BUURTREPORTAGE. “Ach, ze zeggen al dertig jaar dat de diamant hier dood is”

Deze week doken er donkere wolken op boven de diamantsector. Het Amerikaanse Tiffany en Zuid-Afrikaans Gem Tech kondigden aan Antwerpen (deels) te verlaten, een Kempens diamantbedrijf werd beroofd. En al regent het vanmiddag dat het giet, in de diamantwijk in Antwerpen zien ze altijd de zon achter de wolken.

“Onheilsberichten over de diamant, dat die zou wegtrekken uit Antwerpen, die hoorde ik al toen ik zelf als jonge slijper naar de ­Diamantschool ging”, zegt Marc ­Machiels, leraar diamantbewerking aan het Stedelijk Lyceum op de Meir. “Het klopt dat de sector in beweging is door globalisering en digitalisering, maar welke sector is dat niet. Ja, de bewerking van kleinere steentjes, wat vroeger vooral in de Kempen gebeurde, die is verhuisd, voornamelijk naar India, voor de lagere lonen daar. Maar Antwerpen blijft dé place to be voor grotere, moeilijkere stenen, voor reparaties en gekleurde stenen.”

Zwarte diamant

Zeven leerlingen van het vijfde jaar buigen zich in Marcs klas met hun loep over een diamant. “Het zijn zwarte diamanten, oefen­diamanten die niet zo zuiver en kostbaar zijn”, zegt Marc ­Machiels. “Maar zo’n exemplaar kost toch 60 euro per stuk, dus te gek moeten de leerlingen daar ook niet mee doen. We hebben ook zonen van diamantwerkers hier bij ons op school, die krijgen van thuis soms wat duurdere stenen mee om op te oefenen, als ze goed hun best doen.”

Angie-Rachelle Matimbua (17) komt niet uit een diamantfamilie. “Maar ik ben van afkomst Congolees, en in Congo wordt veel ruwe diamant gewonnen”, zegt ze. “Daarom voel ik wel een band met diamanten. Ik heb voor diamantbewerking gekozen omdat dat zo fascinerend klinkt. Wie diamant zegt, denkt aan glitter, glamour en romantiek. Nu weet ik dat er veel geduld en precisie bij komt kijken, maar uren bezig zijn om mooie facetten te slijpen op een steen, dat schrikt me niet af. Je wil iets moois maken, waar je fier op kan zijn. Ooit zou ik graag een diamant voor mijn eigen trouwring willen slijpen. Maar eerst nog wat oefenen… Want ik heb nog veel te leren.”

Diamantschool

Ook al heet hun school Stedelijk Lyceum, in de volksmond blijft de naam van de voorloper van het Lyceum, de ‘Diamantschool’, voortleven. “Dit is de enige middelbare school ter wereld waar je diamantbewerking kan studeren, dat vind je nergens anders dan in Antwerpen”, zegt leraar Marc ­Machiels. “In de tien jaar dat ik hier les geef, zie ik ook meer meisjes voor diamant kiezen. Maar het blijven voornamelijk jongens hier. De eisen die aan hen gesteld worden, zijn veel hoger dan toen ik diamant leerde bewerken. Omdat in Antwerpen vooral de grotere, moeilijkere diamanten geslepen worden, moeten onze leerlingen echte uitblinkers zijn, anders mogen ze daar niet mee aan de slag. Vroeger kon je je nog makkelijker inwerken met de kleinere diamanten, en dan naar de grotere evolueren. We doen er alles aan om van onze leerlingen de beste slijpers te maken.”

En zo’n topslijper worden, dat ziet Praphul Singh (18) helemaal zitten. “Mijn vader werkt als kok in diamantbedrijf Star Gem. Achter de potten gaan staan, trok mij niet zo aan, maar diamant bewerken wel. Zo ben ik hier terechtgekomen. Elke woensdagnamiddag ga ik vrijwillig bij een diamantslijperij helpen, om meer ervaring op te doen. In mijn thuisland, India, worden steeds meer diamanten bewerkt. Maar ik wil het hier leren, want op technologisch en creatief vlak staan ze in Antwerpen het verst. Als je de beste slijper wil worden, dan moet je in Antwerpen zijn.”

Kleine draak

Met zijn zwarte baret, bril en snor die niet zou misstaan in de Snorrenclub, is Pieter Bombeke (65) een man die je moeilijk kan voorbijlopen in de Antwerpse diamantwijk. “Ik begon al op mijn 15de diamant te slijpen”, vertelt de meesterslijper, die een tiental nieuwe slijpvormen ontworpen heeft door de jaren heen, van Davidster tot Dreamcatcher. “Ik ben de derde generatie van een diamantfamilie, dankzij mijn grootvader kon ik hier in Antwerpen meteen aan het werk.”

Pieters inspiratie om nieuwe diamantvormen te ontwerpen, komt van overal. “Vandaag draag ik mijn nieuwe draak op mijn kostuum. Met het ontwerp daarvan ben ik maanden bezig geweest, al had ik mijn idee al in vier minuten klaar. Een Chinese klant vroeg me om een uniek ontwerp, en omdat acht bij hen een geluksgetal is, dacht ik : acht maal acht, dat is het ultieme geluk… een diamant met 64 facetten moest het worden. Ik wilde hem eerst Dragon noemen, want Chinezen geloven ook dat draken geluk brengen, maar die naam bleek al bezet. Dus heet hij nu xiao long, wat kleine draak betekent in het Chinees. Het was de bijnaam van de laatste keizer van China, maar ook van Bruce Lee.”

De inspiratie voor de Dreamcatcher kreeg Pieter in een Antwerps café. “Ik zat in een café op de Stadswaag, toen ik daar een dromenvanger zag hangen… Het spiraalvormige patroon ervan inspireerde me: ik wilde ook een diamant met hetzelfde idee erachter maken. Mijn Dreamcatcher heeft 57 facetten en een diepe schittering. Het is een van de ontwerpen waar ik het meest gehecht aan ben, al heb ik er in de afgelopen vijftig jaar tientallen ontworpen. Een diamant is een stukje droom, we verkopen een illusie.”

Briljante bedenker

Als Antwerpen vandaag bekendstaat als creatieve wereldhoofdstad van de diamantslijpers, dan is dat aan Pieter Bombeke en andere Antwerpse meesters te danken. “Meesters als Gabi Tolkowsky, die in de jaren 80 met zijn flower cuts wereldbekend werd. Zijn grootvader Marcel was trouwens de meesterslijper die in 1919 de ronde briljantvorm met 57 facetten bedacht. Dat is vandaag nog steeds de meest gevraagde slijpvorm voor diamanten. Je kan de familie Tolkowsky vandaag nog steeds tegen het lijf lopen hier in de diamantwijk.”

Antwerpen is de stad waar de ronde briljant is uitgevonden, maar waar ook steeds meer gekleurde stenen furore maken. Een van de specialistes in de handel in gekleurde stenen is Madame Marianne, al jaren een leading lady in de diamantwijk. “Zeg maar gewoon Marianne”, zegt Marianne Georges (61). “Wist je dat ik dankzij de Gazet van Antwerpen in de diamant ben terechtgekomen? Ik had mijn studies gedaan bij de Dames, en zag in de gazet een advertentie staan voor een secretaresse die viertalig moest zijn en steno-dactylo kon. Nu, ik sprak Nederlands, Engels, Duits en Frans, en ik had bij mijn vader al eens op zijn typemachine gewerkt, dus ik waagde mijn kans. Zo kwam ik bij twee joodse broers in de diamantwijk terecht. Daar werd ook mijn talent voor verkoop na enkele jaren opgemerkt, ik had een goede klik met mensen.”

Ondertussen spreekt Marianne honderd en één talen. “Ik spreek Spaans, Italiaans en versta ook een mondje Japans, Mandarijn, Hebreeuws… Zelfs mijn Indische collega’s hebben nog maar weinig geheimen voor mij, ik versta 80% van wat ze zeggen bij het bedrijf waar ik nu al jaren werk. Toen ik hier begon, was het diamant­milieu overwegend joods, nu is het echt een multicultureel gebeuren geworden met wel 57 nationaliteiten. Dat is een van de grootste veranderingen die ik door de jaren heb gezien.”

Jennifer Lopez

En de groeiende belangstelling voor gekleurde steen is zo’n tweede verandering. “Roze en blauwe diamant zijn vandaag duurder dan witte diamant. Ik werkte hier nog maar enkele jaren, toen in Australië een grote mijn bomvol roze diamant werd ontdekt. Ondertussen zie je Jennifer Lopez met een roze diamant rondlopen, ook in Titanic werden gekleurde stenen gedragen.”

Gekleurde stenen zijn zeldzamer dan witte diamant. “Mijn persoonlijke favoriet, die ik aan mijn oudste kleindochter wil nalaten, zijn twee oorhangers met schildpadden van zwarte diamant. Dat is minder waard dan witte of andere kleuren, maar ik hou van schildpadden. Festina lente, traag maar zeker, net als een schildpad, dat is mijn motto.”

Donkere wolken boven de diamantwijk, daar ligt Marianne niet van wakker. “Dat de diamant wegtrekt uit Antwerpen, de ene keer naar Dubai, de andere naar Tel Aviv of Mumbai, dat is een verhaal dat elke vijf jaar wel eens opduikt. Maar ik geloof daar niet in. In Dubai zijn de joden minder welkom, in Tel Aviv de moslims, en Mumbai is een weinig aantrekkelijke stad. Veel buitenlanders die in de Antwerpse diamant werken en terug naar huis moeten, of naar een ander land, ervaren dat als een straf. Omdat ze Antwerpen zo’n fijne stad vinden om in te werken en te wonen.”

DIVA

En het gaat er alleen maar beter op worden voor de diamant in Antwerpen, gelooft Dennis Leemans (33). “Samen met mijn broer richtte ik tien jaar geleden een diamantbedrijf op”, zegt hij. “Mijn vader zit ook in de diamant. We hebben net een nieuwe winkel geopend bij het DIVA, het nieuwe museum voor diamant, juwelen en zilver. Veel toeristen lopen hier langs de etalages in de diamantwijk, maar bij de slijpers binnenkijken, dat kan niet zomaar door de strenge beveiliging. Door DIVA zullen meer mensen de wereld van de diamant kunnen bewonderen. We krijgen nu soms het verwijt dat het nogal een gesloten wereldje is.”

Met zijn juwelenmerk Silvius Druon wil Dennis voluit de kaart van Antwerpen trekken. “Silvius en Druon zijn de voornamen van Brabo en Antigoon. En ons logo is gebaseerd op de koepel van het Centraal Station in Antwerpen. Onze eigen juwelen zijn Antwerps design, en we verkopen in de winkel bij DIVA ook alleen andere Antwerpse merken.”

Een ander jong Antwerps merk in de diamantwereld is Baunat. “In 2008 besloten we om diamanten op het internet te verkopen”, zeggen Baunatoprichters Steven Boelens (42) en Stefaan Moura­dian (54). “In Amerika had je al een site, Blue Nile, die dat ook deed, wij waren de eerste in Europa. Wij zijn een clicks&bricks store: een internetbedrijf met showrooms. In Antwerpen, maar ook in Parijs, Genève en Hongkong.”

Toch moet je niet per se bij Baunat langs om een ring aan je vinger te passen. “We hebben ook een app ontwikkeld waarmee je de ring die je gekozen hebt aan je eigen hand kan zien schitteren. Verlovingsringen maken de helft van onze verkoop uit. Vooral millennials kopen graag op het internet. Ze kijken en vergelijken, en zien dan dat een witgouden ring met diamant, van dezelfde kwaliteit, bij ons een derde kost van wat hij bij Tiffany’s of Cartier zou kosten. Nee, wij hebben geen dure winkels of filmsterren die onze ringen dragen. Maar millennials, zo merken we, gaan bij het kopen af op wat andere klanten zeggen over onze kwaliteit. Minder op reclame door filmsterren.”

Ja, de Antwerpse diamantwijk is klaar voor de toekomst. Toeriste Irmina uit Zwitserland wandelt even langs de etalages vol juwelen en diamanten in de wijk. “Ik ben gewoon aan het windowshoppen”, zegt ze, “ik ben niet op zoek naar een ring. Ik weet dat Antwerpen bekendstaat om zijn diamant, vandaar dat ik even nieuwsgierig ben naar wat er hier te koop is. Maar wat ik het liefst zie, zijn eigenlijk Tahitiaanse parels. Daar zal ik een andere reis voor moeten maken, naar de zon. Die schijnt vandaag helaas niet hier. Maar jullie diamanten schitteren wel.”