Vlaming legt Macedonische nepnieuwsfabriek bloot: “Haat zaaien voor de centen”

Sinds de Amerikaanse presidentsverkiezingen maken Facebook en Google jacht op producenten van nepnieuws, maar dat heeft het Macedonische fake news-netwerk niet kunnen tegenhouden. Tot Maarten Schenk uit Houthalen-Helchteren, een expert in social media monitoring, er zijn zelf ontworpen software op losliet. “We ontdekten dat er heel veel opruiende berichten waren van websites die mikten op conservatieve christenen, Trump-aanhangers, populisten, fans van samenzweringstheorieën en openlijke racisten. Al die sites bleken dezelfde advertentiecodes van Google Adsense te delen.”

De oudste domeinnamen van sites die aan die Googleprofielen waren gelinkt, stonden ook geregistreerd onder een echte naam. “Maar ons onderzoek kreeg pas echt een doorbraak toen we een tatoeage die we vonden op een vals Twitterprofiel konden linken aan een Macedonische truckchauffeur. Alle mensen in het fake news-netwerk bleken banden met elkaar te hebben of waren zelfs familie. De spil van het netwerk was een Macedonische militair. Hun nepnieuwsfabriek was dus een familiebedrijfje.”

Militairen

Alle sporen leidden naar het stadje Kumanovo in Macedonië. “In dat stadje vind je wel meer nepnieuwsnetwerken”, zegt Maarten Schenk. “Er zitten heel wat specialisten die je kunt betalen om websites en Facebookprofielen te creëren. Het valt op dat de verspreiders van nepnieuws vaak militairen zijn die zo een centje bijverdienen. Acht maanden geleden heb ik nog een kleiner netwerk ontmaskerd waarvan de spilfiguur op het Macedonische ministerie van Defensie werkte.”

De nepnieuwsverspreiders plukten hun informatie van conservatieve, extremistische of zelfs satirische Amerikaanse nieuwssites. “De tekst werd gekopieerd, inclusief spelfouten, vervolgens op meer dan 70 nepnieuwssites gezet en gedeeld via honderden valse profielen op Facebook en Twitter. Er was een nepprofiel bij, zogezegd van een Amerikaanse soldaat die blijkbaar alleen maar vrienden in Macedonië had. Vaak gebruikten ze ook profielfoto’s van familieleden of van bekende Macedonische zangeressen.”

(Lees verder onder de foto’s)

Puur voor het geld

In tegenstelling tot trollen die voor politieke groeperingen of organisaties werken, was het de mensen in dit netwerk niet te doen om de propaganda. “Ze doen het puur voor het geld. Ze zoeken onderwerpen waarop geklikt wordt en dat zijn vaak stereotiepe nieuwsitems. Als een moslim iets slechts heeft gedaan, levert dat clicks op. Zelfs als het nieuws vier jaar geleden is gebeurd of als de dader eigenlijk helemaal geen moslim was. Mensen die dergelijke berichten delen, beseffen niet dat ze op die manier een groepje Macedoniërs rijker maken.”

De nepnieuwssites verdienen geld dankzij de advertenties van Google op hun website. De Macedoniërs haalden sinds 2016 met hun nepnieuws 7,16 miljoen engagements op Facebook waarbij mensen hun berichten liketen of deelden. “Ze haalden op die manier tussen 1.000 en 10.000 euro per maand binnen. Dat is veel geld in Macedonië, waar het gemiddelde maandloon 250 à 300 euro is. Sinds 2016 is het allemaal wat moeilijker geworden door de strengere regels van Facebook, maar het blijft nog steeds lucratief.”

Kwaad

Maarten Schenk nam na de ontmaskering contact op met Google en Facebook en die haalden de accounts offline. De onderzoekers probeerden ook de Macedoniërs zelf te contacteren. “Eentje dreigde met een rechtszaak en een andere ontkende het hele verhaal aan de telefoon. Peter had hem in de voormiddag gebeld. Namiddag waren al zijn accounts weg.”

Heeft Schenk tips om nepnieuws te herkennen? “Vooral oudere mensen hebben vaak de neiging om in hun verontwaardiging een bericht te delen nog voor ze de inhoud hebben gelezen. Als je van een Facebookbericht kwaad wordt, is het goed om eerst even de titel te googelen. Dat geldt zowel voor berichten met rechtse als met linkse inhoud. Als het nepnieuws is, dan is het meestal al op zijn waarheid onderzocht door een factchecker.”

Hoe kan je geld verdienen via Google-advertenties?

In principe kan iedereen die online content maakt een account aanmaken bij een advertentienetwerk. Er zijn er tientallen, maar Google AdSense is de grootste.

De gebruiker plaatst een stukje software op zijn website en vervolgens zal die ruimte gevuld worden met advertenties. Het beheer daarvan is in handen van, in dit geval, Google AdSense. Adverteerders betalen Google om op specifieke websites te staan. Daarvoor worden profielen van internetgebruikers opgemaakt aan de hand van vele parameters, verkregen uit het surfgedrag. Een duur automerk wil bijvoorbeeld liever adverteren op websites die vooral geraadpleegd worden door hoogopgeleide of kapitaalkrachtige mensen.

Het bedrag dat je zo kunt verdienen, wordt bepaald door zoveel verschillende factoren dat een algemeen tarief moeilijk te becijferen valt.