

Wat in september met verbaal tromgeroffel werd aangekondigd als 'het moment van de waarheid' - de oktobertop van de EU-leiders moest de doorbraak over de brexit opleveren - is afgezwakt tot de 'waarheid van het moment': de onderhandelingen met Londen zitten muurvast. Waar de leiders vooral over zullen praten zijn noodplannen voor het steeds waarschijnlijkere scenario van een harde brexit op 29 maart 2019 met ontwrichte handelsstromen.

Wat in september werd aangekondigd als 'het moment van de waarheid' is afgezwakt tot de 'waarheid van het moment'

Verbazingwekkend is de impasse niet, grote EU-besluiten komen altijd pas op het laatste moment tot stand. Opvallender is dat May na twee jaar praten nog steeds oog in oog staat met een hecht en massief blok van de 27 andere lidstaten. Het beeld van de EU is er immers niet direct een van 'eendracht maakt macht'.

Polen en Hongarije liggen onder vuur van Brussel vanwege de ondermijning van hun rechtsstaat, Italië tart de eurolanden met een onhoudbare begroting en lidstaten vechten onophoudelijk over migratie, milieu en de europolitiek. Londen waande zich direct na het brexitreferendum (23 juni 2016) dan ook de bovenliggende partij: Groot-Brittannië was soeverein en verenigd, de EU met 27 en verdeeld.

Het tegendeel is waar gebleken: de EU27 zijn vooralsnog een toonbeeld van eensgezindheid, het Verenigd Koninkrijk is hopeloos verscheurd. Premier May heeft nog niet de punt van haar befaamde tijgerprintpumps tussen de Brusselse deur weten te wurmen. Dat is niet zozeer het resultaat van een briljante strategie aan EU-zijde maar van amateurisme aan de overkant van het Kanaal. Zoals een EU-diplomaat het opereren van Groot-Brittannië recenseert: "Een labiele gesprekspartner, vooral verward in gesprek met zichzelf."

2. Waar ging Theresa May de mist in?

Misschien wel de grootste fout maakt Londen direct na het referendum. In plaats van door te pakken in de euforie van de brexit, kost het May en haar kabinet door chaos en onvermogen negen maanden voor de officiële aankondiging de EU te willen verlaten op 29 maart 2017 bij EU-president Donald Tusk wordt afgeleverd. Negen (achteraf gezien) beslissende maanden: ze geven de EU de tijd nauwgezet haar uitgangspunten voor de brexit op te stellen. 'Onze bijbel', noemt een ingewijde het document liefkozend. Slechts negen pagina's lang maar alle hoofdlijnen staan erin. "Het bond ons samen omdat het van de lidstaten was, zij waren de 'eigenaar' en dus eraan gecommitteerd."

Natuurlijk probeert Londen die eerste maanden de EU27 uit elkaar te spelen met bilaterale bezoekjes. Vergeefs, overal waar ze aankloppen worden de Britse diplomaten en politici beleefd ontvangen maar nog voor de thee of het voorgerecht op tafel staat, zijn ze een illusie armer: geen gesprek zonder aankondiging van vertrek ('no negotiation without notification'), is de afspraak tussen de 27. Als May eindelijk haar exit-brief (zes pagina's) verstuurt, ligt de 'bijbel' klaar en heeft de EU een onoverbrugbare voorsprong. "De EU nam steeds het initiatief, Londen volgde binnen de Brusselse kaders", zegt een diplomaat. Besluiten tussen de EU27 over de brexit zijn sindsdien minutenkwesties.

Brits premier Theresa May.Beeld Photo News

Niet onbelangrijk in deze is de keuze voor Michel Barnier (naar voren geschoven door voorzitter Jean-Claude Juncker van de Europese Commissie) als hoofdonderhandelaar voor de EU. Een door de wol geverfde Franse politicus (vier keer minister) die de EU kent als zijn broekzak (twee keer Europees Commissaris, lid van Europees Parlement). Iemand die op goede voet staat bovendien met de brexitonderhandelaar van het parlement (Guy Verhofstadt) en de coördinator namens de lidstaten (de Belg Didier Seeuws).

3. Waarom lopen de onderhandelingen mis?

Het contrast met de voorbereiding aan Britse kant is groot. En schrijnend. Terwijl de EU haar brexitstrategie opbouwt en ontvouwt, geeft May vooral speeches: Lancaster House, (Londen, januari 2017), Florence (september 2017), Mansion House (Londen, maart 2018). Toespraken waarin ze haar publiek oppept met slogans ('brexit means brexit') en 'rode lijnen': uit de interne markt, geen douane-unie, geen erkenning van het Europees Hof van Justitie, een zeer beperkte rekening, stop op vrij verkeer werknemers. Het brengt Barnier tot een prachtige grafiek over welke toekomstige handelsrelatie resteert tussen de EU en Groot-Brittannië als alle Britse 'njets' gerespecteerd worden: de beruchte 'stairway to hell'.

Tekenend voor de Britse spirit bij aanvang is een onderhandelingssessie in september 2017 over de financiële verplichtingen, de eindrekening. Londen heeft een uitgebreide delegatie naar Brussel gestuurd - de Eurostar doet goede zaken in die tijd - die de EU-experts uiteenzet dat niet Groot-Brittannië ook maar één euro aan de EU verschuldigd is maar dat de EU miljarden ponden moet overmaken naar Groot-Brittannië. Het is de tijd dat toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Boris Johnson zegt dat de EU 'kan fluiten' naar haar centen.

"Een dieptepunt", zegt een ambtenaar die aan tafel zat. "Als je zo over je verplichtingen uit het verleden praat, wat is je handtekening in de toekomst dan waard?" Binnenskamers zet Sabine Weyand nog maar eens het DNA van de EU uiteen: een club van lidstaten die elkaar ten diepste wantrouwen en daarom alles vastleggen in regels, tot de zuigkracht van stofzuigers aan toe. "En dan denkt Londen dat wij ze op hun woord vertrouwen."

Gaandeweg de onderhandelingen in 2017 wordt Londen steeds verder in het defensief gedrongen, de rode lijnen verbleken

. De rekening komt op minimaal 43 miljard euro, voor Londen. De rechtspraak van het Europees Hof wordt erkend en op verzoek van May komt er een overgangsperiode waarin alles blijft zoals het is tot december 2020.

4. Waarom zijn de voorstellen van May ontoereikend?

"Er is nooit sprake geweest van onderhandelingen tussen gelijkwaardige partners", concludeert een EU-ambtenaar. Het was chaos versus een geoliede machine. Als May begin juli voor het eerst (twee jaar na het referendum) een voorstel doet over de toekomstige betrekking tussen Groot-Brittannië en de EU (het Chequers White Paper, 104 pagina's) heeft de EU een maand nodig om het te fileren: dit ondermijnt de interne markt, doe je huiswerk over. Tijdens de informele EU-top in Salzburg in september, voelt May zich onbegrepen en vernederd.

Dat de eenheid van de 27 vanavond afbrokkelt (Polen en Hongarije gelden als risico) is volgens betrokkenen onwaarschijnlijk. "De steun voor Barnier groeit met elke top", zegt een ambtenaar. Het maakt de positie van de Britse onderhandelaar Oliver (Olly) Robbins steeds beklagenswaardiger. Een EU-diplomaat: "Robbins is de loyaalste Britse ambtenaar die ik ken. Er zijn er niet veel die tegen hun zin hun land naar de afgrond dragen. Hij verdedigt het onverdedigbare."

Alleen een Britse vlaag van realiteitszin kan een doorbraak opleveren. Diplomaten vrezen dat het er niet meer van komt. "De Britten hebben hun gezond verstand verloren", zegt een van hen. Ook bij EU-president Tusk slaat de twijfel toe. Een harde brexit is 'waarschijnlijker dan ooit', schrijft hij in zijn uitnodigingsbrief voor het leidersdiner vanavond. Maar hij houdt de moed erin: "Het lijkt altijd onmogelijk tot het lukt."