Direct naar artikelinhoud
Vrouwenrechten

Steeds meer Saudische vrouwen willen het land uit: “Vluchten is de enige mogelijkheid om te ontsnappen”

Op de vlucht voor de voogd
Beeld ROBIN UTRECHT

Het verhaal van Rahaf al-Qunun, het Saudische meisje dat haar land ontvluchtte op zoek naar een beter leven, is geen alleenstaand geval. De jongste jaren is er volgens mensenrechtenorganisaties een opstoot van jonge vrouwen die het enorme risico nemen om weg te vluchten uit Saudi-Arabië. En niet iedereen heeft zo veel geluk als al-Qunun.

en

Elke keer dat haar vader haar sloeg of vastbond om haar te straffen voor haar ongehoorzaamheid droomde de Saudische tiener Shahad al-Muhaimeed van ontsnappen. Maar hoe wanhopig ze er ook vandoor wilde gaan, één vraag hield haar altijd tegen: hoe? Vluchten binnen het land had weinig zin: de Saudische politie zou haar opsporen en terug naar huis brengen. En de wet verbood het naar het buitenland te reizen zonder de toestemming van haar vader.

Maar tijdens een gezinsvakantie in Turkije op haar zeventiende zag Muhaimeed haar kans om te vluchten. Terwijl de andere leden van het gezin sliepen, nam ze een taxi die haar over de grens naar Georgië bracht. Ze vroeg de vluchtelingenstatus aan en begon een nieuw leven. “Ik leid nu het leven dat ik wil”, zegt Muhaimeed, nu negentien, aan de telefoon vanuit Zweden. “Ik woon in een goed land dat vrouwenrechten kent.”

Geen nieuw fenomeen

Het lot van Saudische vrouwen kwam volop in de aandacht door het verhaal van Rahaf al-Qunun, een Saudisch meisje dat vorige week vastzat in Thailand toen ze op weg was naar Australië om daar asiel aan te vragen. Vorige woensdag verleenden de Verenigde Naties haar de vluchtelingenstatus, mede dankzij een internationale campagne op sociale media. Vrijdag vloog ze naar Canada, dat haar asiel gaf.

Vrouwen die Saudi-Arabië proberen te ontvluchten zijn geen nieuw fenomeen. Al in de jaren 70 werd een Saudische prinses gearresteerd toen ze het koninkrijk wilde verlaten met haar minnaar. Het koppel werd berecht voor overspel en geëxecuteerd. De jongste jaren is er volgens mensenrechtenorganisaties echter een opstoot van jonge vrouwen die het enorme risico nemen om weg te vluchten uit Saudi-Arabië. Vrouwen die de maatschappelijke en wettelijke beperkingen beu zijn, maken gebruik van sociale media om hun ontsnapping te plannen en soms ook te documenteren. “Vrouwen die vijftien jaar geleden nooit zouden worden gehoord, vinden nu manieren om te communiceren”, zegt Adam Coogle, die Saudi-Arabië volgt voor Human Rights Watch.

Sommigen die het aandurven, gaan er stilletjes vandoor en reizen naar de Verenigde Staten of elders om daar asiel aan te vragen – wat verre van zeker is. Zo vechten twee zussen, Ashwaq (31) en Arrej Hamoud (29), sinds ze in 2017 werden onderschept in Turkije voor de rechtbank hun deportatie aan. Ze zeggen dat ze voor hun leven vrezen als ze naar Saudi-Arabië worden teruggebracht.

‘Vrouwen die vijftien jaar geleden nooit zouden worden gehoord, vinden nu manieren om te communiceren’
Adam Coogle, Human Rights Watch

Voor andere vrouwen, zoals al-Qunun, was de publiciteit juist cruciaal voor het welslagen van hun ontsnapping. Toch is die internationale aandacht geen garantie dat ze niet zullen worden gerepatrieerd. In 2017 smeekte Dina Ali Lasloom (24) om hulp in een veelbekeken filmpje nadat ze op weg naar Australië was tegengehouden op de Filipijnen. Ze werd vastgehouden op de luchthaven tot leden van haar familie haar kwamen halen en terugbrachten naar Saudi-Arabië. Wat daar met haar is gebeurd, is niet duidelijk.

Kosten noch moeite

Vrouwen die weg raken, moeten niet alleen optornen tegen inspanningen van hun familie om hen terug te halen, ook de Saudische overheid spaart kosten noch moeite om de vrouwen te repatriëren, vaak met de hulp van plaatselijke diplomaten. Wie wordt gerepatrieerd, riskeert een proces wegens ongehoorzaamheid jegens het ouderlijke gezag of beschadiging van de reputatie van het koninkrijk. “Saudische vrouwen worden nog altijd behandeld als staatseigendom”, zegt Moudi Aljohani, die als student naar de Verenigde Staten verhuisde en asiel heeft aangevraagd. “Het speelt geen rol of de vrouw al dan niet politieke opvattingen heeft. Ze zullen achter haar aan gaan en haar dwingen terug te keren.”

Vrouwen vluchten op verschillende manieren, maar er zijn gelijkenissen, blijkt uit gesprekken met vijf die erin geslaagd zijn. Velen hadden hun plannen in private chatgroepen besproken met vrouwen die het hen hadden voorgedaan of die plannen hadden. Een paar maanden voor al-Qunun haar familie verschalkte in Koeweit kreeg ze advies van een vriendin die erin was geslaagd in Australië asiel aan te vragen.

Vaak vluchten ze van Turkije, een populaire vakantiebestemming voor Saudi’s, naar Georgië, waarvoor ze geen visum nodig hebben. Ook Australië ligt in de markt, omdat je voor dat land online een visum kunt aanvragen, wat de enige optie is voor vrouwen die zich niet naar een buitenlandse ambassade kunnen begeven.

Sommigen zeggen dat ze op de vlucht gingen voor misbruik door mannelijke familieleden en omdat ze in het koninkrijk nergens terecht konden voor bescherming of om hun rechten te verdedigen. Anderen wilden ontsnappen aan de strikte islamitische sociale codes, die beperkingen opleggen aan de kleren die vrouwen mogen dragen, de banen die ze mogen doen en de mensen met wie ze mogen omgaan. En allemaal hadden ze het over de wetten inzake de mannelijke voogdij in het land, waardoor mannen een enorme macht uitoefenen op het leven van vrouwelijke familieleden. “Het is die mannelijke voogdij die maakte dat we Saudi-Arabië wilden ontvluchten”, zegt Muhaimeed in Zweden. “Dat is de voornaamste reden voor meisjes om ervandoor te gaan.”

‘Het speelt geen rol of de vrouw al dan niet politieke opvattingen heeft. Ze zullen achter haar aan gaan en haar dwingen terug te keren’
Moudi Aljohani, gevluchte Saudi

Voogdijschap

In Saudi-Arabië moeten alle vrouwen een mannelijke voogd hebben, wiens toestemming ze nodig hebben om te huwen, te reizen en medische zorgen te ondergaan. Vaak is die voogd de vader of de echtgenoot, maar het kan evengoed een broer of zelfs een zoon zijn.

Kroonprins Mohammad bin Salman, die zowat het dagelijks bestuur van het land behartigt, heeft zich voorgenomen het leven van Saudische vrouwen te verbeteren. Hij legde de gevreesde religieuze politie aan banden, die vrouwen onder meer controleerde op hun klederdracht, en vorig jaar hief hij het verbod voor vrouwen om met de auto te rijden op. Saudische vrouwen mogen nu gemengde concerten bijwonen en hebben veel meer carrièremogelijkheden dan hun moeders. Gevraagd naar het voogdijschap vorig jaar zei de prins dat Saudi-Arabië “een manier moet vinden die noch de familie, noch de cultuur schaadt”.

Die initiatieven hebben zijn populariteit bij Saudische vrouwen vergroot. Velen zeggen dat het voogdijschap goed te dragen is omdat hun mannelijke verwanten goed voor hen zorgen. Anderen ontwijken de reglementering door een baan te zoeken in buurlanden zoals de Verenigde Arabische Emiraten, waar de maatschappelijke regels minder strikt zijn. Maar volgens critici van het regime sluit dat verregaande controle of misbruik door een voogd niet uit.

Sms bij vluchtpoging

Dat zette Nourah (20) ertoe aan naar Australië te vluchten. Haar vader scheidde van haar moeder nog voor ze werd geboren. Ze werd naar eigen zeggen vooral door haar ooms opgevoed. Haar vader misbruikte haar, maar pogingen om hulp te zoeken leverden niets op.

Vorig jaar wilde haar vriend met haar trouwen, maar haar familie verbood dat omdat hij van een lagere sociale klasse was, zegt Nourah, die om veiligheidsredenen alleen haar voornaam in de krant wil. Haar vader regelde een huwelijk met een man die ze niet kende en die haar verbood te gaan werken. In oktober, een dag voor haar toekomstige echtgenoot arriveerde, liep ze weg.

Saudische mannen kunnen gebruikmaken van een overheidswebsite om de vrouwen over wie ze het voogdijschap hebben in het gareel te houden. Zo kunnen ze hen het recht om te reizen ontzeggen. Ze krijgen zelfs een sms als hun vrouw of dochter op een vliegtuig stapt.

Nourah gaf zichzelf via de telefoon van haar vader de toestemming om te reizen, blokkeerde de meldingen en vloog naar Turkije. Van daar reisde ze naar Georgië, waar ze een ticket kocht om via de Verenigde Arabische Emiraten naar Australië te vliegen. Het was haar grote vrees dat de autoriteiten van de Verenigde Arabische Emiraten haar zouden tegenhouden en terugsturen naar Saudi-Arabië. “Het was een beetje een zelfmoordmissie, maar ik had geen keuze”, zegt ze. Het lukte haar niettemin in Australië te geraken en asiel aan te vragen.

‘Het was een beetje een zelfmoordmissie, maar ik had geen keuze’
Nourah, gevluchte Saudische

Doodsbedreigingen

Saudische vrouwen die naar het buitenland vluchten ondergaan vaak beledigingen en doodsbedreigingen van familie en van andere Saudi’s die menen dat ze het land in diskrediet brengen. Mensenrechtenorganisaties begrijpen dat de vrouwen hun slechte omstandigheden ontvluchten, maar zijn bezorgd dat ze daardoor in nog groter gevaar verkeren. “Voor de weinigen die slagen zijn er veel meer die falen. Vrouwen die worden teruggestuurd lopen enorm veel gevaar”, zegt Adam Coogle van Human Rights Watch.

Volgens hem is het bijzonder moeilijk om in te schatten hoeveel vrouwen uit het koninkrijk zijn weggevlucht. Sommigen nemen nooit contact op met hulporganisaties, en met wie dat wel doet gaat het contact vaak verloren, waardoor niet duidelijk is of ze ooit een poging hebben gewaagd en waar ze eventueel zijn terechtgekomen.

Hij zegt dat veel vrouwen die uit Saudi-Arabië weg willen contact met hem opnemen. Zijn organisatie helpt hen daar niet bij, maar verleent wel assistentie als ze juridische bescherming buiten Saudi-Arabië zoeken.

Rahaf al-Qunun keek alvast uit naar haar nieuwe leven toen ze in een hotelkamer in Bangkok aan het wachten was op haar vlucht naar Canada. Ze wil naar de universiteit om architectuur te studeren, zei ze. Ze ging er niet van uit dat de aanpassing aan een land dat ze niet kende van een leien dakje zou lopen, maar ze had geen spijt. “Vluchten is de enige mogelijkheid om te ontsnappen”, zei ze. “Een andere manier bestaat niet.”

Lees ook: 

Wie is Rahaf al-Qunun, het jonge voorbeeld voor Saudische vrouwen die willen vluchten?

©The New York Times