Direct naar artikelinhoud
China

Van een jeugd in een grot tot de grote leider: hoe Xi Jinping opklom tot president van China

Een poster met Chinees president Xi Jinping draagt de slogan 'Chinese droom, droom van het volk'.Beeld AFP

In China begint woensdag het negentiende partijcongres. Daar zal president Xi Jinping zijn macht in vol ornaat tonen. Hoe kon de zoon van een revolutionair opklimmen tot een aanbeden partijleider? Op zoek naar antwoorden in het dorp waar Xi opgroeide.

Op het houten tafeltje naast de olielamp waarbij president Xi Jinping in de avonduren Russische romans las, liggen twee geldstukjes. Een eerbiedig offer. Chinezen gooien ook muntjes naar beelden van heilige schildpadden of leggen bankbiljetten bij boeddhabeelden en portretten van Mao Zedong. Het meisje dat bezoekers rondleidt in de grotwoning waar China's nummer een zijn tienerjaren doorbracht, bloost van ongemak. Er zijn strenge regels voor alles wat met Xi te maken heeft, zegt ze. "Geen billboards met portretten, geen souvenirs met zijn naam."

Een uur later zijn de muntjes al weggehaald. Liangjiahe, een gehucht van een paar honderd mensen in de West-Chinese provincie Shaanxi, is heilige grond. Op goede dagen komen hier volgens Chinese staatsmedia zevenduizend bezoekers nader tot Xi. Ze wandelen over de paadjes waar Xi liep, ze bevoelen de mat waar Xi zat. Een enkele waaghals strekt zich uit op zijn slaapplaats. Groepjes toeristen vergapen zich aan de lompe muurschildering van een heroïsche jongeling die sterk op Xi lijkt. De gids beweert dat het schilderij dateert uit de tijd dat Xi hier woonde. "Het zat onder een laag modder, maar het is toevallig na een regenbui zichtbaar geworden. Nu koesteren we het."

Verder mag de Xi-verheerlijking geen gezicht hebben en dat maakt Liangjiahe tot het podium voor een absurdistisch toneelstuk, waarin de hoofdrolspeler alomtegenwoordig en tegelijk onzichtbaar is. Xi's naam ligt op ieders tong, Xi's uitspraken staan op elke poster, maar nergens in het dorp en verre omstreken hangen de Xi-portretten die in de rest van China gebruikelijk zijn. Van wilde handel in hebbedingetjes, zoals bij het commerciële circus rond Mao Zedongs geboortehuis, is geen sprake. Aan de rand van het dorp heeft een enkel stalletje een emaillen mok met een cartoon van Xi  en dat is het dan, wat souvenirhandel betreft.

(Lees verder onder de foto.)

Liangjiahe. Een toerist bezoekt een winkel in het dorp waar Xi Jinping tijdens de Culturele Revolutie verbleef.Beeld Foto Wassink Lundgren

De beste echtgenoot

De eerste jaren na zijn aantreden als partijleider in 2012 en een jaar later als president stevende Xi op een regelrechte persoonlijkheidscultus af. Meedeiners prezen hem als 'beste echtgenoot voor huwbare vrouwen'. Hij kreeg de koddige bijnaam Xi Dada, Papa Xi. Vorig jaar maakte hij abrupt een einde aan die gimmicks. De verafgoding is naar een hoger, abstract plan getild sinds Xi is uitgeroepen tot de Kern van het Centraal Leiderschap, de hoogste eretitel in het communistische systeem. De Kern beschermen, op een lijn komen met de Kern, de Kern trouw zijn: in de staatsmedia gaat het de afgelopen maanden bijna over niets anders. 

Zo maakt China zich op voor het negentiende partijcongres, dat woensdag begint. Daar toont Xi zijn macht in vol ornaat. Bijvoorbeeld met het bijschrijven van zijn ideologische theorie als leidraad in het partijhandvest. Wordt het een 'gewoon' stukje theorie met een vage naam? Of adopteert de partij Belangrijke Gedachten, of Concepten, op naam van Xi Jinping? In dat laatste geval ontstijgt zijn status die van zijn recente voorgangers en is hij vergelijkbaar met oppermachtige partijleiders uit het verleden, zoals Mao Zedong en Deng Xiaoping.

De beste echtgenoot

Ook belangrijk: hoeveel bondgenoten van Xi komen op sleutelposities in de hogere lagen van de partijhiërarchie terecht, en wordt er een mogelijke opvolger voor Xi naar voren geschoven? Het zijn allemaal aanwijzingen die een flintertje inzicht geven in een zeer ondoorzichtig politiek proces. De communistische partij is een gesloten groepering die niet veel loslaat over wat er in de hoogste gelederen aan de hand is. Ondertussen bepaalt die partij waar China als een na grootste economie naartoe gaat en hoe China wenst om te gaan met de rest van de wereld dus wie de touwtjes in handen heeft in Zhongnanhai, het Chinese Kremlin, is een kwestie van wereldbelang.

Winkel. Liu Jinlian bood Xi Jinping ooit onderdak. Zij is een bezienswaardigheid op zichzelf geworden en verkoopt nu stoffen schoenen zoals ze voor Xi maakte, gedroogde dadels en graanproducten in sobere verpakkingen.Beeld Foto Wassink Lundgren
Overal op revolutionaire herdenkingsplaatsen krijgen groepen partijleden les. Ze zijn bezig, met het omarmen van het Negentiende Partijcongres

Krukjes

De toegangsweg naar bedevaartsoord Liangjiahe komt uit op een parkeerplaats, waar identiteitsbewijzen van alle bezoekers worden geregistreerd. Een elektrisch wagentje staat klaar voor de laatste kilometers. Partijleden van het Yanan-kadertrainingscentrum stappen in, button met partijlogo op de borst. Onder de arm opvouwbare krukjes om tijdens langere studiesessies op te zitten: overal op revolutionaire herdenkingsplaatsen krijgen groepen partijleden op krukjes les. Ze zijn bezig, zoals het in jargon heet, met 'het omarmen van het Negentiende Partijcongres'.

Onderweg wijzen de kaderleden op agrarische bezienswaardigheden, zoals gerst in een modderig veld. Die okergele aarde maakte van een tengere 15-jarige stadsjongen een geharde kerel, staat in alle biografieën. De mythe rond Xi begint bij zijn vader, Xi Zhongxun, die als kindsoldaat vocht bij het communistische guerrillaleger. Na de revolutie werd de geharde vechtjas benoemd tot onderminister in Beijing. In dat beschermde milieu, de Beijingse coterie van revolutionairen, groeide Xi Jinping op. Tot in 1966 Mao Zedong Xi Zhongxun aanviel wegens steun aan een oude politieke tegenstander. Zoals gebruikelijk in China trof de banvloek van de Grote Roerganger niet alleen de vader, maar de hele familie.

Klassevijand

Jouw slechte achtergrond is goed voor honderd maal executie, zeiden zijn vaders vijanden tegen de jonge Xi. Een favoriete pesterij was het jongetje de stuipen op het lijf te jagen met bedreigingen en hem vervolgens moederziel alleen achter te laten op een politiebureau. Hij had geen veilige thuis meer, zijn familie was uit elkaar gerukt. Zijn moeder zat opgeborgen in een 'hervormingsschool', een eufemisme voor politieke hersenspoeling, zijn vader bracht zestien jaar afwisselend door in detentie of als arbeider in een plattelandsfabriek.

School was een hels oord, waar andere Rode Prinsjes, de vriendjes van weleer, de jonge Xi als klassevijand aanvielen. Zo werd hij samen met miljoenen Chinezen tijdens de Culturele Revolutie slachtoffer van politieke vervolging en regelrechte anarchie. Xi's halfzus bezweek onder de stress: ze zou zich hebben opgehangen aan een gordijnroede. Zelfs suïcide werd in die jaren als verraad aan de revolutie opgevat.

(Lees verder onder de foto.)

Ouders fotograferen hun kinderen voor een muurschildering die volgens de gids dateert uit de tijd dat Xi hier woonde.Beeld Foto Bryan Denton / The New York Times

Xi vond een uitweg. Mao stuurde in 1969 zestien miljoen jongeren naar het platteland. Lichamelijke arbeid onder leiding van de ideologisch loepzuivere boerenklasse zou verwende stadskinderen afharden tot ware communisten. Door deelname aan deze zogenaamde zhiqing-beweging ontsnapte Xi aan het politieke wespennest in Beijing.

Xi was niet direct een ster in Liangjiahe. De eerste maanden had hij geen zin met nieuwsgierige dorpskinderen te praten. Hij lustte de grove boerenkost niet en onttrok zich aan rotklusjes door een sigaretje te roken. Een keer liep hij weg. Hij werd een half jaar in jeugddetentie opgesloten. Deze anekdotes over zijn aanpassingsmoeilijkheden komen uit biografisch materiaal van voor zijn verheffing: ze zijn weggepoetst uit het recente standaardwerk getiteld Xi's zeven veelbewogen jaren als zhiqing. Deze uitgave van de Centrale Partijschool is een must voor alle 89 miljoen partijleden, die dit werkje 'bewust moeten verteren'.

Bezoekers maken foto's van de grot waar China's nummer één zijn tienerjaren doorbracht.Beeld Foto Wassink Lundgren

De ontberingen van weleer zijn met een romantisch-nostaligisch sausje overgoten. In elk relaas komen Xi's vlooienbeten terug. Die waren ontstoken doordat hij eraan krabde. De wonden vol pus symboliseren zijn doorzettingsvermogen, wordt de lezer voorgekauwd. Dat hij meermaals werd afgewezen voor het partijlidmaatschap omdat zijn vader in het politieke vagevuur zat, staat ook in de hagiografie. Hij bleef koppig nieuwe aanvragen indienen en schopte het met hard werken tot partijsecretaris. 'Niemand viel in slaap als Xi Jinping de vergadering leidde' is de titel van het hoofdstuk over Xi's eerste partijfunctie.

Dat soort ongehoorde details kwamen Chinezen vroeger niet over hun leiders te weten. Het privéleven van de hogere echelons wordt afgeschermd: de biografie van Xi's voorganger is zelfs van een onschuldige liefhebberij als ballroomdansen ontdaan. Met Xi heeft de partij zulk gouden propagandamateriaal in handen dat het zonde is zijn levensloop niet te gebruiken. Een Rode Prins die samen met het gewone volk bitterheid verdraagt: Xi is rood geboren en werd door zijn plattelandsjaren nog roder.

'Ik laat mijn hart achter in Liangjiahe', zei hij. Het hele dorp stond te snikken toen hun piepjonge partijsecretaris naar Peking vertrok

Zelfs de relikwieën zijn ontroerend, zoals de portemonnee die zijn moeder hem meegaf. 'Mamma's hartje', heeft ze erop geborduurd. Toen Xi na zeven jaar wegging uit het dorp, liet hij het enige dingetje dat hij van zijn moeder had achter bij zijn vriend. 'Ik laat mijn hart achter in Liangjiahe', zei hij. Het hele dorp stond te snikken toen hun piepjonge partijsecretaris naar Peking vertrok.

Het was 1975. Mao liep op zijn laatste benen, het ergste vuur was uit de Culturele Revolutie. Na de verwoestende politieke zuiveringen kwam het onderwijs weer voorzichtig op gang met universiteitsklassen voor streng geselecteerde 'arbeiders-boeren-soldaten'. Dat Xi als telg uit een politiek verdoemde familie werd toegelaten tot deze academische voorhoede, is weer zo'n bewijs van zijn voorbeeldig karakter, intellectuele kwaliteiten en niet aflatende ijver, aldus de officiële lezing.

Hondsloyaal

Xi had de Culturele revolutie overleefd door zich in de bergen van Shaanxi fanatiek op partijzaken te storten zonder steun van zijn beroemde vader, die in de ban was gedaan. Op zichzelf teruggeworpen leerde Xi dat verzet zinloos was. Wie het systeem hondsloyaal volgt komt verder, en wie de partij blind gelooft komt het verst, ondervond hij.

Die heilige overtuiging wordt uitgestraald bij het graf van Xi Zhongxun. De tombe is uitgeroepen tot Pattriottische Educatiebasis op Nationaal Niveau, net als Xi Zhongxuns geboortehuis. Zo'n Educatiebasis wordt op de groei gebouwd: zesbaanswegen leiden naar ruime parkeerterreinen, er zijn rijen kluisjes waar bezoekers hun tas verplicht moeten opsluiten voordat ze de uitgestrekte parken met bezienswaardigheden in mogen. Foto's maken is verboden, al gedoogt de bewaking groepsfoto's van partijleden, mits ze zich netjes opstellen op de speciaal daarvoor genummerde tegels.

Xi Zhongxuns imposante graf wordt geflankeerd door een brok natuursteen met een kopie van Mao Zedongs grillige kalligrafie. Ooit schreef Mao een compliment voor Xi Zhongxun, in de tijd dat de revolutionairen nog niet op voet van oorlog met elkaar stonden. In het aanpalende museum wordt de de aanval van dezelfde Mao op Xi afgedaan met vier familiefoto's en een onhandig zinnetje over 'zestien jaar onterecht onrecht'. 

Xi Zhongxun werd in 1978 gerehabiliteerd. Hij ging weer aan de slag voor de partij en zijn zoon begon aan de lange weg naar de top. De gelederen zijn gesloten, het verleden is voorbij en alles wat in de Xi-monumenten wordt tentoongesteld leidt de toeschouwer naar die ene, onvermijdelijke conclusie: deze familie, die onder alle omstandigheden de partij volgt, is voorbestemd China te leiden.

Aanvankelijk dachten westerse waarnemers op grond van het verleden van de Xi's dat Xi Jinping geneigd zou zijn tot politieke veranderingen die het communistische systeem milder zouden maken dan de meedogenloze politieke machine die zijn familie aanvloog. Als hij eenmaal aan de macht was, zou hij zich ontpoppen tot een progressieve, liberale figuur die verstrekkende hervormingen zou invoeren, aldus de westerse wensdroom.

Waarnemers die politieke versoepeling verwachtten zaten ernaast. Xi Jinping toont zich een hard heerser, die China doordrenkt met ideologische tucht

(Lees verder onder de foto.)

Een groep bezoekers aan Liangjiahe stelt zich onder een partijslogan op voor een groepsfoto.Beeld Foto Wassink Lundgren

Ze zaten er volkomen naast. Xi toont zich tot dusver een hard heerser, die China tot in de haarvaten doordrenkt met ideologische tucht. Voor afwijkende geluiden is steeds minder plaats. Het zijn allang niet meer de usual suspects – dissidenten, advocaten en kritische academici – die monddood worden gemaakt: tegenwoordig doen ook gewone burgers er verstandig aan langs de door de partij voorgeschreven lijnen te denken en er is geen opstandig detail dat over het hoofd wordt gezien. 

Neem de nieuwe wetgeving voor Wechat, een app met een berichtenservice zoals Whatsapp. Censureren Chinese Twitter-diensten al jaren elk openbaar grapje of plaatje dat de partij verkeerd kan opvatten, nu mag ook in de privéchatgroepen niet veel meer. Er is een lijst van negen verboden onderwerpen, van pornografie tot 'politiek gevoelige thema's', een vaag containerbegrip. Alles wat mensen posten wordt zes maanden bewaard, en kan tegen hen worden gebruikt.

De eerste internetgebruikers zijn al gepakt: een gefrustreerde automobilist ging in zijn privéchatkring los over 'idioten' van de politie die hem aanhielden voor een blaastest. De man werd volgens de Beijing Youth Daily tot vijf dagen cel veroordeeld. Het is maar een van de vele voorbeelden van de manier waarop Xi zijn obsessie met controle en trouw aan de partij in de praktijk uit.

Schoongepoetst

Liangjiahe is als monument voor de wordingsmythe van Xi zo schoongepoetst dat de legendarische vlooien die Xi staken het er nu niet zouden overleven. Zo steriel is het: zelfs de dorpskatten zijn letterlijk witgewassen. Een poesje met een vachtje als versgevallen sneeuw doezelt voor het winkeltje van Liu Jinlian. Deze vrouw is een bezienswaardigheid op zichzelf, want zij bood Xi destijds onderdak. Van dat verleden kan ze nu leven: ze verkoopt stoffen schoenen zoals ze voor Xi maakte, gedroogde dadels en graanproducten in sobere verpakkingen. In haar huiskamer glimlacht Xi op lange glanzende posters boven het bed, hij schaterlacht op reusachtige vergrote foto's en wandelt op porseleinen gedenkbordjes over bergtoppen. Dat is privéhuisvlijt, dat wordt gedoogd, zegt de toeristengids.

Xi is de partij, de partij is Xi, hou van de partij zoals je je kinderen of je ouders liefhebt: dat is het script voor China voor de komende jaren, tot de komma uitgeschreven. Zeg het na en je bent veilig, geloof erin en je zit goed.

(Lees verder onder de foto.)

Rondlopen met een toeristengids mag, maar dorpelingen mogen niet worden aangesproken. Drie mannen rijden stapvoets mee in een golfkarretje met politielogo. 'Geen interviews! Geen interviews!' roepen ze.Beeld Foto Wassink Lundgren

In Liangjiahe zitten nog niet alle figuranten helemaal in hun rol als enthousiaste ooggetuige van Xi's goede daden. De dorpssmid verkoopt noedelschavers en pollepels in een gloednieuwe leistenen smederij. De wanden zijn netjes bepleisterd, vervolgens met een laag modder bedekt en precies op de juist plekken zijn zwarte vegen aangebracht: het lijkt net echt. De smid is een levend decorstuk: een leuke achtergrond voor foto's, want antwoord op vragen geven doet hij nauwelijks. Ja, de smederij was destijds een idee van Xi. Zeker, dat was een grote vooruitgang voor het dorp. Ja, hij heeft Xi persoonlijk gekend. Daar heeft hij niets over te melden. Volgende klant alstublieft.

Zijn stuursheid wordt waarschijnlijk veroorzaakt door een elektrisch golfkarretje met politielogo en zwaailichten. Drie man rijden stapvoets mee op het wandelingetje langs de grotten waar Xi woonde. Ze roepen: 'Geen interviews! Geen interviews!'

Een ondernemende boerin die haar oude grotwoning had willen verhuren voor een nachtje spartaans slapen in de stijl van Xi wordt op haar nummer gezet: journalisten mogen geen vragen stellen in het dorp, laat staan dat ze er tukje gaan doen. Leren van Xi in Liangjiahe: even rondlopen met een toeristengids mag, maar dorpelingen mogen onder geen beding worden aangesproken, zegt de propaganda-afdeling van de plaatselijke overheid. "Alles staat al in dat boek van de Centrale Partijschool beschreven. U hoeft niet in Liangjiahe te verblijven om dat boek te lezen."

Zenuwen

De zenuwen over het ontdekken van een mogelijk vlekje op het smetteloze verleden spelen ook over de dorpsgrens op. In een plaatsje verderop, waar de meeste oorspronkelijke inwoners van Liangjiahe imiddels in comfortabele nieuwbouwwijken wonen, staat het personeel van een prachtig vormgegeven Grottenhotel nerveus te liegen. "We zitten toevallig net vol. Probeert u het de volgende keer met een reservering." Volgens verschillende Chinese hotelwebsites zijn er genoeg kamers vrij.

Prompt stelt de manager zijn eigen hotelchauffeur ter beschikking om de buitenlanders met hun vragen over China's nummer een zo snel mogelijk naar een andere stad te vervoeren.