Een crimineel staande houden die je op heterdaad betrapt: mag je dat als gewone burger doen?

Vanmorgen zijn in Gent 6 mannen veroordeeld voor opzettelijke slagen met de dood tot gevolg. Ze hadden een inbreker betrapt en wilden hem in bedwang houden tot de politie kwam, maar de man liet daarbij het leven. Volgens de rechter hebben ze buitenproportioneel geweld gebruikt. De zaak doet de vraag rijzen: wat mag je als gewone burger wel of niet doen als je een crimineel op heterdaad betrapt?

“Arrestatie op heterdaad door particulieren bestaat wel degelijk, ook in het Belgisch recht", zegt professor strafrecht Joachim Meese van de UAntwerpen in De Wereld Vandaag op Radio 1. "Het doet denken aan de term citizen's arrest die we kennen van Amerikaanse films en series, maar wij hebben dus ook die mogelijkheid. In feite betekent dat dus dat je als particulier een persoon van zijn vrijheid mag beroven wanneer je die persoon op heterdaad betrapt op een misdrijf."

Het is wel belangrijk dat het effectief over een betrapping op heterdaad gaat: "Het gaat om een toestand waarbij je iemand het misdrijf voor jouw ogen ziet plegen".

Iemand in de val lokken, of opwachten valt hier dus niet onder: "Het uitgangspunt van het strafrecht is altijd het tegengaan van eigenrichting. Daarmee bedoelt men dat het strafrecht er net voor dient om te verhinderen dat mensen het recht in eigen handen zouden nemen."

"Als je aanwijzingen hebt dat er een misdrijf zal gebeuren dan moet je de politie inschakelen. Het is dan aan de politie om de vaststellingen te doen en personen te arresteren."

De wet is van toepassing op alle particulieren en dus ook op personen die bijvoorbeeld werkzaam zijn als privébewakingsagenten in grootwarenhuizen. "Zij vallen daar uiteraard ook onder en hebben daardoor ook meer bewegingsvrijheid in hun job."

"Al is er ook een specifieke wet van 2017 die enkele aparte voorwaarden en specifieke regels voor beveiligingspersoneel voorschrijft. Bijvoorbeeld dat men de gevatte persoon niet mag opsluiten of ergens aan vast mag maken. Ze moeten ook onmiddellijk de politie ter plaatse laten komen. Als dat niet lukt binnen 2 uur dan moet men die persoon ook laten gaan." 

Het principe van het burgerarrest is van toepassing op de meeste misdrijven, alleen niet op lichte overtredingen: “Als je iemand bijvoorbeeld een kras ziet trekken op een wagen, dan mag je die niet gaan arresteren. Als het gaat over iemand die graffiti aanbrengt zonder toestemming of over het vernielen van een afsluiting, dan zijn dat eigenlijk wel al zogenoemde wanbedrijven en valt dat dus onder het principe. De wetgever is daar dus heel ruim in gegaan."

Dan is er nog de kwestie van hoeveel geweld hiermee gepaard mag gaan? "De wet is voornamelijk bedoeld voor situaties waarbij men iemand een misdrijf ziet plegen en je die persoon een hele korte tijd wil verhinderen, zodanig dat de politie kan tussenkomen. Geweld gebruiken is dus in principe niet aan de orde, de bedoeling is louter om iemand te verhinderen om weg te lopen."

Zoals ook blijkt uit de straf die de rechtbank van Gent vanmorgen heeft uitgesproken, is het dus wel degelijk een risico om iemand zelf te gaan arresteren: "Er kunnen natuurlijk ook misdrijven gepleegd worden tijdens zo'n 'burgerarrest'. Als men geweld gebruikt dat onevenredig is, kan men daar ook voor vervolgd worden. Daarom moet je met zoiets altijd heel voorzichtig en omzichtig omspringen."