Hoe moet het verder in Duitsland? Drie scenario's

1. Een nieuwe 'GroKo'

Angela Merkel is vandaag nog altijd de ontslagnemende bondskanselier van een regering van de christendemocraten van CDU en CSU, samen met de sociaaldemocraten van SPD. Een heruitgave van die coalitie van de twee grootste partijen - de Große Koalition of GroKo - behoort theoretisch gezien dan ook nog altijd perfect tot de mogelijkheden. Beide fracties samen zouden een ruime meerderheid hebben in het parlement.

Maar de SPD weigert halsstarrig opnieuw in de regering te stappen. De partij werd bij de verkiezingen in september zwaar afgestraft na het regeringsbeleid van de afgelopen vier jaar en wil Merkel niet opnieuw als 'juniorpartner' uit de brand helpen. Het moet en zal de oppositie worden, waar de sociaaldemocraten opnieuw aan een eigen 'smoel' willen werken om het historische dieptepunt van 20,5 procent te boven te komen. 

Ook tijdens de afgelopen weken, toen de Jamaica-onderhandelingen al in het slop zaten, bleef de SPD bij dat standpunt. Een heruitgave van de GroKo heeft - verrassingen niet te na gesproken - weinig kans op slagen.

2. Een minderheidsregering

Theoretisch mogelijk, maar in de praktijk opnieuw weinig waarschijnlijk. Een minderheidsregering is een nooit eerder bewandeld pad in Duitsland, en ook deze keer lijkt de kans klein. Merkel zou samen met de Groenen (42 zetels tekort) of met de liberale FDP (29 zetels tekort) kunnen regeren en maatregel per maatregel op zoek kunnen gaan naar extra steun in het parlement. 

Maar die onuitgegeven optie ziet eigenlijk niemand zitten, Merkel nog het minst: "Ik heb de intentie een stabiele regering voor Duitsland te vormen", aldus de bondskanselier op de avond van de verkiezingen. En ook de SPD gaf al aan nooit steun te zullen geven aan een minderheidsregering onder Merkel. 

3. Nieuwe verkiezingen

De derde optie, de meest drastische, lijkt dan ook de meest waarschijnlijke: nieuwe verkiezingen. De weg daarnaartoe is behoorlijk ingewikkeld en is ingeschreven in de Duitse grondwet. Het parlement kan in principe namelijk enkel ontbonden worden als er een benoemde kanselier is, die de vertrouwensvraag kan stellen. En er is op dit moment enkel een ontslagnemende bondskanselier.

Daarom moet er allereerst in het parlement verplicht een verkiezing voor een kanselier georganiseerd worden, zoals altijd het geval is na verkiezingen en gelukte regeringsonderhandelingen. Het is de bondspresident die een kandidaat voorstelt waarover de 709 parlementsleden mogen stemmen. 

De voorgestelde kandidaat moet in de eerste ronde een absolute meerderheid halen, wat in de Duitse geschiedenis tot nu toe altijd is gebeurd. Is er geen absolute meerderheid, wat nu waarschijnlijk het geval zou zijn aangezien enkel CDU en CSU voor Merkel zouden stemmen, dan komt er een tweede stemfase. 

Het parlement krijgt dan twee weken de tijd om een kanselier te kiezen met absolute meerderheid. Er mogen zoveel stemrondes gehouden worden als de parlementsleden willen: ze mogen de twee weken tijd gewoon laten verstrijken zonder iets te doen, of ze mogen ook twintig pogingen ondernemen.

Is er na die twee weken nog altijd geen kanselier, dan volgt de derde en laatste fase. Daarin wordt de kanselier verkozen met een relatieve meerderheid: wie de meeste stemmen krijgt, wint. In dat geval is het aan de bondspresident om de kanselier te benoemen tot leider van een de facto minderheidsregering, of het parlement te ontbinden, waarna er binnen de 60 dagen opnieuw verkiezingen georganiseerd moeten worden.

Wat na de verkiezingen?

Al blijft het uiteraard de vraag of verkiezingen veel zoden aan de dijk zullen zetten: peilingen wijzen voorlopig op een weinig andere uitslag dan in september, waardoor rekenkundig opnieuw enkel een grote coalitie of een Jamaica-coalitie mogelijk is.

En wat met Merkel zelf? Zal zij tot het besluit komen dat haar regeerperiode er op zit en zelf de handdoek werpen ten voordele van de jongere garde binnen haar partij? Of houdt ze vast aan de macht, in de hoop nog één keer alles uit de kast te halen? Deze voormiddag beraden de partijen zich op hun hoofdkwartieren en ontmoet Merkel de bondspresident Frank-Walter Steinmeier. Daarna zal er meer duidelijkheid komen.