Wat bezielt bejaardenverzorgers om dementerende ouderen te vernederen?

Het parket van Limburg is een onderzoek gestart naar enkele voormalige verzorgers van een rusthuis in Sint-Truiden. Zij zouden vernederende foto's hebben gedeeld van bejaarden in een besloten groep op Messenger. In Het Belang van Limburg hebben getuigen het over foto's waarop te zien is hoe een verzorgster in bed kruipt met een bejaarde die enkel een luier draagt, of beelden van ouderen die zichzelf hebben bevuild en met wie de spot wordt gedreven. 

Het is niet voor het eerst dat dergelijke praktijken de nationale pers halen. In Dendermonde kregen twee bejaardenverzorgsters celstraffen met uitstel en een beroepsverbod van tien jaar omdat ze schrijnende filmpjes hadden gemaakt van dementerende patiënten. Zo circuleerden er beelden van een dementerende bewoner die een banaan 'bevredigt', een patiënt die uit bed probeert te raken en een vrouw onder de douche die wier gezicht en schaamstreek met water wordt besproeid. 

Hoe vaak zulke wanpraktijken plaatsvinden, is onduidelijk. Het Vlaams Ondersteuningscentrum Ouderenmis(be)handeling (VLOCO) registreerde vorig jaar 505 ouderenmisbehandelingen. Maar dat gaat voornamelijk over wantoestanden bij de mensen thuis. Bij meldingen in een woonzorgcentrum verwijzen ze door naar de Woonzorglijn. Vorig jaar gebeurde dat amper vier keer. Eén keer ging het om ouderenmisbehandeling van een hulpverlener naar een bejaarde toe. 

Macht en onmacht

Toch betekent dat niet per se dat het om uitzonderingen gaat. Temeer omdat net deze sector heel hoog scoort op het vlak van grensoverschrijdend gedrag, volgens een nieuw rapport van de Stichting Innovatie en Arbeid van de Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen (SERV). Van alle zorgmedewerkers werd bijna vier op de tien het slachtoffer van een of meerdere vormen van grensoverschrijdend gedrag. 

"Alle organisaties waar machtsstructuren aanwezig zijn, zijn hier vatbaar voor", zegt Christophe Busch, directeur van de Dossinkazerne en criminoloog. "Zeker bij dementerende bejaarden, toch een erg kwetsbare groep." Busch verwijst naar het bekende Stanford-experiment van de Amerikaanse sociaal-psycholoog Philip Zimbardo, begin jaren zeventig. Studenten werden willekeurig opgedeeld in twee groepen: gevangenen en bewakers. Na amper zes dagen moest het experiment worden stopgezet omdat sommige bewakers almaar meer hun macht begonnen te misbruiken.

Busch: "Dat experiment illustreert hoe mensen kunnen afglijden als ze zich in een context bevinden waarbij de ene groep macht heeft over de andere. Zoiets gaat heel gradueel. Het begint met een grapje, maar het eindigt met vernederende beelden online."

Bandwerk

Volgens de criminoloog heeft het ook met macht en onmacht te maken. Dementerende bejaarden die voor de honderdste keer dezelfde vraag stellen, of die net hun gevoeg doen op het moment dat ze een nieuwe pamper hebben gekregen. "Het gevoel van onmacht en frustratie kan een reactie oproepen bij zorgverleners. 'We gaan eens tonen wie de baas is.' De wisselwerking tussen macht en onmacht is een van de drijvende krachten achter afglijdend gedrag."

Volgens Busch moeten organisaties voldoende controlemechanismen installeren om zulke wanpraktijken te vermijden. "In zorginstellingen ga je dat misschien minder hebben, net omdat 'iedereen toch goede bedoelingen heeft'. Maar je ziet ook binnen de zorg professionalisering en verzakelijking. Hoe meer patiënten als bandwerk worden gezien, hoe minder ze als mens benaderd worden. Daar moeten organisaties zich voor hoeden."

Vlaams minister van Welzijn Jo Vandeurzen (CD&V) laat alvast weten dat dergelijke praktijken onaanvaardbaar zijn, en in Sint-Truiden liet hij inmiddels de Zorginspectie ter plaatse komen. Ook wil hij onderzoeken of een verplichting om zulke incidenten te melden soelaas kan bieden.