Energiereus Gazprom boekt stevig verlies: wat betekent dat voor de Russische staatskas (en de financiering van de oorlog)?
De Russische staatsenergiereus Gazprom heeft vorig jaar een verlies van 629 miljard roebel geleden, omgerekend zo’n 6,4 miljard euro. Dat maakte het bedrijf bekend tijdens de bespreking van de financiële resultaten van het jaar 2023. Rusland-expert Kaspar Pucek (Clingendael) merkt op dat deze neergang slechts een beperkt effect zal hebben op de Russische staatskas.
Het is de eerste keer sinds 1999 dat Gazprom geen winst maakte. In 2022 bedroeg de winst van het bedrijf nog ongeveer 12,5 miljard euro. De verslechterde financiële resultaten zijn voornamelijk toe te schrijven aan het verlies van de Europese afzetmarkt, zegt Pucek.
“De Europese markt was de belangrijkste die ze hadden. Die konden ze niet zomaar vervangen, omdat het meeste gas dat Gazprom exporteerde via pijpleidingen ging. Die infrastructuur kan je niet zomaar ergens anders neerleggen.”
Voor de oorlog in Oekraïne importeerde Europa bijna de helft van al het uitgevoerde Russische aardgas. Dat percentage is in 2023 gedaald tot slechts 8 procent. Enkele Europese landen, zoals Hongarije, Servië en Griekenland, blijven nog steeds Russisch aardgas importeren via pijpleidingen.
China als alternatieve afzetmarkt
Rusland exporteert wel nog aanzienlijke hoeveelheden via zee naar Europa, in de vorm van vloeibaar gemaakt aardgas (LNG). “Maar de exportmogelijkheden via zee zijn relatief beperkt”, zegt Pucek. “De strategie van Gazprom is nu om de export naar China uit te breiden. Dat is eigenlijk het enige alternatief.”
Het nadeel voor Gazprom is dat er momenteel maar één pijpleiding is naar China, de Power of Siberia-pijpleiding. “Ze willen nu een tweede pijpleiding bouwen. De vraag is of Beijing die pijpleiding wel wil. Sommige analisten denken dat China niet te afhankelijk wil worden van Russisch aardgas. Het is ook mogelijk dat ze gewoon een betere prijs willen onderhandelen.”
Maar zelfs als de tweede pijpleiding er komt, zal China de Europese markt niet volledig vervangen, voegt Pucek toe. “Dat is niet alleen op de korte, maar ook op de middellange termijn waarschijnlijk niet mogelijk. Een bijkomend probleem voor Gazprom is dat de prijzen op de Chinese markt lager liggen dan in Europa.”
De schade is beperkt
Toch betekent dit volgens de Rusland-expert nog niet dat het Kremlin, de hoofdaandeelhouder van Gazprom, aanzienlijke financiële schade zal ondervinden. “Het heeft wel een impact, maar die is niet meteen dramatisch. Olie is veel belangrijker voor Rusland dan gas.”
In 2022 hebben zowel de Europese Unie als de G7, de groep van vooraanstaande industriële landen, een reeks maatregelen genomen om de import van Russische olie te beperken. De EU heeft een embargo ingesteld op de import van Russische olie en olieproducten via zee. Daarnaast hanteert de G7 een prijsplafond van 60 dollar per vat.
Die maatregelen hebben niet het gewenste effect gehad. Rusland slaagde er snel na het invoeren van de sancties in om meer olie te exporteren naar onder meer India en China. “Die landen kochten Russische olie aan lagere prijzen, waarschijnlijk deels door die westerse sancties. Het verschil tussen de prijzen die voor Russische olie worden betaald en voor olie op de wereldmarkt lijkt wel kleiner te zijn geworden. Het is ook niet gelukt om die prijs onder het prijsplafond te houden”, zegt Pucek.
“Tegelijkertijd zijn de olieprijzen de afgelopen maanden weer gestegen. Dat zie je ook in de inkomsten van de Russische staatskas.” Het zou wel beter voor ze zijn als ze ook weer meer inkomsten uit gas hadden, zegt Pucek, maar de impact is niet zo groot. Volgens onderzoek van de universiteit van Oxford genereert olie vier keer zoveel inkomsten voor de Russische staatskas als aardgas.
Welke impact heeft dit op de oorlog in Oekraïne?
Rusland heeft dus nog meer dan genoeg middelen om de oorlog in Oekraïne voort te zetten. Ook hier nuanceert Pucek echter. “Ze raken langzaam door hun financiële reserves heen, maar ze hebben wel nog veel ruimte.” Behalve uit olie en gas kan Rusland bijvoorbeeld op de binnenlandse markt geld lenen. Het Kremlin kan ook de belastingen verhogen.
“Op lange termijn zal dat ten koste gaan van de levensstandaard van Russen. Ze kunnen niet al hun uitgaven op hetzelfde peil houden terwijl ze die oorlog voeren. Op een gegeven moment zal dat gevolgen hebben voor andere zaken, zoals sociale uitgaven.”
Volgens Pucek heeft het Russische regime echter weinig te vrezen. “De kans dat er een opstand of een coup is tegen een leider als Poetin is relatief klein. Dat blijkt uit statistisch onderzoek van mensen die dat soort regimes historisch hebben geanalyseerd. Dat betekent niet dat het onmogelijk is, maar de kans is vrij klein.”
Wat wel een grote impact zou kunnen hebben, is een daling van de olieprijs, zegt Pucek ten slotte. “Als de wereldwijde olieprijs in één keer fors daalt, zou Rusland wel een groot probleem kunnen hebben. Zonder zo’n daling zal daar niet meteen een groot probleem ontstaan.”