Verkiezingen Catalonië: Puigdemont stelt zich incontournabel voor, maar staat allicht minder sterk dan hij laat uitschijnen

Een dag na de verkiezingen werpt Carles Puigdemont zich op als de nieuwe leider van Catalonië en de volgende minister-president. “We kunnen misschien geen absolute meerderheid voorleggen, maar wel een die groter is dan wat de socialistische kandidaat kan bereiken”, zegt hij op een persconferentie vanuit Argèles-sur-Mer, in het zuiden van Frankrijk.

Nochtans zijn de socialisten van PSC/PSOE met 28 procent van de stemmen de grote winnaars van de verkiezingen. Bovendien halen de partijen die streven naar Catalaanse onafhankelijkheid voor het eerst sinds 2012 geen meerderheid meer.

Met zijn verklaring zet Puigdemont de linkse independisten van Esquerra Republicana de Catalunya (ERC) onder druk om geen regering met de socialisten te vormen. ERC, de partij van de uittredende minister-president, is de grote verliezer en valt van 33 zetels op 20 terug.

Tegelijk probeert Puigdemont ook de winnaars, de socialisten, te weerhouden van in zee te gaan met Partido Popular, dat er ook op vooruit ging. Hij koppelt een dergelijke coalitie expliciet aan zijn gedoogsteun voor de Spaanse regering van Sanchez en verwijst naar akkoorden in Brussel en Zwitserland. Daar is beslist dat Puigdemonts partij Junts per Catalunya de Spaanse regering zou gedoogsteunen, in ruil voor enkele tegemoetkomingen.

Zo moest er amnestie komen voor de vele independisten die na de eenzijdige onafhankelijkheidsverklaring in 2017 met gerechtelijke vervolging geconfronteerd werden. Puigdemont zelf vluchtte toen in allerijl naar België. Die amnestiewet is nog niet goedgekeurd, maar dat zou een kwestie van nog enkele weken zijn.

De tegemoetkoming waar Puigdemont nu aan refereert is de afspraak met Sanchez om de Partido Popular in de oppositie te houden. Hij stelt zich incontournabel voor, maar staat allicht minder sterk dan hij laat uitschijnen.

Lage opkomst

“Ondanks de beperkte winst van drie zetels, zijn deze verkiezingen voor hem een opdoffer”, zegt politicoloog Bart Maddens (KU Leuven). “Zijn partij heeft nu het onbetwiste leiderschap van de Catalaanse independisten, maar het is een bitterzoete overwinning, want ze kunnen er niets mee doen.”

Niet enkel is ERC electoraal in elkaar gestort, ook die derde independistische partij, de antikapitalistische CUP, houdt nog maar vier van de negen zetels over. In 2017, kort na de onafhankelijkheidsverklaring, haalden die drie partijen samen 2,1 miljoen stemmen, nu nog maar 1,2 miljoen. Puigdemont verwees daarvoor zelf naar een lage opkomst bij separatistische kiezers.

“Er is een zekere onafhankelijkheidsmoeheid”, zegt Maddens. Hij wordt daarin bijgetreden door Vincent Scheltiens. De historicus (UAntwerpen) en Catalonië-kenner trekt deze week naar Barcelona voor een congres over de spanningen tussen de Spaanse staat en de regio’s. “De grote maatschappelijke mobilisatie voor de onafhankelijkheid heeft zich intussen omgezet in een desillusie”, zegt Scheltiens. “Nieuwe dossiers zijn op de voorgrond getreden: klimaat, droogte, massatoerisme, economie.”

Volgens peilingen staat ‘onafhankelijkheid’ pas op de zevende plek in het lijstje van bezorgdheden van de burger. De rechtsonzekerheid na de onafhankelijkheidsverklaring deed duizenden bedrijven hun hoofdzetel verplaatsen uit Catalonië naar elders in Spanje. Zes van de zeven Catalaanse bedrijven die genoteerd staan op Ibex-35, de Spaanse aandelenindex, pakten hun boeltje. Het zwaartepunt leek eerder naar Madrid te verhuizen dan naar Barcelona.

Het zorgde voor spanningen tussen Puigdemonts partij Junts en de werkgeversorganisatie Foment, die recent met een bezoek in Frankrijk zijn genormaliseerd. “Daar zijn garanties gegeven om af te stappen van de eenzijdige onafhankelijkheid”, weet Scheltiens.

Knieval voor Madrid

Dat de leiders van ERC en Junts er niet in geslaagd zijn om het mandaat voor Catalaanse onafhankelijkheid uit 2017 te verzilveren, wordt hen door een deel van hun kiezers niet in dank afgenomen. Vooral Junts probeerde nog lang het aura van anti-systeempartij te bewaren, maar zijn ‘Consell per la República Catalana’, een soort regering in ballingschap in Waterloo, werd een flop.

En Puigdemont lijkt geen nieuw plan meer te hebben om de onafhankelijkheid te realiseren. Toch bleef hij, als enige kopstuk van zijn partij, campagne voeren op zijn slachtofferschap als banneling.

“De harde kern van de independisten heeft een afkeer van hun politici gekregen”, zegt Maddens. “De steun voor de Spaanse regering wordt gezien als een knieval voor Madrid.”

Dat kan ook verklaren waarom een nieuwe partij, het uiterst-rechtse Aliança Catalana, uit het niets twee zetels haalt. Tegelijkertijd hebben de socialisten met hun toegevingen aan Catalonië ook wel krediet opgebouwd. Veel Catalanen kenden iemand die problemen had met het gerecht en de aankondiging van de amnestiewet en andere toegevingen zorgen voor opluchting.

“Het gevoel dat die bladzijde kan worden omgedraaid, heeft bijgedragen tot de overwinning van Salvador Illa”, zegt Maddens.