Is het niet vreemd dat dierentuinen er niet in slagen mensen én dieren te beschermen?

Leeuwin Rani van Planckendael heeft haar ontsnapping met de dood bekocht. Drie uur lang probeerden opzichters het dier donderdag terug te drijven. Ook twee pogingen om het te verdoven mislukten. Toen er ernstige risico’s dreigden voor vier bezoekers, nam Peter Van den Eynde, directeur Veiligheid van de Koninklijke Maat­schappij voor Dierkunde Antwerpen (KMDA), “de moeilijkste beslissing” uit zijn carrière. Het snelle-responsteam van de politie loste drie schoten, waarvan het eerste Rani al fataal werd.

Die oplossing was volgens Van den Eynde nodig omdat de leeuwin, twee jaar oud, tot tien meter genaderd was van de bewuste dagjesmensen. Hoewel die een schuilplaats gevonden hadden in een oude treinwagon, bleek de afsluiting ervan precair.

“Onze dierentuinen zijn niet gebouwd met het oog op de mogelijke ontsnapping van een dier”, zegt professor toegepaste ethologie en dierenwelzijn Christel Moons (UGent). “In het geval van de leeuwin bleek het daardoor moeilijk om haar door compartimentering (een soort van tussenschotten, LD) in afzondering te plaatsen.”

Moons, die de zoo niet met de vinger wil wijzen, is zich ervan bewust dat het bouwen van zulke schotten niet voor de hand ligt. “Maar net daarom is het extra belangrijk om preventiemaatregelen echt sluitend te maken.”

Planckendael beseft dat de veiligheidskwestie een heet hangijzer wordt. De zoo kondigt een investeringsplan van 500.000 euro aan. Dat moet het dieren moeilijker maken om nog uit hun hokken te ontsnappen.

Kleerscheuren

Toch is wat in Planckendael gebeurd is, niet zo uitzonderlijk. Eerder deze maand zorgde een overstroming in het Duitse plaatsje Lünebach, op tien kilometer van België, voor paniek toen aanvankelijk een beer, twee tijgers, twee leeuwen en een jaguar leken te zijn ontsnapt. Groot was de opluchting toen het bij nader inzien enkel om de beer ging – zij het dat ook dat dier de kogel kreeg.

In België deed zich vijf jaar geleden nog een incident voor: een sneeuwpanter ontsnapte uit Monde Sauvage, een park in het Luikse Aywaille. Een bewaker schoot de panter neer in overleg met een dierenarts.

Andere verhalen van beesten die hun afgeschermde habitat ontglippen en zich in de mensenwereld begeven, kregen een minder tragisch beslag. In mei maakte een Frans gezin zichzelf tot de risée van YouTube toen het in de Beekse Bergen, een safaripark in Nederland, zijn auto verliet terwijl het door jachtluipaarden werd beslopen; in datzelfde park gingen in 2015 twee jachtluipaarden op de loop, waarna ze snel weer ingerekend werden.

Nog in Nederland is niemand Bokito vergeten, de gorilla die in 2007 Diergaarde Blijdorp verliet, dagenlang wereldnieuws bleef en behalve grote angst onder de burgers inderdaad ook een paar kleerscheuren veroorzaakte.

Incidenten zijn legio, de veiligheidskwestie komt obligaat ter sprake, niet zelden blijken menselijke fouten in het spel. In Planckendael zou sprake zijn van een medewerker die een deur niet helemaal afsloot. “Ons intern onderzoek is nog volop aan de gang; volgende week pas zullen we daar uitsluitsel over hebben”, zegt woordvoerster Ilse Segers.

“Hoe vaak zich de voorbije jaren incidenten hebben voorgedaan in Vlaamse dierenparken houden we niet bij, omdat daar geen meldingsplicht voor bestaat”, zegt Michaël Devoldere, woordvoerder van Ben Weyts (N-VA), Vlaams minister voor Dierenwelzijn. “Wel heeft de minister de erkenningsvoorwaarden en voorschriften voor dierentuinen eerder deze maand nog verder aangescherpt.” Zo moet elke zoo voortaan zijn hele grondgebied van een omheining voorzien.

Toch behelzen de maatregelen in de eerste plaats het dierenwelzijn: een efficiëntere beschutting, een bredere focus op de activiteiten van dieren, een hardere aanpak van bezoekers die wangedrag vertonen, de verplichting voor elk park om een ethische commissie aan te stellen.

Geen schoothondjes

Ook aandacht voor het typische gedrag van dieren blijft noodzakelijk. Want waarom ontsnapte Rani donderdag überhaupt uit haar leefwereld? “Ontsnappen is ook niet het correcte woord, ze is gewoon vertrokken”, zegt bioloog Dirk Draulans. “Het beest heeft een kans geroken en is op wandel gegaan. Het zat al twee jaar in een kooi, maar blijft een zwerfdier. Van jacht­gedrag was echter geen sprake.”

Uitsluitsel hebben we daarover niet, maar aangezien Rani opgejaagd noch geslagen werd, lijkt het onwaarschijnlijk dat ze tijdens haar excursie een reëel gevaar voor de bezoekers vormde, zegt Draulans, die kritisch is voor het politieoptreden van donderdag.

“Buiten Europa leven mensen nog her en der met leeuwen samen. Dat zijn geen schoothondjes, oké, maar om een leeuw te doden moet er een ernstig risico zijn. In Planckendael had, met iets meer geduld, het dier vermoedelijk kunnen worden gered.”

Ook Moons denkt dat Rani haar natuurlijke exploratiedrang achternagegaan is. “Als het onderzoek bevestigt dat er een deur of een hek openstond, en als het dier op die manier een glimp van de buitenwereld heeft opgevangen, dan zal dat zijn nieuwsgierigheid wel geprikkeld hebben. Door de stress die daarna ontstaan is, kan het in paniek geraakt zijn. De leeuwin zal er dus niet aan gedacht hebben om naar haar hok terug te keren.”

En Planckendael zelf? Dat likt zijn wonden. “Uiteraard is dit voor ons geen dag als alle andere”, zegt Seghers. “Onze opzichters zijn aangeslagen, net als bezoekers die Rani nog als welp gekend hebben.”