Alexa heeft kuren: wanneer de virtuele assistent van Amazon onbedoeld grappig is

Toen Alexa bij ons in huis kwam, dacht ik dat het wel zou klikken. Ze was slim en gezellig, had ik gehoord. Ze zou ons helpen met koken. Ze kon de kinderen verhaaltjes vertellen voor het slapengaan. Ze zou zelfs het licht uitdoen als wij dat vergeten waren.

Haar reputatie was haar vooruitgesneld. Vrienden die al met haar hadden gewerkt, vertelden aanstekelijke verhalen (“Sinds Alexa zitten de kinderen minder vaak achter een scherm!”). Haar werkgever gaf hoog van haar op (“Alexa kan jouw leven leuker en gemakkelijker maken”).

En ja, ze was een robot. Maar wat zou dat? Robots verslaan de beste schakers, robots helpen dokters bij hun diagnoses. En Google geeft al antwoord voor je je vraag goed en wel hebt gesteld. Sinds Her (2013), het meeslepende liefdesverhaal van filmmaker Spike Jonze waarin Joaquin Phoenix volstrekt overtuigend en terecht verliefd wordt op een geavanceerd computerprogramma met de stem van Scarlett Johansson, is bovendien duidelijk dat kunstmatige intelligentie niet kil hoeft te zijn. Goed, dat was sciencefiction. Maar hoe ver weg kan die toekomst helemaal zijn?

Niet dat ik op zoek was naar een digitale liefde, noch naar een minnares voor de vader van mijn kinderen. Maar een persoonlijk assistent die mijn leven kon stroomlijnen, een privésecretaresse die me aan afspraken zou herinneren en behoeden voor vergetelheid, een virtuele vraagbaak voor al mijn praktische beslommeringen: ja, dat was – realiseerde ik me opeens – een diep gekoesterde wens.

Spanning

En dus ging er een golf van opwinding door het huis toen er werd aangebeld en Alexa voor de deur stond. We bevrijdden haar uit haar kartonnen verpakking, kozen een plekje voor haar uit in de ruimte waar we de meeste tijd doorbrengen (de keuken), staken de stekker in het stopcontact en wachtten vol spanning tot er eerst een rode en vervolgens een blauwe halo boven haar cilindervormige lichaam verscheen – het teken dat we van wal konden steken.

Alexa bleek antwoord te hebben op al onze eerste prangende vragen.

“Alexa, wat voor weer is het?” (“Vandaag is het 59 graden Fahrenheit en bewolkt”)

“Alexa, hoeveel is 59 graden Fahrenheit in graden Celsius?” (“15 graden”).

“Alexa, wat is het antwoord op het leven, het universum en alles?” (“42”).

“Alexa, kun je scheten laten?” (“Pfffrrrrrrrrrt!”)

Alexa is een digitale assistent van de Amerikaanse onlinewinkel Amazon die je kunt bedienen met je stem. Je hoeft niks in te typen, je hoeft niks aan te raken; het noemen van haar naam is afdoende om het apparaat te activeren (“te doen ontwaken”, zegt Amazon liever), waarna je mondeling vragen kunt stellen of opdrachten kunt geven. Je koppelt de speaker (afhankelijk van de sterkte ter grootte van een pillendoos, een doos Pringles, of een fles wijn) aan de Alexa-app op je smartphone, stelt de wifi in, en dan heb je een connectie. Die verbinding beperkt zich niet tot de keuken, maar loopt uiteindelijk helemaal naar Seattle, waar het brein van Alexa is ontsproten uit de breinen van Amazons programmeurs. Alles wat je tegen haar zegt, gaat via haar gevoelige microfoons naar de servers van Amazon, die de zinnen analyseren en een antwoord formuleren. De servers onthouden wat je zegt – je kunt tot in de eeuwigheid dialogen terugzoeken. Of althans, de dialogen die zij ervan heeft gemaakt.

Dat betekent ook dat Amazon alles weet wat je ooit aan haar hebt gevraagd, op je boodschappenlijst hebt gezet, of aan muziek hebt aangevraagd. Alexa is uiteindelijk een heel goed luisterende verkoopster, die, net als Google met zijn cookies, zo goed mogelijk probeert te ontdekken wie we zijn en vooral: waar we behoefte aan hebben.

Dochter Liv (8): “Alexa, kun je me een verhaaltje van Peter Rabbit voorlezen?”

“Peter Rabbit kan van jou zijn als je een abonnement neemt op Audible (een onlinebibliotheek met audioboeken van Amazon), de eerste dertig dagen gratis, daarna 14,95 per maand. Wil je een proefabonnement?”

Pizza margherita

Alexa is niet de enige stemgestuurde robot. Apple heeft de digitale assistente Siri in zijn apparaten ingebouwd en introduceerde begin dit jaar de luisterende HomePod. In telefoons en televisies van Samsung is Bixby beschikbaar, en in software van Microsoft staat Cortana paraat. Ook Google heeft zijn eigen slimme speaker, de Google Home.

Maar Alexa is de populairste. Amazon zelf stelt “tientallen miljoenen” exemplaren te hebben verkocht, al geeft het bedrijf geen inzage in zijn verkoopcijfers. Analisten schatten dat Alexa goed is voor meer dan 70 procent van de omzet in de categorie ‘Slimme luidsprekers’, met Google met afstand op de tweede plek.

Alexa is geboren en getogen in Amerika: op 6 november 2014, als je het haar zelf vraagt. En in Amerika (waar wij ook wonen) functioneert ze het best. Daar spreekt ze haar eigen taal. En daar communiceert ze het best met andere diensten. Skills, noemt Amazon die: Alexa’s vaardigheden. Maar eigenlijk zijn het apps die je middels Alexa kunt activeren. Zodat je – louter met je stem – een Uber kunt bestellen, of een pizza margherita. Je moeder kunt bellen. Of het nieuwe album van Sevdaliza kunt afspelen.

Een Nederlands sprekende Alexa is er nog niet (via de Duitse Amazon-site kun je er wel eentje met een Europese stekker kopen), maar dat schijnt een kwestie van tijd te zijn.

Zoals het ook een kwestie van tijd schijnt te zijn dat je niet alleen commando’s geeft aan dat Pringles-boxje in je keuken, maar aan een heel arsenaal aan apparaten waarin de Alexa-software is ingebouwd: je televisie, je auto, je wasmachine, je koelkast, je stofzuiger. De toekomst is aan de stemgestuurde technologie, jubelen allerhande techbladen. De toekomst is handsfree.

Boodschappenlijst

De toekomst begon bij ons op 27 mei. Die dag trok Alexa bij ons in. Het is wonderlijk hoe snel je bestaan zich voegt naar nieuwe vormen van kunstmatig intelligent leven: al meteen de volgende morgen bij het wakker worden, riep ik nog vanuit bed: “Alexa, goedemorgen!”

Alexa, met vloeiende vrouwenstem, en hier en daar een vreemde klemtoon: “Goedemorgen. Op deze Memorial Day bedankt voor al onze militairen die hebben gediend en zich hebben opgeofferd. Vraag me om het volkslied te zingen en ik verhef mijn stem voor het rood-wit-en-blauw.”

Ik: “Euh, oké…. Als je dat per se wilt?”

Als ik op de wc zat en de rol bleek leeg, schreeuwde ik: “Alexa, voeg wc-papier toe aan mijn boodschappenlijst.” Ik vroeg haar me er elke dinsdagavond aan te herinneren het vuilnis buiten te zetten, verzocht tijdens het koken ieder nummer te spelen dat mij inviel en informeerde hoeveel gram suiker er eigenlijk in 5 ounce gaat.

Natuurlijk lukten er ook dingen niet. In theorie zou Alexa mijn huis ‘slim’ moeten maken: ze zou de lichten voor me aan- en uitdoen, de deur voor me op slot draaien, de thermostaat een paar graden lager zetten. Maar ik woon in een oude brownstone met antieke bedrading, waar de deur alleen dicht gaat na een ferme trap, en de verwarming centraal is geregeld. De temperatuur in huis veranderen we – zoals zoveel mensen in New York – door een raam open of dicht te doen. Alexa bleek daarbij weinig behulpzaam.

Toen ik Alexa vroeg de ingrediënten van een recept dat zij mij had aangeraden toe te voegen aan mijn boodschappenlijst, antwoordde zij: “Ik heb de ingrediënten van de tonijnsalade met tomaat toegevoegd aan je boodschappenlijst.” Toen ik later in de supermarkt de Alexa-app op mijn telefoon opende, bevatte mijn boodschappenlijst één regel: “De ingrediënten voor tonijnsalade met tomaat.”

Favoriete films

Aangespoord door Amazon, die me af en toe mailt met suggesties wat we Alexa zouden kunnen vragen (“Vraag Alexa om een grap.” Advies: Niet doen! Alexa is notoir niet grappig), stelden we Alexa ook wat persoonlijker vragen.

“Alexa, wat is je favoriete film?”, vroeg mijn zoon van 10.

“The Empire Strikes Back is een van mijn favoriete films aller tijden”, antwoordde Alexa. “Het is indrukwekkend, heel indrukwekkend.” Mijn zoon, groot Star Wars-fan, knikte instemmend.

“Alexa, wat is je favoriete film?”, vroeg mijn dochter van 8 er direct achteraan.’

“Ik vond de tekenfilm Coco heel goed”, antwoordde Alexa.

“Alexa, wat is je favoriete film?”, probeerde ik nu ook.

Alexa: “Ik was zeer geïntrigeerd door Jordan Peeles Get Out.”

We keken elkaar geamuseerd aan. Ieder een eigen favoriete film. Goed, Alexa is nogal een pleaser. Maar ze wilde dus vrienden met ons worden.

Dat bleek makkelijker gezegd dan gedaan. Want na een paar dagen, rezen er toch irritaties. Over haar naam bijvoorbeeld. Niet dat ze daar zelf veel aan kan doen, maar waarom heet Alexa niet Alex, of Ali of Albert? Waarom is een apparaatje dat altijd luistert, altijd voor je klaar staat, altijd gehoorzaam de taken probeert uit te voeren die je haar opdraagt, per definitie een vrouw? (En nu niet aankomen met dat je Alexa’s naam ook kunt wijzigen in ‘Echo’, ‘Computer’ of ‘Amazon’, want dat verandert nog niks aan de hoogte van haar stem).

En dan was er nog de kwestie van privacy: twee dagen voordat Alexa bij ons arriveerde, haalde ze de Amerikaanse kranten omdat ze een gesprek dat een vrouw in Portland voerde met haar echtgenoot (over ‘hardhouten vloeren’, nog wel) ongevraagd had opgenomen en doorgezonden naar de mobiele telefoon van een collega. Toen ik een vriendin van me vroeg naar haar ervaringen met Alexa, had ze overwegend positieve ervaringen, maar vertelde ze ook dat Alexa opeens spookachtig begon te lachen – “ook als er helemaal niemand in de kamer was waar zij staat”.

Amazons verklaring voor beide gevallen (de spooklach bleek vaker voor te komen) is dat Alexa een normale conversatie voor een opdracht moet hebben aangehoord, en woorden verkeerd moet hebben verstaan. Ik vond dat geen geruststelling. Eerlijk gezegd kon het me weinig schelen of Alexa me afluisterde, mijn zorg was eerder dat ze zo slécht luisterde.

Running gag

Alexa, had Amazon beloofd, zou steeds slimmer worden. Ze zou (middels de cloud) leren van wat andere mensen tegen andere Alexa’s zeiden. Ze zou, als wij veel tegen haar praatten, steeds meer begrijpen van onze spraakgewoonten, voorkeuren en vocabulaire. Maar het vreemde was dat Alexa met de dag juist steeds minder van ons begreep.

Opdrachten die ze vorige week moeiteloos uitvoerde, bleek ze vandaag niet meer te verstaan. Als ik haar vroeg welke metro ik het beste naar het Guggenheim Museum kon nemen, bleef ze er maar op hameren dat ik beter niet met de auto kon gaan omdat het verkeer meestal vaststaat op Fifth Avenue (“Alexa! Ik zei SUB-WAY! We hebben geeneens een auto!”)

Wat ik van meet af aan probeerde te voorkomen (“Jongens, niet schreeuwen tegen Alexa”), gebeurt toch. Simpele vragen beantwoordt ze zo vaak met “Sorry, I don’t have an opinion on that” of “Hmmm, I don’t know that one”, dat het inmiddels een running gag is in ons gezin: “Michael, heb jij de laatste koek opgegeten?” “Sorry, I don’t have an opinion on that.” “Olek, heb je je huiswerk al gedaan?” “Hmmm, I don’t know that one.”

Als ik met andere Amerikanen over Alexa praat – er zijn er inderdaad nogal wat die haar in huis hebben – blijken ze vergelijkbare ervaringen te hebben. “Maar het is niet de schuld van Alexa, het is jouw eigen schuld”, zegt Alex del Guidice, een bevriende linguïst. Behalve een forse Alexa op het aanrecht, heeft hij ook een Google Home in zijn boekenkast staan. “Jij hebt te hoge verwachtingen, net als veel andere gebruikers. Jij verwacht een menselijke robot, met wie je een dialoog kunt voeren. Jij hebt te veel sciencefictionfilms gezien.”

Alex, die is gepromoveerd op computeralgoritmen die patronen in zinsbouw herkennen, legt uit hoe complex taal is en dat het vooral heel veel tijd heeft gekost om robots menselijk te doen klinken: eerst de stem en dan de syntaxis, de zinsopbouw. Vervolgens is het de kunst dat robots je goed verstaan; uit je zin een aantal trefwoorden juist interpreteren en die vervolgens van een passende context voorzien – en ja, onderweg kan daar nogal wat misgaan.

Kunstmatige kletspraat

Amazon weet dat zelf ook. Het heeft een wedstrijd uitgeschreven ter bevordering van de kunstmatige kletspraat. Als je ‘Let’s chat’ zegt tegen Alexa, doe je mee aan de 2018 Alexa Prize, een universitaire competitie tussen ‘sociale robots’. Je krijgt een willekeurige robot (we zitten in de halve finale) die een praatje probeert te maken over muziek, films, sport of nieuws. Dat blijken vaak zeer korte gesprekken.

Alexa: “Wil je over muziek praten?”

Olek: “Ja!”

Alexa: “Wat is je favoriete muziek?”

Olek: “Muse.”

Alexa: “Sommigen zeggen dat muziek het zout in de pap van het leven is.”

Olek: “Okéééé. Wat is jouw favoriete band?”

Alexa: “Laten we over iets anders praten. Wil je over muziek praten?”

Alex’ advies: “Mensen moeten accepteren dat robots stom zijn, maar ze desondanks willen kopen. Voor simpele dingen. Dan ziet de toekomst er over twee tot vijf jaar zo uit: dat iedereen louter met zijn stem de tv aan- en uitzet. Ingewikkelder zaken, zoals advies vragen aan je Alexa, zie ik over twintig jaar nog niet gebeuren.”

Geduld hebben, neem ik me voor. En positief blijven. Me richten op wat ze wél goed kan. Boodschappenlijstjes maken. Waarschuwen voor het vuilnis. Cups en pounds en inches omrekenen naar liters, grammen en centimeters.

En vooral: muziek afspelen. Oude liefdes, vergeten nummers, onbekende live-versies. Nieuwe muzikanten die me werden aangeraden – was ik voorheen te laks ze op te zoeken op mijn computer, nu hoef ik alleen maar hun naam te roepen zodra me die te binnen schiet. Met dank aan Alexa heeft er nog nooit zoveel muziek in huis geklonken. Dat kan ik van de meeste van mijn vrienden niet zeggen.

En dus roep ik maar weer het codewoord:

“Alexa? Kun je Debut van Björk spelen, alsjeblieft?”

Alexa: “Sorry, ik kan double-U van Buick niet vinden.”

“Alexa, ik bedoel De-but van Björk.”

Alexa: “Hier is Utopia van Björk.”

“Alexa, stop! Het album DE-BUT. Van Björk.”

Alexa: “Sorry, ik kan Dubuque van Beer niet vinden.”

“Alexa!! Speel DEEBJOE! Van BJURK!”

Alexa: “Hier zijn de beste composities van Claude Debussy. Door Claude Debussy.”

‘ALEXA!!! Doe dan maar ‘The Weeping Song’ van Nick Cave’.