Direct naar artikelinhoud
Verenigde Staten

Waarom Trump de Europese populisten omarmt

Amerikaans president Donald Trump.Beeld REUTERS

Er is een nieuw rechts bondgenootschap in de maak in de westerse wereld, gestut door de nieuwe machthebbers in onze contreien. De Amerikaanse president Trump speelt daar gewiekst en tweetend op in.

De Amerikaanse president Donald Trump betuigde maandag zijn steun aan de beweging. "Het volk van Duitsland staat op tegen zijn leiders", zei hij goedkeurend. Daarna gaf hij een korte tirade ten beste waarin hij met de woorden migratie, misdaad, sterk gestegen, grote fout en gewelddadig veranderde cultuur de gevoelens van dat volk vertolkte. Lang niet alles van wat hij zei was waar, maar gevoelens zijn altijd waar, en die herkent Trump maar al te goed.

Wat wil hij daarmee? Heeft hij een plan?

De tweet was een nieuwe steek richting Angela Merkel, de leider van Europa, die onder vuur ligt wegens haar relatief soepele houding jegens immigranten. Maar het was ook een nieuw teken dat het Trump menens lijkt te zijn met zijn Atlantische beleid. Of beter gezegd: Atlantische antibeleid. Wat had Richard Grenell, Trumps ambassadeur in Duitsland, ook alweer gezegd begin deze maand? "Ik wil absoluut de andere conservatieven in heel Europa krachtiger maken." Volgens Grenell is er "een opstand aan de gang", door de "mislukte politiek van links".

Dikke vinger

Conservatief is niet helemaal het goede woord - dat is te ouderwets. De 'conservatieven' die Grenell bedoelt zijn juist politici die dingen zeggen die vroeger nooit werden gezegd. Politiek incorrect, anti-elitair, nationalistisch en soms licht autocratisch: de gemene deler is het populisme, dat parallel aan Amerika ook in Europa vaste voet aan de grond heeft gekregen. Steve Bannon, de man die Trumps strategie heeft ingefluisterd, toerde de afgelopen maanden langs de hoven van populistisch Europa, en noemt zichzelf "de infrastructuur van de wereldwijde populistische beweging".

De opstand heeft al nieuwe leiders opgeleverd. Hongarije liep voorop, met de door premier Viktor Orbán uitgeroepen 'onliberale democratie'. Italië heeft sinds kort Giuseppe Conte, baas van een populistische coalitie. "Hij zal het geweldig doen - het volk van Italië heeft het begrepen!", twitterde Trump na zijn benoeming.

Het volk van Duitsland, het volk van Italië: het is de manier waarop Trump ook in Amerika campagne voerde, appellerend aan de 'echte Amerikanen'. Conventionele politici, zoals Hillary Clinton of Angela Merkel, zijn dat volk 'vergeten' en behoren automatisch tot de elite. Trump, zelf steenrijk, probeert zich zo veel mogelijk van die elite te distantiëren met proleterig gedrag en politieke incorrectheid, zoals het niet-tekenen van de G7-slotverklaring twee weken terug. Daar, oud Europa, dikke vinger.

Hongaars premier Viktor Orbán, voor wie Amerikaans president al met lof zwaaide.Beeld Photo News

Gewone mensen

Begin mei brachten twee Amerikaanse denktanks, het rechtse American Enterprise Institute en het links-liberale Center for American Progress (twee instituten die meestal niet dezelfde conclusies trekken maar wel dezelfde mores delen) een gezamenlijk rapport uit over de overeenkomsten tussen het Amerikaanse en het Europese populisme. "In het hart van het uitsluitende, autoritaire, populistische narratief zit het onderscheid tussen een corrupte elite en degenen die behoren tot de relevante groep van goede, gewone mensen. Het onderscheid is niet noodzakelijk etnisch of raciaal, maar is dat vaak wel."

Politiek incorrect, anti-elitair, nationalistisch en soms licht autocratisch: de gemene deler is het populisme

Dus is het belangrijkste verbindende trans-Atlantische thema immigratie. Trumps woorden van dinsdag ("de Verenigde Staten zullen geen migrantenkamp worden") waren een echo van een uitspraak van de Italiaanse populistische minister van Binnenlandse Zaken Matteo Salvini ("Italië gaat niet Europa's vluchtelingenkamp worden").

Het opmerkelijke is dat deze op uitsluiting gebaseerde volksbewegingen, vaak met etnische of nationalistische kanten, elkaar wereldwijd hebben gevonden. Op sociale media trekken de nationalistische bubbels naar elkaar toe. Ze worden bij elkaar gehouden door een politiek incorrect narratief dat groter is dan een nationaal verhaal.

Meedogenloos Europa

Met zijn steun aan de 'opstandelingen' doet Trump exact het omgekeerde van wat de Amerikanen de decennia na de Tweede Wereldoorlog hebben gedaan. In plaats van Europa sterker te maken, probeert hij Europa te verzwakken. Of het een plan is of niet, feit is dat in Trumps zero-sum wereldbeeld een zwakkere speler vanzelf tot een sterkere moet leiden. Daarmee bevindt hij zich op één logische lijn met de Russische president Poetin.

"Wie heeft er met zulke vrienden nog vijanden nodig?", zei EU-voorzitter Donald Tusk dan ook. Dalibor Rohac van het American Enterprise Institute, een van de auteurs van het populisme-rapport, sluit zich daarbij aan. "Europa moet minder tijd besteden aan zich zorgen maken over Trumps gedachteproces en meer aan de voorbereiding van het komende tijdperk, zonder de beschermende Amerikaanse paraplu. Europa zal meedogenlozer moeten worden om zijn eigen belangen te verdedigen."

Salvini schokt met anti-Roma uitspraken

De Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken Matteo Salvini wil precies weten hoeveel Roma er in Italië leven. Om een beeld te krijgen van de situatie "moeten we weer eens doen wat vroeger telling heette", zei de leider van de rechts-populistische partij Lega op de tv-zender TeleLombardia. De krant La Repubblica sprak van een "shock", waarop de minister via Twitter reageerde met: "Hoezo? Ik denk ook aan de arme kinderen die les krijgen in diefstal en wetteloosheid." Salvini kondigde tevens aan illegale woonwagenkampen te zullen sluiten en ongewenste vreemdelingen het land uit te zetten. Het idee om minderheden onder de bevolking te tellen, roept de nazitijd in herinnering.

Lees verder onder de foto.

De partijloze Italiaanse premier Giuseppe Conte heeft Salvini intussen teruggefloten. Hij beklemtoonde dat "niemand hier het voornemen heeft om op etnische basis volkstellingen te houden, wat overigens in strijd is met de wet en duidelijk discriminerend".

De professor in de rechten Conte is door de verkiezingswinnaars van 4 maart, Matteo Salvini van de Lega en Luigi Di Maio van de eurosceptische populisten van de Vijfsterrenbeweging (M5S), naar voren geschoven als compromispremier. Conte had geen politieke ervaring voor hij begin deze maand regeringsleider werd.