Wie gaat de plannen van Vlaams Belang betalen? En grote ontgoocheling voor PVDA: eerste conclusies na doorrekening Planbureau

De doorrekening van de partijvoorstellen door het Planbureau is zowat de feitelijke start van de kiescampagne. Ook nu zal de cijferoefening niet onbesproken blijven. Zowat elke partij zal de komende uren het verhaal proberen de eigen kant op te trekken door positieve punten te benadrukken en zwakke hoeken te betwisten.

Bij de rekenoefening hoort dan ook een dubbele waarschuwing. Het Planbureau heeft van geen enkele partij het volledige programma nagerekend. Partijen mochten zelf een selectie maken van maximaal dertig voorstellen. Alleen die zijn verrekend. Dat betekent dat partijen dus de kans kregen om zelf klemtonen te leggen. Zo valt het bijvoorbeeld op dat alleen de linkse partijen ook mobiliteitsvoorstellen indienden. Het betekent vooral ook dat het uiterst riskant is om de partijrapporten te vergelijken, omdat per partij andere maatregelen gewogen zijn.

Een tweede beperking is dat het Planbureau geen voorstellen berekent die buiten het huidige grondwetkader treden. Dat treft (uiteraard) vooral de radicale partijen. Bij het Vlaams Belang is de verhoopte migratiestop niet verrekend. Bij PVDA is bijvoorbeeld de nationalisering van de energiesector niet beoordeeld.

Wel valt te leren hoe partijen scoren op de prioriteiten die ze zelf aangeven, en wat daarvan de gevolgen zouden kunnen zijn voor u. Een overzicht per partij.

N-VA: de hardste spaarder

Met de voorstellen die de N-VA indiende, zou het tekort op de begroting met een kleine 2 procentpunt dalen tegen 2029. De schuldgraad zou zelfs met dik 8 procentpunt dalen. Geen enkele partij komt nog maar in de buurt van dat plan, op basis van wat het Planbureau kon berekenen. Linkse partijen, met de PS op kop, realiseren ook een wat verminderd begrotingstekort, maar dat is vooral het gevolg van belastingverhogingen of -verschuivingen. Het grote verschil met de N-VA zit ‘m in de geplande verkoop van overheidsparticipaties in onder meer Belfius, BNP Paribas, Bpost en de Nationale Loterij, wat de staatsschuld met de klap een paar punten zou doen dalen.

De besparingsoperatie betekent wel dat het gemiddelde beschikbare inkomen van gezinnen zou stagneren: hogere inkomens zouden wat meer vooruitgaan dan de rest bij de N-VA. De partij zou wel 57.000 banen creëren bovenop de sowieso al door het Planbureau voorspelde 220.000 tegen 2029. Die zitten vooral bij de lagere lonen. Dat komt doordat de N-VA de regels rond nachtwerk, e-commerce of flexi-jobs verder wil flexibiliseren.

Vooral de lagere inkomens zullen het verschil voelen. De laagste inkomensgroepen gaan er fors op achteruit. Dat komt doordat de N-VA de werkloosheid in de tijd beperkt, en uitkeringen en leefloon niet indexeert. Werkzoekenden zouden zo gemiddeld liefst 43 procent beschikbaar inkomen verliezen. Daarmee is de N-VA het strengst van allen voor inactieven.

Vlaams Belang: wie gaat dat betalen?

Het Vlaams Belang belooft, volgens het Planbureau, dat het beschikbare inkomen van huishoudens gemiddeld met liefst 6,4 procent vooruit zou gaan tegen 2029. Niemand doet straffer. Vooral de hogere middenklasse profiteert met stijgingen boven de 7,5 procent. Werkzoekenden zien hun inkomen dan weer met 14 procent dalen. Wel zouden er liefst 110.000 nieuwe banen gecreëerd worden bovenop wat al ingecalculeerd is.

Eén probleempje wel: wie gaat dat betalen? Volgens het Planbureau laat het VB het al stevige begrotingstekort (5,6 procent van het bnp tegen 2029 bij ongewijzigd beleid) nog verder uit de klauwen lopen met bijna 2 procentpunt extra. Ook de schuld groeit nog. De uiterst rechtse partij voert aan dat haar grote besparingsmaatregelen niet zijn meegeteld: een migratiestop en een splitsing van de sociale zekerheid.

Cd&v: 320.000 extra banen

Volgens het Planbureau creëert cd&v tegen 2029 ruim 100.000 extra nieuwe banen. Alleen de MR en het VB beloven nog beter te doen. Ook het beschikbare inkomen zou gemiddeld met 3,2 procent stijgen. Zelfstandigen komen er het best vanaf, met een inkomensstijging van bijna 13 procent, en ook bij de christendemocraten zijn de werkzoekenden het haasje (-20 procent beschikbaar inkomen). Leefloners worden wel gespaard van verdere besparingen.

Op basis van de hier voorgestelde maatregelen, met onder meer een verhoging van de belastingvrije som, een verbreding van de belastingschijf van 45 procent en een investering in kinderopvang, heeft ook cd&v evenwel een budgettair probleem. De penibele begrotingstoestand zou niet verbeteren tegen 2029. De partij werpt op dat haar belangrijkste fiscale maatregelen niet door het Planbureau konden meegeteld worden, omdat ze in één grote hervorming samenhoren.

Open Vld: N-VA light

Net als N-VA durft Open Vld besparingsvoorstellen te laten verrekenen, maar bij de liberalen leidt dat niet meteen tot een verbeterd begrotingsresultaat. Net als bij N-VA is er wel een matige stijging van het gemiddelde inkomen, met grote verschillen ten nadele van inactieven. Alleen is het bij de Vlaamse liberalen allemaal wat minder uitgesproken. Werkzoekenden zouden ook bij hen wel 29 procent inkomen inleveren, ook leefloners gaan wat achteruit en gepensioneerden stagneren. Het verschil is dat N-VA voor leeflonen een indexsprong plant, Open Vld wil geen verhoging bovenop de index.

Over het algemeen gaan de laagste 40 procent inkomens erop achteruit bij Open Vld, terwijl de hogere inkomens het meest vooruitgaan. De Open Vld zou wel aan 267.000 nieuwe banen komen. De meeste extra blauwe banen zouden te vinden zijn bij de lagere lonen, alweer net als bij N-VA.

Vooruit: iedereen vooruit?

Volgens de berekeningen van het Planbureau zou iedereen vooruit gaan met de plannen van Vooruit, met gemiddeld 4,9 procent inkomensstijging. De vooruitgang is het meest voelbaar vanaf de lagere middenklasse, met stijgingen boven de 5 procent. Loontrekkenden winnen gemiddeld het meest (+5,7), maar ook zelfstandigen, gepensioneerden en werklozen zouden wat meer krijgen.

Te mooi om waar te zijn? Wellicht wel, want de alarmerende begrotingstekorten en overheidsschulden zouden amper dalen in deze plannen. Al valt dat al met al nog mee, aangezien bij nogal wat partijen de rode cijfers nog donkerroder worden. De partij wil alle inkomsten uit vermogen, huurinkomsten, en erfenissen en schenkingen progressief belasten, om een verlaging van de belasting op arbeid te financieren.

Groen: de herverdelingskampioen

Wars tegen de algemene trend in, kiest Groen voor een forse extra herverdeling van rijk naar arm. Het grote verschil met de anderen komt van de zogenaamde ‘welvaartsgarantie’, een milde vorm van basisinkomen, die alle lage inkomens boven de armoedegrens tilt.

Dat laat zich voelen in de cijfers van het Planbureau. Bij een gemiddelde inkomensgroei van 6,3 procent, wat behoorlijk genereus is, zouden leefloners en werkzoekenden het inkomen zien stijgen met 14 procent. Ook loontrekkenden gaan erop vooruit bij Groen (+ 6,7 procent). De groenen bekostigen dat met meer en hogere belastingen op vermogens en vermogenswinst, en de afschaffing van enkele fiscale voordelen.

Groene mobiliteitsmaatregelen zouden het aandeel van het openbaar vervoer met 9 procent zien stijgen. De auto zou 1,6 procent inleveren. Dat is meer dan bij Vooruit, maar bij de Vlaamse socialisten zou het aantal autokilometers wel meer afnemen dan bij de groenen door een belastinghervorming.

PVDA: degrowth in de praktijk

Voor de PVDA is het rapport van het Planbureau een flinke ontgoocheling. De miljonairstaks, waar de partij fel op inzet, helpt weliswaar om de begroting enigszins op orde te houden, maar het Planbureau voorspelt negatieve economische effecten. Zo zouden de plannen van uiterst links minder banen opleveren dan normaal voorzien (-20.000). Ook het bbp zou minder groeien dan voorzien. Geen enkele andere partij komt op dat negatieve effect uit.

Omdat het Planbureau andere maatregelen van de PVDA niet kan berekenen, oogt het totaalplaatje voor de partij van Raoul Hedebouw mager. Gratis openbaar vervoer zou het aantal gebruikers wel met 18 procent doen toenemen, maar die extra klanten halen trein, tram en bus in ruime mate bij fietsers en voetgangers (-10 procent), wat het milieueffect tempert.

De PVDA aanvaardt de analyse van het Planbureau niet. “Er wordt teruggegrepen naar de neoliberale visie”, zegt politiek directeur David Pestieau in een persbericht. “Voor ander economisch beleid is er geen ruimte. Deze oefening blijft beperkt tot een logica die gunstig is voor het traditionele beleid dat de Belgische politiek overheerst.”

PS: meer inkomen, lagere tekorten

Net als bij Vooruit zou ook bij de PS geen enkele inkomensgroep erop achteruitgaan. Werknemers gaan veruit het meest vooruit (+5,2 procent, bij een gemiddelde groei van het beschikbare inkomen met 3,3 procent). De PS komt dus op een totaal andere manier dan N-VA of Open Vld tot dezelfde conclusie: werken moet meer lonen.

Opmerkelijk: na de N-VA dringt de PS begrotingstekort en staatsschuld het meest terug (respectievelijk -1,12 en - 5,3 procentpunt in 2029). Maar het verschil in fiscale ideeën om dat doel te bereiken, is groot. De PS wil onder meer vermogen meer belasten en fiscale voordelen op spaar- en beleggingsproducten afschaffen.

MR: tegendeel van de PS

Bij de MR geldt het omgekeerde van de PS. De Franstalige liberalen laten begroting en staatsschuld nog verder ontsporen, wat toch wel opmerkelijk is voor een liberale partij. Met de MR-voorstellen zou het begrotingstekort tegen 2029 oplopen tot liefst 7,6 procent van het bbp, terwijl de staatsschuld over de 121 procent duikt. Het verschil met de eveneens rechts-liberale N-VA is immens.

Net als bij de Vlaams-nationalisten zijn het nochtans de werkzoekenden die het gelag betalen. Maar net zoals N-VA, Open Vld en ook wel cd&v, die allen de werkloosheid in de tijd willen beperken op een of andere manier, maakt ook de MR zich sterk dat het juist de bedoeling is om minder werkzoekenden over te houden. Liefst 340.000 extra banen zouden er met de plannen van Bouchez en co. kunnen komen, luidens het Planbureau. Geen enkele andere partij komt aan dat ambitieuze getal.