Poetin vervangt zijn minister van Defensie. Een afrekening, of zet hij zijn vriend uit de wind?

Poetin begint nu aan zijn vijfde termijn als president en dat heeft geleid tot een stoelendans in het Kremlin. Zondagavond kwam plots de aankondiging dat Sergej Sjojgoe na twaalf jaar als minister van Defensie een nieuwe post krijgt. Voortaan leidt hij de Russische Veiligheidsraad. Econoom Andrei Beloesov, die de huidige vicepremier is, neemt zijn plaats in als defensieminister.

Het lijkt erop dat Poetin een nieuwe wind wil laten waaien op het departement. De post van Sjojgoe stond volgens analisten al langer onder druk. Eind april arresteerde het gerecht zijn viceminister Timur Ivanov, een dichte vertrouweling van Sjojgoe. De aanklacht luidt dat hij smeergeld heeft aangenomen: het zou gaan om 10.000 euro.

Maar omdat het bedrag - bijna belachelijk - laag is, zien experts er vooral een politieke afrekening in. “Je kan iedereen in de Russische regering van corruptie beschuldigen”, zegt Rusland-kenner Ria Laenen (KU Leuven). “De leden hebben constructies opgezet om op duistere manieren geld te verdienen.”

Niemand weet exact waarom Ivanov in ongenade is gevallen, maar het lijkt erop dat Poetin ermee een boodschap geeft aan de bevolking.

Decadentie

Ivanov heeft een - door tabloids gedocumenteerde - reputatie als rokkenjager en als iemand die het graag breed laat hangen. Hij is een liefhebber van luxevastgoed en van de Franse Riviera. Het is mogelijk dat Poetin hiermee het signaal wil uitsturen dat het gedaan moet zijn met decadent gedrag bij de elite van zijn veiligheidsapparaat.

Ook Sjojgoe is dat al aangewreven. De inmiddels overleden Wagner-leider Jevgeni Prigozjin maakte vorig jaar een filmpje waarin hij de Russische legerleiding zwaar op de korrel nam over alles wat er misging aan het front in Oekraïne. “Gerasimov (stafchef), Sjojgoe, waar is die fucking munitie!”, riep hij woedend in de camera, terwijl er gedode Wagner-strijders op de achtergrond lagen.

Hij verweet Sjojgoe dat hij van het goede leven genoot, terwijl zijn mannen stierven op het slagveld. “Jullie rotzakken zitten daar in jullie dure clubs”, riep Prigozjin. “Jullie kinderen profiteren van het leven en maken hun videootjes voor YouTube.”

De Wagner-baas, die onder mysterieuze omstandigheden zou omkomen bij een vliegtuigcrash, verwees daarmee naar Alexej Stolyarov. Hij is de schoonzoon van Sjojgoe en een populaire fitnessblogger.

Het fimpje van Prigozjin toonde hoezeer Sjojgoe als minister van Defensie het symbool was van de oorzaak van de malaise bij het Russische leger. De voorspelde snelle verovering van Oekraïne kwam er niet. Het leger zat vorig jaar in het defensief. De soldaten waren slecht uitgerust en velen hadden het gevoel dat ze terecht waren gekomen in een vleesmolen.

“De kritiek op de legerleiding werd breed gedragen onder de bevolking”, zegt Laenen. “Dat maakte Prigozjin toen populair. Niemand anders durfde het zo openlijk en zo expliciet te benoemen.”

Hoewel de toestand nu veranderd is - de Russische fabrieken draaien overuren om genoeg munitie te produceren en het leger boekt terreinwinst - is de kritiek toch altijd aan Sjojgoe blijven plakken.

Dat is volgens Laenen een groot contrast met zijn positie vóór de invasie. Sjojgoe was door de succesvolle annexatie van de Krim in 2014 enorm geliefd en werd zelfs vaak genoemd als de opvolger van Poetin. De relatie tussen Poetin en Sjojgoe is ook altijd heel innig geweest.

Sjojgoe was jarenlang de vakantiepartner van de Russische president. Hij nam Poetin mee naar zijn geboortestreek Tuva in Siberië om er te gaan jagen of vissen. Bij zulke ‘stoere’ activiteiten liet Poetin zich graag fotograferen in bloot bovenlijf, omdat hij zo onder de bevolking het beeld kan verspreiden van een sterke leider.

Sjojgoe werd daardoor ook gezien als de spindoctor van Poetin. De persoon die de fotoshoots organiseert, maar nooit in het voetlicht gaat staan van de president. “Er zijn heel wat elementen die hen hebben samengebracht”, zegt Laenen. “Het zijn generatiegenoten, die patriottisme hoog in het vaandel dragen. Dat bondgenootschap sloeg aan bij de Russische bevolking.”

Noodsituaties

Van opleiding is Sjojgoe, geboren in 1955, een ingenieur. Hij leerde vroeg in zijn carrière Boris Jeltsin kennen, die hem na de val van de Sovjet-Unie minister van Noodsituaties zou maken, een functie waarin hij de hulp bij natuurrampen coördineerde. Daar mat hij zich volgens Laenen het imago aan van een man die van aanpakken weet. Toen Poetin Jeltsin opvolgde, bleef Sjojgoe op post.

Hij bekleedde die functie tot hij in 2012 minister van Defensie werd. Zijn overstap naar de Veiligheidsraad is volgens waarnemers geen afrekening. Het lijkt er eerder op dat Poetin zijn oude metgezel uit de wind wil zetten door hem een nieuwe job aan te bieden. Daarmee stijgt hij eigenlijk binnen de hiërarchie van het Kremlin.

Als voorzitter van de Veiligheidsraad neemt hij de plek in van Nicolai Patroesjev, de voormalige baas van de inlichtingendienst FSB. “Patroesjev is momenteel de nummer twee van het Kremlin”, zegt Laenen. “Als baas van de Veiligheidsraad overlegde Patroesjev vaak met Poetin achter de schermen. Patroesjev is een van de zogenaamde siloviki. Dat zijn mannen die Poetin nog kent van bij de KGB en die hij erg invloedrijke posities heeft gegeven.”