Oostenrijk wordt politiek laboratorium nu radicaal-rechts meeregeert
Vlak voor het einde van het oude jaar heeft het rechtse populisme toch nog een kleine doorbraak bewerkstelligd. De FPÖ treedt toe tot de Oostenrijkse regering. Wat bij verkiezingen elders in West-Europa werd voorkomen, gebeurt nu in Wenen: radicaal-rechts dringt door tot de macht. Het Oostenrijkse beleid op het punt van immigratie en islam wordt harder, maar er komt geen referendum over uittreding uit de Europese Unie.
Het is een passende afsluiting van 2017, het angstjaar. Dat begon onder een onzeker gesternte. De Britten hadden eerder voor de Brexit gekozen, de Amerikanen voor Donald Trump. Was het ditmaal de beurt aan de Nederlandse, Franse en Duitse kiezers om de gevestigde orde een oplawaai te verkopen? Het viel mee: de rechts-populistische greep naar de macht mislukte in die landen. Maar anti-establishment-politici haalden veel stemmen, ze doen de Duitse kanselier Angela Merkel wankelen en in Oostenrijk breken zij door. Het beeld na twaalf maanden is derhalve gemengd: opluchting overheerst maar de populistische onderstroom blijft te sterk om hem te kunnen negeren.
Politiek laboratorium
Spannend zal het zijn wat er gaat gebeuren onder de Weense coalitie van de christelijk-conservatieve Volkspartij (ÖVP) en de Vrijheidspartij (FPÖ). Oostenrijk wordt een laboratorium voor samenwerking tussen de gevestigde politiek en een reëel existerend rechts-populisme dat het niet meer bij woorden alleen kan laten. Hoofd van het lab wordt een man van 31, Sebastian Kurz. Vanaf de beëdiging morgen is de ÖVP'er niet alleen 's werelds jongste regeringsleider maar ook uitvoerder van een experiment.
Oostenrijk wordt een laboratorium voor samenwerking tussen de gevestigde politiek en een reëel existerend rechts-populisme dat het niet meer bij woorden alleen kan laten
Hij is er de aangewezen man voor. Want of het zijn jeugd is of niet, Kurz heeft bewezen lenig en wendbaar van geest te zijn. In het naoorlogse Oostenrijk regeerde zijn ÖVP 45 van de 72 jaar met de sociaaldemocratische SPÖ. Toen de kiezers vorig jaar bij de presidentsverkiezingen de beide volkspartijen en hun Grote Coalitie wegvaagden, koos Kurz voor verandering. Hij vormde de ÖVP om tot een beweging, trok onafhankelijke kandidaten aan en presenteerde iets wat oud en belegen was als jong en nieuw.
Immigratie
Een omslag was er ook in zijn standpunt over immigratie. Als 24-jarige staatssecretaris van Integratie beschouwde hij haar nog als oplossing voor de vergrijzing. Maar toen hij zag dat de kiezers in de paniek van de vluchtelingencrisis van 2015 een ruk naar rechts maakten, bewoog hij mee en nam hij het harde anti-immigratieprogramma van de FPÖ over.
Het had effect. Eerder dit jaar lag de ÖVP nog derde in de peilingen, maar door het nieuwe partij-imago en het strengere immigratiestandpunt verdrong Kurz de FPÖ van de eerste plaats. Op 15 oktober won hij de verkiezingen en eindigden de populisten op de derde plaats, net achter de SPÖ. Het was een belangrijke zege. Kurz logenstrafte de stelling dat populistische kiezers liever voor het origineel kiezen en voorkwam dat de FPÖ de grootste werd. Maar in het experiment, was dit nog maar het begin. De jonge, nieuwbakken kanselier moet nu in de coalitie laten zien dat hij het populisme kan ontkrachten.
De jonge, nieuwbakken kanselier moet nu in de coalitie laten zien dat hij het populisme kan ontkrachten
Verkeerde vrienden
Dat wordt niet gemakkelijk. De FPÖ is de partij van wijlen Jörg Haider, een omstreden politicus die ooit de nazi-economie prees. Inmiddels wordt de partij geleid door Heinz-Christian Strache, die in zijn jeugd verkeerde in neonazikringen. De partij heeft een voorkeur voor in vele ogen verkeerde vrienden, zoals vroeger Saddam Hoessein en tegenwoordig Vladimir Poetin. De 48-jarige Strache, die vicekanselier wordt, heeft een matiging doorgevoerd, maar het wantrouwen tegen de partij blijft groot.
Als het om de EU gaat heeft Kurz de FPÖ aan de ketting gelegd. Zij krijgt de belangrijke veiligheidsministeries van Binnenlandse Zaken, Buitenlandse Zaken en Defensie. Maar de BuZA-afdelingen die zich bezighouden met Europa worden overgeheveld naar de kanselarij en komen onder Kurz' directe leiding. De eurosceptische FPÖ heeft moeten accepteren dat er geen Öxit-referendum komt. "Alleen in een krachtig Europa kan er een krachtig Oostenrijk zijn", aldus het coalitieakkoord.
Als het om de EU gaat heeft Kurz de FPÖ aan de ketting gelegd
Brussel
Kurz' eerste buitenlandse reis is naar Brussel. Wel wil de nieuwe regering dat er macht teruggaat naar de nationale regeringen. Verder is het beoogde beleid strak-rechts: bestrijding illegale immigratie, verlaging uitkeringen voor asielzoekers, meer politie, minder belasting.
Europa kijkt toe. In 2000 reageerde het met sancties toen ÖVP en FPÖ een coalitie aangingen. Dat gebeurt dit keer niet. De EU is veranderd. De nieuwe oostelijke lidstaten straffen geen geestverwante regering. De westelijke lidstaten gaan vooral volgen hoe de Weense proef uitpakt. Zij hebben een cordon opgetrokken rond rechts-populistische partijen. Oostenrijk doet het tegenovergestelde. Kurz gaat met de FPÖ samenwerken in de hoop dat de last van regeringsverantwoordelijkheid haar verzacht, splijt of dooddrukt.
In 2000 reageerde de EU met sancties toen ÖVP en FPÖ een coalitie aangingen. Dat gebeurt dit keer niet