FC Bergmans ‘Les pêcheurs de perles’ als opera over de herinnering, in het aangezicht van de dood

Les pêcheurs de perles speelt volgens het libretto op Sri Lanka, in een kolonie van parelvissers die op een autoritair geleide sekte lijkt. Het verhaal beschrijft niet veel meer dan een eenvoudige driehoeksrelatie. Twee vrienden, Zurga en Nadir, zijn ooit tegelijk verliefd geworden op eenzelfde vrouw, Leïla, maar zweren elkaar dat ze er niets mee zullen aanvangen. Jaren later ontmoeten de drie elkaar weer en barst de wonde open, waarna Zurga, die machtiger is dan Nadir, die laatste aan de galg praat wegens woordbreuk, en hem samen met Leïla wil laten terechtstellen. Niks exotisch aan, puur burgerlijk drama.

Maar hoeveel jaren na de verliefdheid speelt dat drama zich eigenlijk af? FC Bergman rekt die tijdspanne uit tot de laatste levensfase. Want als we oud worden, bestaat ons leven steeds meer uit verleden. Misschien is dat wel het drama?

Realiteit of inbeelding?

Les pêcheurs de perles van FC Bergman speelt zich af in een bejaardentehuis: een overlijdensmachine en een doos vol herinneringen. Het RVT-leven staat realistisch op het draaitoneel, met zowel troosteloze ruimtes als efficiënt maar ook afstandelijk verzorgend personeel. Verstrooiing is een diavoorstelling van oude vakantiekiekjes aan het strand, de realiteit is de dagelijkse aanwezigheid van de dood in de kamer ernaast. 

Zurga ziet zichzelf als sterkste figuur in die gemeenschap. Plots komt Nadir aanwaaien. Tijdens het beroemde duet ‘Au fond du temple saint’, waarin zij hun herinnering aan Leïla ophalen, katapulteert het draaitoneel ons terug naar het verleden: een strand voor een enorme golf à la Hokusai, waar zij hun jonge zelf en de jonge Leïla zien in een prachtig tableau vivant. Er zullen er nog meer volgen, waaronder één bij de wonderlijke herinneringsaria van Nadir, ‘Je crois entendre encore’, evenals een jubelende, naakte paringsdans van de jonge Leïla en Nadir. 

Ondertussen is ook de echte Leïla, een diva op haar retour, in haar rolstoel binnengedragen in het rusthuis. Die twee werelden – het stervende heden en de levendige herinnering – komen soms gevaarlijk dicht bij elkaar en leiden uiteindelijk naar het schijnbaar pathetische einde: Leïla en Nadir gaan de eeuwige toekomst tegemoet op de golf van het leven, terwijl Zurga zich vrijwillig in de lijkenlade legt. 

Waarom schijnbaar? Omdat je het ook anders kan verstaan: als alles zich alleen in het langzaam dementerende hoofd van Zurga heeft afgespeeld, is er niets pathetisch aan, zelfs niet het feit dat de oude Leïla zich plots tot haar jongere zelf verpopt. In het aangezicht van de dood worden we door de herinnering weer jong.

Overtuigend concept

Dit meerduidige concept, dat nog in tientallen andere details weerkeert, overtuigt absoluut. Het hapert enkel hier en daar in de uitwerking. Leïla in een enorme avondjurk de golf laten opklimmen, is een overbodig en vermoedelijk gevaarlijk effect. Met aanstekers zwaaiende bejaarden bij het ‘optreden’ van de diva Leïla: dat is te veel cliché en herinnert eraan dat deze opera eigenlijk geen ironie verdraagt. En zo zijn er nog een paar. 

Eén ervan raakt ook aan de muziek. Voor Zurga en Nadir werden bewust oudere zangers gekozen: Stefano Antonucci en Charles Workman. Dat is uiteraard dramaturgisch verantwoord, maar leidt ook tot enkele vocale uitschuivers in de moeilijkste passages. Offer je een stukje van de muziek op aan theatrale breekbaarheid? 

Leïla werd daarentegen met Elena Tsallagova jong bezet – met succes. De eveneens jonge Belgische dirigent David Reiland leidt koor en orkest met gevoel en precisie, maar slechts op enkele momenten met alle flonkering die Bizets orkestratie aanbiedt.

Nog voorstellingen bij Opera Vlaanderen in Antwerpen tot 31 december. In Gent van 12 tot 24 januari. operaballet.be